Lo territòri mai grand regit per un meteis governant en Euròpa pendent l’Edat Mejana o foguèt jos l’emperaire Carlesmanhe. Foguèt fòrça conegut pertot dins lo continent per sa politica, son organizacion e sa defensa de la cultura.
 
Sas reformas impulsèron amb grand succès l’art e la literatura. Aquel impuls originèt una reforma culturala que permetèt la còpia d’ancians documents dins las escòlas monasticas amb un nòu tipe d’escriptura: la minuscula carolina. A l’ora d’ara se consèrva encara mai de 7000 ‎manuscrits escriches amb aquela escritura pendent los sègles VIII e IX.
 
Grand administrator, realizèt tanben de nombrosas reformas economicas. Aboliguèt lo sistèma monetari basat sul sòu d’‎aur e impulsèt una nòva moneda: la liura carolingiana , que son nom deriva de la liura romana e que sa basa es una liura d’argent, una unitat qu’es tan monetària coma de pes, e son equivaléncia es de 20 sòus. En mai d’aquò, establiguèt una seguida de nòrmas per enregistrar totas las intradas e despensas publicas e enebiguèt als ‎josieus de prestar d’argent. Combatèt tanben l’usura, contrarotlèt los prèses e impausèt de taxas sus qualques bens de consume.
 
Interessat per las divèrsas manifestacions de la cultura e de l’aprendissatge, intrèt en contacte amb l’Espanha visigotica, l’Anglatèrra anglosaxona e l’Itàlia lombarda. Cal avalorar que pendent son règne se multipliquèron las escòlas monasticas e d’escritura, mai que mai en ‎Occitània, ont se copièt los primièrs manuscrits dels tèxtes ancians. Aquò estona positivament que lo 90% dels manuscrits servats a l’ora d’ara sián d’aquela epòca.
 
Per l’aspècte politic, capitèt a restablir un equilibri de poder entre l’emperaire e lo papa. E amb l’intencion de cristianizar los saxons fondèt divèrsas diocèsis, dont las de Brèma, Münster, Paderborn e Osnabrück. En aquela epòca gloriosa son reialme s’estendiá als Pirenèus per lo sud-oèst, en inclusent la Marcha Ispanica de la Peninsula Iberica, Occitània, e los territòris del nòrd —levat Bretanha, que foguèt pas jamai conquistada pels francs—. Es a dire, la majoritat del territòri de la França actuala, Alemanha, Àustria, lo nòrd d’Itàlia e lo nòrd-èst d’Espanha.
 
Cap indiscutible de la crestianetat occidentala, foguèt coronat pel Papa Leon III lo jorn de Nadal de l’an 800. Foguèt una ceremònia inesperada, que justament Carlesmanhe la voliá evitar, pr’amor que preferissiá d’èsser pas en deute amb l’evesque de Roma. Çò qu’es tot a son onor.
 
Grand administrator e estratèg, realizèt de nombrosas reformas economicas, governamentalas, militaras, eclesiasticas e culturalas pendent lo sieu règne. En mai d’aquò, arribèt d’arrestar l’invasion musulmana e d’establir las marchas de sos territòris per defendre e salvagardar lo sieu empèri de l’avançada d’envasidors. Tot un exemple de gelosiá e de saber far.
 
Carlesmanhe en occitan, Carolus Magnus en latin, Karl der Große en alemand, Charlemagne en francés, Carlo Magno en italian, Carlomagno en espanhòl, Carlemany en catalan e Carlemanyo en aragonés; es passat a l’istòria coma un òme naut, eslançat e corpulent amb los pels blonds. Mas, en realitat, èra pas tan naut, mas puslèu de carradura robusta e amb lo còl espés. Lo sieu pel èra quitament pas blond mas blanc. S’abilhava amb de vestits estranhs, s’envolopava las cambas amb de guètas de bendas, se cobrissiá las espatlas amb de pèls d’animals quand aviá freg. De ventre proeminent, pr’amor qu’èra un gromand, aguèt divèrsas femnas e fòrça enfants que lor procurèt el una bona educacion intellectuala. Pasmens, e mai s’èra pas un òme extrèmament instruch, son estrambòrd per l’aprendissatge e sa ‎passion per la cultura permetèron d’establir las basas de la resurgéncia carolingiana.
 
Es probable qu’el saupèt pas jamai qu’establiriá las basas de çò que vendriá l’‎Euròpa Occidentala a l’Edat Mejana, e nos daissèt pas cap d’escrich nimai. Entre d’autras rasons, pr’amor qu’a pena sabiá escriure. Comencèt d’o aprene quand èra ja tròp grand, e mai se practicava totas las nuèches dins son lièch, que i amagava de tauletas de cera jos lo cabeç, e lo 28 de genièr de l’an 814 quitèt d’o far. Es pr’amor d’aquò, e en commemoracion d’aquela efemerida, qu’aqueste article es consagrat a aquel òme particular que, en mai de governar l’empèri mai grand d’Occident, saupèt aimar d’un bias extraordinari la cultura e las letras.
 
Es benlèu per tot aquò que l’etimologia populara atribuissiá la constellacion de la Granda Orsa amb lo nom del “Carri de Carles” (Charles’s Wain) en onor a Carlesmanhe. Tot un onor e un omenatge meritat per aquel òme eminent que saupèt rassemblar equilibri politic e preocupacion culturala.
 
 
 
 
Griselda Lozano
 
 
 

---

Aqueste article es adaptat del sit del roman Òc, que fa de promocion d’Occitània e de l’occitan pel public ispanofòn.
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---