Lo 2 se genièr passat vos presentèri Souvenirs d’un montagnard d’Enric Russell. Aquesta setmana me fau un plaser d’i tornar amb un autre volum que n’es la seguida. Certans lectors de mas cronicas literàrias se demandan benlèu perqué presenti tan sovent de libres escriches fa mai d’un sègle? La primièra rason es que soi un pireneïsta de plan temps, un afogat de montanha que partissi en excursion tanlèu que pòdi. Ai gost e curiositat per l’istòria del montanhisme en general e del pireneïsme en particular. Aquò’s una causa, mas n’i a d’autras.
 
La segonda es qu’autres còps me sembla que los escrivans cavavan mai prigond la restitucion de lors escorregudas. Aquel biais d’escriure, vièlh d’un sègle, es per ieu una mena d’esmeravilhament a cada còp renovelat. Los escrivans d’alara me semblan plan mens superficials que d’unes d’actuals. Prenián lo temps de l’analisi e esitavan pas a furgar dins totes los possibles de la reflexion. Anavan quèrre lo cossí del perqué. S’i fasián a desboscar las pertinéncias e las contradiccions dels eveniments e de las situacions. Me pareis qu’o fasián amb sinceritat, dins una tòca pedagogica e amb l’ambicion de rendre servici a l’umanitat tota.
 
La tresena rason que me buta a presentar de reedicions de libres e de reténer qualques obratges que m’interèssan dins lo catalòg de las Éditions des Régionalismes, es qu’es un ostal qu’a l’èime de me far sistematicament lo servici de premsa de tota sa produccion. La causa es pro rara per èsser notada.
 
D’un autre latz, seriá pecat de poder pas far, de quand en quand, un viatge dins lo temps. Plan de mond o an comprés e es çò qu’explica l’escasuda de las Éditions des Régionalismes. Los libres ja ancians d’En Russell e d’autres montanhistas son un patrimòni de tornar descobrir. Se las reedicions se devon pas far al detriment de la produccion contemporanèa, se devon pas tanpauc negligir.
 
Pyrénaïca comença tamborn davant per una frasa que ja resumís çò qu’es lo contengut de l’obratge: “Se cantèt sus totes los aires los efièches meravilhoses de las ascensions sus l’organisme uman, sus la santat, sus la longevitat. E mai es pas sens rason”. Dins aqueste libre, N’Enric Russell pren la precaucion de causir sos mots. Un còp de mai a la sintaxi larga e chucosa. La frasa, que sembla naturala, es, solide, fòrça trabalhada en amont. Lo rendut de tot aquò fa una lectura agradiva pel legeire del sègle XXIn. Vòli dire aicí, un còp de mai, tot lo plaser qu’avèm de poder comparar un autor d’un còp èra als de uèi.
 
Dins ben de capítols, l’autor desgruna mantas variacions filosoficopoeticas sus la nèu, lo vent, las sasons, los arbres e plan mantas causas encara. Aguèri ja l’escasença d’o escriure endacòm mai: es averat qu’Enric Russell foguèt un contemplatiu actiu. Un òme d’una energia fisica inegalada e d’una sensibilitat excepcionala. Un valent tan capable de córrer coma de canhardar, d’accelerar coma d’alentir. Un gala-bon-temps que preniá léser de viure e de contar sas passions e emocions dins de libres intemporals.
 
Cronica aprèp cronica, còp a còp, l’aventurièr se fa poèta e quitament —coma ja ditz— filosòf. Fisa al legeire sa vision del mond, de la natura e subretot de la natura umana. E mai s’es un chic misantròp e se quitament es aquel besonh de solitud que lo butèt a percórrer los Pirenèus, ne demòra pasmens qu’Enric Russell foguèt qualques còps atentiu a sos semblables. Se d’un costat li arriba de denonciar l’aire confit de las vilas, de l’autre aquò l’empacha pas d’anar escotar un concèrt o una opèra al teatre de Pau o d’endacòm mai. Se s’esmeravilhava davant l’esplendor de la natura, èra pas, per tant, indiferent a las creacions umanas. Èra un amator avisat de las arts e de totas las arts. D’alhors, consagra tot un capítol del libre a la musica classica. A aquel prepaus, notarem en passant que ditz pas res de la musica populara, que pr’aquò la podiá aver pas rescontrada en trevant los Pirenèus coma los trevèt tota sa vida.
 
Çò que caracteriza mai l’escritura d’Enric Russell, aquò’s sens cap dobte son estrambòrd. Aqueste es comunicatiu. Passa a travèrs de la causida de sos mots e de sas frasas. Son vam, sa passion pels Pirenèus foguèron probablament sens egal. A l’epòca, sos obratges aguèron una escasuda de las bèlas. Espandiguèron dins lo public l’enveja de montanha. Es a partir de sos obratges que la vòlha per l’escalada de las cimas prenguèt son envolada. N’Enric Russell foguèt un vulgarizaire del pireneïsme. Fins a el la mòda del montanhisme s’arrestava a las estacions termalas. De generacions de curistas s’acontentèron de demorar als environs de las ciutats d’aiga. La montanha èra alara reputada dangierosa e sens interès. Calguèt la publicacion dels racontes d’Enric Russell e de qualques autres excursionistas per que la crida de las cimas se faguèsse ausir dins l’èime dels qu’avián a l’epòca l’astre d’aver qualques lésers.
 
Çò curiós es que dins aqueste libre coma dins sos autres se rescontra rarament los pastres o los caçaires d’isards. Mentre que, e mai s’aquestes se trachavan coma d’una castanha dels somalhs pelats e ennevats, pasmens, de tot temps an pojat e traversat la cadena. O faguèron pas sonque en passant per sas doas extremitats. A de moments, a legir N’Enric Russell, òm ne ven a se demandar s’aqueste s’esperforcèt pas a ignorar lo trabalh e la preséncia dels montanhòls. D’ont mai qu’es obligat d’o reconéisser qualques còps dins sas narracions: sas pojadas èran pas totas solitàrias. Sovent se fasiá acompanhar per de joves païsans o caçaires del parçan. La diferéncia entre el e sos companhs es qu’aquestes avián d’autres pensaments vitals que de pojar sus los somalhs, pas que per la glòria. Atanben, se pojavan amb l’aventurièr es per çò qu’èran pagats. Mas dins la realitat e per ne tornar al plan esportiu, quand lo patron pojava, los portaires tanben. Probablament que sens aqueles rurals, N’Enric Rossell auriá pas fachas tantas “primièras”. Foguèsse pas que per de rasons de seguretat, las ascensions necessitavan sovent la preséncia de mai d’una persona.
 
Las descripcions dels païsatges pirenencs son tras que plan escalcidas. L’excursionista foguèt un escrivan complet. Fasiá una lenga francesa de son temps. Rica d’un vocabulari causit e d’una sintaxi mestrejada. Me sembla de poder dire que donava dins lo romantisme qu’èra alara de mòda. Romantisme e montanhisme son totjorn estat ligats. Gausi quitament azardar qu’es encara lo cas en 2015. D’efièch, cresi pas que las motivacions que butan lo mond a entreprene d’ascensions sián unicament d’òrdre esportiu. La montanha coma la mar son d’univèrses que demòran fascinants per encausa de lor immensitat e dangierositat. A travèrs dels sègles, un aventurièr es, e demòra, pauc o pro un romantic: “Pensi a Wagner, a Meyerbeer e a Victor Hugo… Quines vèrses e quina musica! Un tal espectacle los auriá inspirats. Per çò que lo silenci inspira tan los musicians coma los poètas”.
 
Per acabar aquesta presentacion, notarem que los oronims qu’emplega l’autor son los del sègle XIXn. Per balhar pas que l’exemple del pic mai naut de la cadena, es nomenat per n’Enric Russell Neton e non pas Aneto coma o pòrtan los diccionaris contemporanèus nòstres.
 
Malgrat sos meritis, N’Enric Russell èra farcit de prejutjats antioccitans. Fasiá d’autorenegaments coma la pression imperialista lo i butava: “Las raças moligassas del Miègjorn prèsan los delicis del repaus e del sòmi. Lor quietud bodica avesina l’inchalhença. Tenon en orror la locomocion e l’esfòrç sostengut”. Pas qu’aquò! L’assimilacion de la borgesiá occitana a la cultura francesa passèt per aquesta fasa. Se faguèt a aquel prètz.
 
 
 
 
 

---

RUSSEL, Henry, 1902 [2013], Pyrénaïca, Éditions des Régionalismes, 188 paginas
 
 
 
 

---