Fèlix Arnaudin (1844-1921) es conegut per sos trabalhs de collectatge e de fotografia. Foguèt cronologicament folclorista abans d’èsser fotograf. Rai! Foguèt qualqu’un de valent e menimós dins las doas disciplinas. Per çò qu’es de la fotografia, produguèt fòrça. Lo Pargue Natural Regional de las Lanas e lo Musèu d’Aquitània an aperaquí 3000 clichats sieus, çò qu’es una soma importanta. De mercés a el, la comarca de las Lanas possedís un fons fotografic tras qu’important tocant la segonda part de sègle XIXn. Just per o dire en passant, Fèlix Arnaudin crompèt son primièr aparelh fotografic en 1874 (aviá 30 ans). Deviá èsser un dels primièrs fotografs del parçan.
 
Aquel tèxte, Prepaus sus lo Lana Gran ancian, es trach de son libre Jornal e causas de la lana anciana, un obratge publicat just abans sa despartida. L’obratge comença per un prefaci plan escalcit d’Eric Roulet. Coma cadun sap, aqueste, al rebat de Fèlix Arnaudin, es un folclorista e un musician de tria. Un òme que coneis las tradicions occitanas de Bordalés e de las Lanas. Qualqu’un de plan plaçat per escriure l’introduccion a un tal libre. D’ont mai quand aqueste obratge pòrta lo títol de Prepaus sus lo Lana Gran ancian.
 
Dins aqueste assaber, Eric Roulet insistís sul biais qu’aviá Fèlix Arnaudin de descriure non pas sonque la societat lanusqueta del sègle XIXn, mas tanben de desfalcir son arma. Per çò qu’aquesta comarca gascona, al rebat de totas las comarcas occitanas, aviá sa personalitat pròpria, sas especificitats culturalas pròprias. Per pròva, aviá d’instruments de musica plan caracteristics. Tantas causas que Fèlix Arnaudin se trachèt de servar en las consignant dins sos obratges qualificats autres còps de folclorics e que uèi disèm etnografics.
 
Dins son organizacion, la particularitat —l’originalitat deuriái dire— d’aqueste libre es que las nòtas en bas de fulhet pòdon far tres paginas (sic). A tal ponch que, quand aquò ne vira, de nòtas son tan longas o pus longas que non pas los capítols que venon apiejar. Fin finala son de nòtas que revèrtan de gaire un libre dins lo libre. Ça que la, porgisson d’informacions indispensablas a la bona compreneson de l’arma lanusqueta. Un engèni lanusquet tan misteriós coma lo país es desèrt. Amb una demografia escassa, las Lanas demorèron de temps (abans son empinedada) un espaci enermassit que s’estaloirava a pèrda de vista. D’aquí las famosas chancas dels pastres…
 
Lo collector Fèlix Arnaudin trevèt las Lanas dins totes los senses e dimensions. Un jorn, en 1920 a la Bohèira, rescontrèt un pastre vièlh e revièlh. Èra la persona ideala per remontar lo temps. Èra exactament lo personatge que l’etnològ cercava per aver d’entresenhas sus las costumas de l’encontrada. Alavetz, demorava pas mai que de lo daissar parlar. S’es d’ont mai un pauc contaire, tan melhor! L’enquistaire o aprofecharà que mai. Foguèt lo cas.
 
Es evident qu’a l’epòca, Fèlix Arnaudin aviá pas de magnetofòn e que deguèt prene sas nòtas al gredon. Aquò rai! Lo mond èran acostumats a utilizar aqueles apleches simples. Tant e plan que lo recuèlh dels sovenirs del pastre fan un document etnografic de primièra. Imagini l’emocion de Fèlix Arnaudin davant lo testimòni viu de las tradicions popularas del Lana Gran.
 
Mas al just, que conta lo pastre? Per plan dire, un fum de causas: los pelegrins que travèrsan lo país per anar Sant Jaume de Compostèla, las fonts garidoiras, la caça dels lops que mancan pas de manjar de fedas, las secadas e autres auvaris climatics, las brègas entre vilatges, etc. Lo vièlh es un libre dobèrt sul passat. Una bona fortuna pel folclorista.
 
A percórrer aqueste libre de tradicions ancestralas se’n trapa qualques unas de raras. Aquesta sembla tras qu’originala: “Al pè d’un orme, segon la costuma anciana, los joves nòvis devián anar balhar un còp de palabés e desenterrar un tròç de rasic se volián recobrar lors fòrças abenadas per lor estat novèl”. L’etnològ ditz pas çò que los nòvis fasián d’aquel talhon de rasic…
 
Tot comptat e rebatut, los faches de societat reportats dins aquel obratge son escasses. Es un pauc la decepcion que foguèt mieuna. Conten mai de descripcions de païsatges que non pas de relacions a prepaus de las arts e tradicions popularas. Es d’ont mai frustrant que lo títol del libre, Prepaus sus lo Lana Gran ancian, auriá pogut daissar entendre que se tractava d’un recuèlh descriptiu de la vida vidanta a la fin del sègle XIXn. En luòc d’aquò i es mai question de relèu, de botanica, de geologia e d’economia rurala que de cultura terradorenca. Tant e plan que sèm aquí luènh de l’obratge blosament etnografic. Aqueste volum es puslèu la resulta, çò ditz, “De mos barrutlatges solitaris dins lo Lana Gran que se n’encantèt la miá joventut de somiaire assalvatgit, passada tota dins los imtims esmeravilhaments de la tèrra aujolenca e de la bruguièra infinida… Escotavi en silenci, prigondament aürós dins mon se, d’aperténer a aquesta tèrra dels liures espacis. Encontrada estranha, bèla e embelinaira entre totas…”
 
Lo musician Fèlix Arnaudin se pòt pas empachar de transcriure qualques portadas d’una cançon que li escalciguèt lo vièlh pastre, mas qu’el coneissiá ja dempuèi son enfança. Qualques còps nos parla de la simbiòsi que regnava entre las gents, los lanusquets, e lor terrador: “Talament es poderós dins son mistèri lo ligam de las causas del sòl amb la raça”.
 
Aquel libre es tanben lo planh patetic d’un mond d’abans la mecanizacion, un biais de viure que pauc a cha pauc desapareissiá. D’aquò Fèlix Arnaudin n’èra conscient. Tant e plan que li serem pas jamai pro reconeissent de nos aver porgit tantes testimoniatges escriches e fotografics del nòstre passat. De mercés a el, e a qualques autres folcloristas, se sabèm pas ont anam, almens sabèm d’ont venèm.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule
 
 

---

ARNAUDIN, Fèlix, 2009, Propos sur la Grande Lande ancienne, Édicions des Régionalismes, 70 paginas 
 
 
 
 
 
 
 
 

---