Abans de rendre compte d’aquel obratge que deuriá regalar totes los montanhistas de la tèrra, vòli ça que la remembrar la memòria de dos occitanistas que 2015, còp sus còp, los nos panèt lo massís dels Pirenèus. Omenatges doncas a Joan Morèu e Felip Delpaire, totes dos mòrts, victimas d’un accident de montanha dins la cadena tant estimada de N’Enric Russel. Farai pas aicí l’escòrna de remembrar als montanhistas las precaucions de seguretat a respectar en excursion, mas sonque lor aconselharai de las oblidar pas abans d’entamenar la mendre escorreguda. Tròp de mond morisson encara en montanha.
 
N’Enric Russell (nascut a Tolosa en 1834 e defuntat a Biàrritz en 1909) foguèt un famós exploraire occitan e un primadièr tocant lo pireneïsme. Es estat tanben un escivan montanhista de tria. Lo libre qu’ai plaser de vos presentar uèi es una cronica quasi exaustiva de las ascensions que compliguèt dins son massís d’eleccion.
 
N’Enric Russell, que parle de la mar o de la montanha, o fa amb un lirisme que pega plan al personatge a l’encòp aventurièr e contemplatiu. I a pas que de l’escotar dire son emocion davant las èrsas que se venon morir sus la plaja de Biàrritz en ivèrn per se’n convéncer: “Se vesiam pas aquestas èrsas gigantas que, sens cap de dobte son nascudas a de centenats de lègas de las còstas dins las furors luenchencas de l’Atlantic, nos diriam en estiu. Aquestas èrsas rebordèlan jol mai polit solelh que siá, puèi se venon espotir pesugament sus l’arena del ribatge amb una majestat incomparabla”. Es benlèu aquí que la part irlandesa tenguda del paire pren lo dessús sus la part occitana del personatge. Ven alara l’òme de las planuras qu’oblida, pas qu’una estona, l’amorós de las cimas. En i soscar plan se pòt dire que la trajectòria d’Enric Russell es la que partís de l’onda per anar cap a la ròca. Es, alavetz, un percors qu’el a de longa revendicat dins sos ecriches. Ça que la, se la mar li es pas jamai estada completament estrangièra, aquò’s a las montanhas que consagrèt sa vida, e mai particularament als Pirenèus.
 
Dins aquestes racontes d’ascensions e quand aquò ne vira, l’autor esita pas d’emplegar la lenga nòstra. Per exemple, un jorn que sos passes lo menan al vilatge d’Acós, se pòt pas empachar d’aver una pensada per Ciprian Desporrins (Acós 1698 – Argelèrs de Gasòst 1759). E d’aquí balha qualques vèrses d’una de sas cançons:
   
Coma qué, se lo pireneïsta cercava las emocions fòrtas porgidas pels païsatges grandioses, èra pasmens tanben embelinat per las creacions umanas. D’ont mai quand aquestas son ondradas de poesia.
 
Sos racontes d’ascensions son pas calibrats e doncas an pas totes lo meteis volum. Tanplan pòdon far mièja pagina, coma ne pòdon emplenar un trentenat. Aquò depend mai del plaser que prenguèt lo montanhista a far la pojada que non pas a las dificultats rescontradas pendent l’escorreguda.
 
L’autor a una expressivitat romantica de las mai plasentas e agradivas. N’Enric Russell foguèt un remirable cantoral de la montanha. Se totes los excursionistas son d’afogats d’emocions mineralas e païsatgièras e de passionats de natura salvatja, totes sabon pas restituir lors impressions tanplan coma o faguèt N’Enric Russell. Atal çò qu’escriu per retrachar una impression fugidissa al contorn d’un sendarèl: “Perqué aquesta grand agulha de ròca, nauta d’un centenat de mètres, es estada plantada aquí çai? Cossí pòt resistir a l’auristre e al troneire? Tant a mina d’èsser lassa de demorar quilhada e prèsta a l’estirar pel sòl, que la gausam pas acercar!”
 
Aquestas excursions escalcidas de man de mèstre son estadas percorregudas dins una temporada que correspond a la darrièra mitat del sègle XIXn. Necessitavan alara çò que uèi necessita una expedicion imalaiana. Escotem un pauc çò que nos conta l’autor: “L’endeman, 2 de març (de 1863), prenguèrem amb nosautres los guidas Camin e Joan Dòta, e tanben un portaire. Atal intrèrem dins la nèu a Gabàs”. Lo modèst pireneïsta que soi es a l’encòp encantat e espantat d’aprene qu’a aquela epòca, las excursions pirenencas se fasián amb de carrejaires. Mai solide que benlèu lo fach aviá mai a véser amb l’estatut social de l’excursionista comanditari que non pas amb la quantitat de material indispensable e necessari per capitar la pojada. Dins son libre, mai d’un còp N’Enric Russell precisa que, ja d’aquel temps, de femnas avián complit mai d’una excursion màger dins lo massís del Pirenèus.
 
L’esplech, al singular e al plural, de N’Enric Russell dins sas preregrinacions pirenencas, es que las entreprenguèt tanplan en estiu coma en ivèrn. Pojar dins la nèu amb lo pauc de material e d’esquipament que ne dispausavan alara relèva, òc ben, de l’esplech. Mas N’Enric Russell refusa de passar per un eròi o un esportiu de “naut nivèl”, coma se ditz uèi. Al contrari! Li arriba sovent de far son mea culpa. Confèssa en 1909: “Desdenhàvem a aquela epòca las precaucions que se prenon uèi. Mas avoem-o, aviam tòrt. Èra de nòstra part mai una ignorància ninòia que non pas de coratge”. N’Enric Russell èra pas un excentric complet. Mas tanplan revendicava lo drech de sortir dels rodals de la benestança d’alara. S’agradava de daissar de caire los sendarèls caucats per n’endralhar de mai engerdables. Èra un òme de longa en cèrca d’emocions fòrtas. Atanben li arribava de far mina de comprene pas los que demoravan suls ralhs onchats de la vida borgesa. Al bestorn d’un capítol li arriba de s’estonar e d’emplegar la derision: “Diriatz qu’es enebit, pel mètge o pel prefècte, de non pas far coma totòm”. Çò que tanben lo suspreniá bravament es d’èsser estat sovent lo primièr a escalar los pics: “Aquò’s singular que i aja encara, pas qu’a uèch oras de caminada de Cauterés, tot un parçan de pics e nèus eternalas mens coneguts qu’Africa o la luna”.
 
A la fin de son encarrierada de montanhard, a la virada dels sègles XIXn e XXn, N’Enric Russell planhiá atanben que de mai en mai de mond pojavan sus las montanhas. I rescontrava pas totjorn de gents amb l’esperit suau que conven a l’amator dels glacièrs. Dins una de sas narracions, regrèta que cèrtas personas pogèsson a mai de 3000 mètres d’altitud per cridar, far de galejadas o s’escacalassar de rire. Per el èra sacrilègi de venir destorbar la tranquillitat minerala de la montanha. Li èra insuportabla la vulgaritat e encara mai la grossieretat dins l’encastre majestuós de las cimas e dels lacs. N’Enric Russell balhava un prètz a l’esfòrç de l’ascension que deviá de cap de biais èsser desvalorizat per de comportaments desplaçats.
 
Dins aqueste libràs de 400 paginas dels remembres d’un montanhard, l’autor fa una plaça bèla a Vinhamala (3298 mètres) que foguèt un pauc sa montanha vesiada. La pogèt pas mens de trenta tres còps dont un còp en plen ivèrn. Comptèt que passèt cent cinquanta nuèches sus aquesta montanha dont una al somalh, doas al Còl de Cerbilhas e las autras 147 dins de caunas que faguèt cavar. Aquò per dire cossí l’autor es precís dins la tenguda de sas performanças. Es aquò que, tanben, fa la riquesa de son obratge. Res que per Vinhamala nos fa lo raconte de cinc de sas ascensions e demest aquestas la darrièra que realizèt lo 8 d’agost de 1909.
 
Lo libre clau lo compte rendut de mai de 130 pojadas de pics, un trentenat de pojadas sus los còls lo pus nauts de la cadena, la pojada cap als lacs pirenencs mai tipics que son tanben los pus enauçats. Mas tanben conta de nuèches mai o mens pasiblas jos la capa del cèl. D’ascensions perilhosas realizadas dins de condicions meteorologicas pas totjorn optimalas. Aqueste obratge es lo raconte exaustiu d’una vida gaireben tota consagrada als Pirenèus. Es la vida d’un exploraire. Se pòt parlar d’exploraire dins l’avejaire que faguèt mai d’una primièra dins la cadena.
 
Una de las nombrosas qualitats de l’autor es qu’a lo biais de virar la causas. A lo raconte aisit e precís. Lo que balha al mond l’enveja de lo seguir dins sas peregrinacions. Melhor encara! Lo que nos balha vam per tornar endralhar los caminòls que dobriguèt i a ara, tant val dire, cent cinquanta ans. Vertadièrament, los libres de montanha demòran sempre d’actualitat. Remembres d’un montanhard d’Enric Russell es un d’aqueles.
 
La setmana que ven, aurai lo plaser de vos presentar un segond libre del meteis autor. Encara tocant la montanha, mas escrich dins un autre registre.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 
 

---

RUSSELL, Henry, 2015, Souvenirs d’un montagnard, Édicions des Régionalismes, 400 paginas