Bonas nòvas. De vegadas, se tracta d’una restanca idroelectrica cancelada qu’evita que 20 000 personas se vejan desplaçadas. D’autres còps, es simplament qu’un tribunal admet que los pòbles indigènas son los melhors gardians.

A aquestas auçadas, d’istòrias coma aquestas son incresablament raras. E mai son de pus mal trobar demièg l’avalanca constanta d’informacions pauc interessantas. Aquò las fa encara pus valedoiras.

Las victòrias dels dreches indigènas nos donan de motius per celebrar, perpensar e rejovenir nòstras pròpias cèrcas de justícia.

Que poscam trobar 10 000 victòrias de mai coma aquestas en 2016!  


1. Justícia per los ogònis

Dins una decision istorica del mes de decembre, la Cort d’Apelacion neerlandesa jutgèt que quatre païsans ogònis de Nigèria podián menar los procèsses contra Shell a un jutge dels Païses Basses. Alali Efanga, un dels agricultors ogònis que, amb los Amics de la Tèrra dels Païses Basses, portèt lo procès contra Shell, diguèt de la senténcia: “dona d’esperanças que Shell, fin finala, comence de recuperar environamentalment las tèrras a l’entorn de mon pòble per fin que, qualque jorn, ieu i pòsca tornar per facturar la tèrra e pescar”.

La decision de la Cort d’Apelacion revòca una decision de 2013 en favor de Shell, la quala —en un autre grand còp per lo gigant petrolièr multinacional— aviá acceptat de netejar dos versaments enòrmes de petròli dins la comunautat ogòni de Bodo après una batalha legala de tres ans a Londres.


2. L’autonomia dels wampis

La nacion wampis —que faguèt una nòva mondiala en 2009, quand faguèt front fàcia al govèrn de Peró amb son pòble fraire, los awajuns— faguèt un pas endavant sens precedents mejançant l’establiment del primièr govèrn indigèna autonòm dins l’istòria de Peró. En s’estendent per un territòri d’1,3 milion d’ectaras —una region de la talha de l’estat de Connecticut—, lo govèrn nòu, democraticament elegit, reünís 100 comunautats wampis que representan naut o bas 10 613 personas.

En parlant de las escomesas que la nacion wampis las afronta ara, lo pamuk (primièr president) que ven d’èsser causit, Wrays Pérez Ramírez, expliquèt per telefòn a Intercontinental Cry: “Sabèm que serà dificil que lo govèrn nacional [perovian] nos sostenga e que reconesca nòstre territòri. Al govern li semblarà inacceptable d’aver de nos consultar subre quina que siá activitat que pòsca afectar nòstre territòri. Sabèm que serà un trabalh dur, mas sèm preparats. Restarem pas muts, e fòrça mens quand sabèm qu’avèm lo sosten de la legislacion nacionala e internacionala tocant nòstre drech a l’autodeterminacion e al consentiment liure, anterior e informat. Serà dificil, mas pas impossible”.


3. De tèrras protegidas

Après cinc ans de batalhas legalas e de çò que semblava tota una vida d’incertitud, la Cort Constitucionala de Colómbia confirmèt que Yaigojé Apaporis, un resguardo indigèna (un territòri reconegut legalament coma proprietat collectiva), a un estatut legitim coma pargue nacional.

En inclusent un milion d’ectaras de l’Amazònas nòrd-occidentala colombiana, la region de la selva immaculada de Yaigojé Apaporis es lo fogal de fòrça espècias en perilh d’extincion, coma l’ors formiguièr gigant, lo jaguar, lo manatí e lo dalfin ròse de ribièra. Tanben es lo fogal dels pòbles indigènas makuna, tanimuka, letuama, barasano, cabiyari, yahuna e yuju-make, que partejan un sistèma cosmologic comun e de ricas tradicions shamanicas. En tot, aquelas populacions agisson coma gardians de Yaigojé, un ròtle que se refortiguèt en 1988 quand establiguèron amb succès lo resguardo Apaporis Yaigojé subre lor territòri tradicional.

A la fin dels ans 2000, la multinacionala minièra canadiana Cosigo Resources comencèt d’assajar d’aprofechar un voide legal en Colómbia que li auriá permés de cavar per recercar d’aur dins lo resguardo. La decision de la Cort Constitucionala metèt un ponch final a aquel assag desonèst.


4. De passapòrts indigènas

El 12 d’octòbre de 2015, Jorn de la Resisténcia Indigèna, l’avocat quíchoa Carlos Pérez Guartambel intrèt en Eqüator amb un passapòrt quíchoa, e amb aquela causa envièt un remembre clar a la comunautat internacionala que las nacions indigènas son pas simplament de “bandas” o de grops informals que lors dreches dependon de la bona volontat dels estats membres de l’ÒNU, mas que son de nacions realas.

Las autoritats de l’immigracion de l’Eqüator sabián pas que far. Après 30 minutas de vacillacion, decidiguèron d’acceptar lo passapòrt quíchoa coma una forma d’identificacion, sagelèron la carta d’immigracion de Guartambel (non pas lo passapòrt) e li permetèron d’intrar en Eqüator. Al cap de paucas oras, totun, los foncionaris estatals eqüatorians faguèron marcha enrèire e neguèron la validitat del passapòrt quíchoa, coma se pòt veire dins un vidèo difusat pel Departament de l’Immigracion del Ministèri de l’Interior. Lo ministre Serrano ridiculizèt lo passapòrt quíchoa coma una “fantasiá” de Twitter, en publicar lo montatge d’un passapòrt quíchoa amb lo retrach d’un personatge de dessenhs animats.

Aquel meteis aprèsmiègjorn, lo conselh de govèrn d’Ecuarunari, una organizacion fondada lo 1972 de part de 18 pòbles indigènas e en representacion de 14 nacionalitats diferentas, se reüniguèron a Quito per distribuir mai de 300 passapòrts, comprés un de Salvador Quishpe, governador de la província amazoniana de Morona-Chinchipe. Durant la ceremònia de remesa, los menaires quíchoas insistiguèron que los passapòrts indigènas èran tan valids coma la medecina ancestrala, l’educacion interculturala e la justícia indigèna —totas elas reconegudas en Eqüator—.



5. “Non colpables”

Après mai de tres ans de preparacion, un tribunal argentin absolguèt tres defensors mapuches del drech a la tèrra dins un jutjament intercultural, lo primièr que se fasiá d’aquela mena.

Lo cas comencèt dins la comunautat mapuche de Winkel Newen lo 28 de decembre de 2012, quand la foncionària administrativa del tribunal, Veronia Pelayes, amb de representants d’Apache Oil Company e un contingent de la polícia, arribèron amb una notificacion de deslotjament. La comunautat se defendèt en lançant de pèiras, qu’una d’elas piquèt e feriguèt Pelayes e degalhèt un veïcul. Foguèt aquel incident que menèt a una acusacion de “temptativa d’omicidi” contra Relmu Ñamku e de cargas de “degalhs grèus” contra Mauricio Rain e Martín Velasquez Maliqueo. Dins lo cas de Ñamku, lo procuraire demandèt una pena de preson de 15 ans —desproporcionada, ja que uèch ans es la nòrma per los cases d’omicidi—.

“Lo procuraire e las companhiás petrolièras a Zapala avián una intencion politica clara amb aquel jutjament per que foguèsse un «castig exemplar» amb l’objectiu d’intimidar e disciplinar d’autras comunautats indigènas que defendon lors dreches contra l’avanç de l’esplecha petrolièra dins lors territòris”, çò diguèron l’escrivana Maristella Svampa e lo professor de drech Roberto Gargarella.

Lor assag capitèt mal: ben al contrari, aquel jutjament istoric entraïna un pas important vèrs la reduccion dels assages de criminalizar los menaires indigènas que defendon lor territòri.


6. Que i a dins un nom?

La montanha pus nauta dels Estats Units recuperèt son nom indigèna originari, Denali, amb totes los efièches oficials, après una disputa de decennis de durada. Lo nom Denali a son origina dins la lenga del pòble koyukon, qu’abita dins la zòna situada al nòrd de la cima. En lenga koyukon, Denali significa “la [montanha] nauta”. La cima, de 6 168 mètres, èra coneguda oficialament fins ara dins lo domeni federal coma lo Mont McKinley, en onor d’un president estatsunidenc assassinat en 1901.

S’espèra que lo govèrn dels Estats Units recupère los noms indigènas d’autres monuments, pargues e endreches, coma la Tor del Diable, lo Pargue Nacional de Yosemite, lo Grand Canyon, lo Mont Saint Helens e lo Mont Rainier, nonmàs per ne citar d’unes que i a.


7. Dreches bioculturals

De gardians indigènas de Benin, Oganda, Kenya e Etiopia presentèron un recors a la Comission Africana dels Pòbles e Dreches Umans per tal que se protegisca los luòcs sagrats, los sistèmas de govèrn e los gardians meteisses dins l’encastre d’una “politica decidida e d’una responsa legislativa”, davant lo novèl partiment d’Africa e son impacte dins los territòris indigènas.

Dins lor declaracion, los gardians descrivon la centralitat dels luòcs sagrats per lor existéncia, sota l’argument que “los luòcs naturals sagrats son los endreches d’ont venèm, lo còr de la vida. Son nòstras racinas e nòstra inspiracion. Podèm pas viure sens nòstres luòcs naturals sagrats, e nosautres sèm responsables de los protegir”.

“Sèm prigondament preocupats per nòstra tèrra perque es a patir una destruccion creissenta, malgrat totes los debats e las reünions internacionals, las donadas e estatisticas, e los senhals d’avertiment de part de la Tèrra meteissa... Lo futur dels nòstres enfants, e lo dels enfants de totas las espècias de la Tèrra, son menaçats. Quand morirà aquesta darrièra generacion de gents vièlhas, perdrem la memòria de coma viure de manièra respectuosa amb la planeta, levat s’aprenèm d’eles ara”, çò dison los gardians.


8. En se fargant durant dos sègles

Près de 300 familhas maias poqomchis, que forman las comunautats de Primavera dins lo departament guatemaltèc d’Alta Verapaz, obtenguèron una importanta victòria après negociar un acòrdi amb lo ministre guatemaltèc de l’interior, lo Secretariat dels Afars Agraris e divèrses representants de Maderas Filips Dias (o Eco-Tierra), una entrepresa de l’indústria de la fusta que voliá obténer l’aprofechament forestièr de la region.

“Es una granda victòria, subretot dins aquestas condicions de corrupcion”, çò diguèt Rony Morales, de l’Union de las Organizacions Païsanas de Veracruz (UVOC), la quala trebalhèt en estrecha collaboracion amb las comunautats per obténer aquela victòria. “Lo fach [qu’]una comunautat pòsca ganhar finalament la siá tèrra, sens còstes per la comunautat, es fòrça important. Las autras comunautats indigènas de San Cristóbal Verapaz e de la Val [de] Polochic que son dins aqueste meteis procès an trobat d’esperança dins aquesta victòria”.

Las familhas maias luchèron durant mai de dos sègles pel drech a la tèrra, que durant d’annadas foguèt proprietat privada sota lo nom de Finca Primavera. Las familhas afrontèron l’intimidacion, gaireben 25 assassinats e mai de 50 òrdres de detencion coma responsa a lors revendicacions sus la tèrra.


9. Adieu-siatz, Herakles

Herakles Farms, una firma d’investiment amb sèti a Nòva York, e qu’es la companhiá maire d’SG Sustainable Oils Cameroon (SGSOC), abandonèt oficialament son plan de crear de plantacions de palma long de l’imatjós Pargue Nacional Korup e de la Resèrva Forestièra de las Còlas Rumpi, en Cameron.

Amb lo sosten d’una organizacion non lucrativa —supausadament amiga de l’ecologia e qu’es proprietat de Bruce Wrobel, èx-director general de Sithe Global e fondador d’Herakles Capital Corporation—, lo projècte de l’òli de palma auriá agut d’efièches desastroses perque auriá polluit amb de pesticidas, de fertilizants, d’erbicidas e d’aigas residualas. L’esplecha auriá afectat negativament la santat dels animals del Pargue Korup, que dependon de l’aiga.

Lo projècte tanben auriá degradat los mejans de subsisténcia del pòbles baka, bakola, bedzang e bagyeli —tanben coneguts coma pòbles “pigmèus”—, que son fòrça dependents d’aquela region per lor subsisténcia.



10. La tèrra es nòstra

Après 18 ans de lucha continua, la comunautat indigèna enxet sud de Yexwase Yet, fin finala, recebèt la proprietat legala de 10 030 ectaras de sas tèrras ancestralas dins la region de Chaco en Paraguai.

Aquela victòria, tan durament trabalhada, foguèt mesa a l’espròva nonmàs qualques setmanas après que lo president de Paraguai liurèsse lo títol de proprietat a la comunautat. Una estela retirada del fotbòl paraguaian e sa familha assagèron de s’installar dins una partida de las 10 030 ectaras, en disent que las avián crompadas fasiá gaire per ne far una proprietat de noirigatge.

“Cridèrem la polícia e lo procuraire de l’estat immediatament e li diguèron al fotbolaire que se n’anèsse, qu’aviá pas cap de drech d’èsser ailà”, çò expliquèt Gabriel Fernández, un dels menaires de Yexwase Yet, a la revista Intercontinental Cry. “Per un còp, lo deslotjat èra qualqu’un de diferent. Ara la tèrra es realament nòstra”.



11. Liure de residús nuclears

Après una campanha —luchada durament durant quatre ans— que voliá manténer la província de Saskatchewan liura de residús nuclears, l’Organizacion de Gestion dels Residús Nuclears (NWMO) anoncièt pendent la prima passada que la localitat de Creighton aviá retirat sa candidatura dins lo procès de designacion d’un sit per aculhir un entrepaus geologic prigond. Aquel deviá servir per l’emmagazinatge de longa durada de combustible nuclear usat, venent dels reactors nuclears canadians d’Ontàrio, de Quebèc e del Nòu Brunswick. Creighton èra la darrièra de tres localitats qu’avián presentat una candidatura per aculhir l’infrastructura.

“L’anonci es la culminacion de quatre ans d’investigacion, de trabalh dur, de sacrifici e de trabalh en ret de part d’un grop de personas engatjadas, amb un objectiu: manténer los residús nuclears fòra Saskatchewan”, çò diguèt Candyce Paul, sòcia fondadora de la Comission per las Generacions Futuras.

“La poderosa Organizacion de Gestion dels Residús Nuclears, amb tot son argent e totes sos expèrts, poguèron pas véncer lo dever qu’avèm de protegir las nòstras generacions futuras”, çò diguèt Paul.



12. Mauna Kea

La Cort Suprèma de l’estat d’Hawaii invalidèt lo permés que donava fuòc verd a la construccion del fòrça polemic Telescòpi de Trenta Mètres, a la cima de la montanha sagrada coneguda coma Mauna Kea.

La cort diguèt que lo Conselh Estatal de las Tèrras e Ressorsas Naturalas s’èra enganat, en aver donat lo permés abans que s’organizèsse una audiéncia sus aquel projècte d’1,4 miliard de dolars.

La lucha per defendre Mauna Kea, ça que la, s’acaba pas aquí. Los foncionaris que i a darrièr lo projècte del Telescòpi de Trenta Mètres an dich qu’ara son a estudiar lors cambadas venentas. Los activistas indigènas e lors aliats, de lor caire, espèran pacientament que fagan lor movement seguent.


13. En levant d’ancoras

Cermaq, una companhiá d’esplecha de salmon amb sèti en Norvègia (crompada recentament pel conglomerat japonés Mitsubishi) deguèt levar d’ancoras d’un novèl vivièr de salmons dins lo territòri del pòble indigèna ahousaht, al nord de Tofino, en Colómbia Britanica (Canadà).

Gaire de temps après lançar l’ancora dins lo vivièr de salmons, un grop de cinc òmes ahousahts recebèt los membres de Cermaq e lor diguèron de s’enanar. Los ahousats prometèron qu’abans correrián lo risc d’èsser detenguts puslèu que de veire s’installar un autre vivièr de salmons dins lor territòri.

E s’atròba que dempuèi que los vivièrs de salmons an començat d’aparéisser dins las tèrras dels ahousats, en 1999, aquel pòble es estat testimòni d’una davalada alarmanta de las populacions de frucha de mar, de salmons e d’arencs. Conscients d’aquò, los activistas, qu’arribèron d’èsser coneguts amb lo nom de “guerrièrs yaakswiis”, afirmèron que lo vivièr de salmons de Cermaq èra pas legal perque lo pòble ahousaht èra pas estat consultat e qu’aviá pas manco donat son consentiment.


14. Monsanto torna pèrdre

Après una victòria monumentala contra la controvertida “lei Monsanto” en Guatemala en 2014, la celèbra firma de biotecnologia recebèt un autre còp fòrt après que la Suprèma Cort de Justícia de la Nacion, en Mexic, li suspendèsse un permés per cultivar de sòja geneticament modificada sus 250 000 ectaras de la peninsula de Yucatán.

La senténcia deriva d’una lei constitucionala de Mexic que requerís la consideracion de las comunautats indigènas afectadas per de projèctes de desvolopament. Segon la Suprèma Cort mexicana, Monsanto consultèt pas los famoses apicultors maias de la region, que presentèron la demanda contra Monsanto. Los apicultors avertiguèron dempuèi lo començament que lo plan de Monsanto requeririá l’usança de “glifosat, un erbicida classificat coma probablament cancerigèn.” En avisant que las abelhas son extrèmament sensiblas a lor entorn, los apicultors expliquèron que lo projècte de Monsanto metiá en perilh lors comunautats, lors mejans de vida e l’environament.

Dins la senténcia, lo jutge comentèt que la coexisténcia entre la produccion de mèl e de sòja transgenica, simplament, èra pas possibla.


15. La Restanca de Baram es suspenduda

Après aver mantengut un blocatge durant dos ans consecutius, los pòbles indigènas de Sarawak, en Malàisia, fin finala pòdon alenar e son aleujats: lo govèrn de Sarawak aviá decidit de suspendre la polemica restanca idroelectrica de Baram.

En comentar aquela decision susprenenta, lo primièr ministre de Sarawak, Tan Sri Adenan Satem, declarèt que s’èra decidit d’arrestar lo projècte de la restanca per respècte de las opinions de las comunautats afectadas, e apondèt: “Se volètz pas la restanca, d’acòrdi. Respectarem la vòstra decision”.

Se lo projècte aguèsse contunhat, auriá inondat los luòcs de residéncia de 20 000 òmes, femnas e enfants indigènas.





John Ahni Schertow
fondador e coordenaire d’IC Magazine (International Cry), revista numerica ont aqueste article foguèt publicat d’en primièr en anglés.
L’article s’es traduch en catalan dins Nationalia, amb qui Jornalet a un acòrdi de collaboracion, e pereu s’es traduch en occitan dins Jornalet.

---