lo jornalet poiriá se sot-titulat ANASTASIA qu'ei lo faus nom de la censura dins nostra republica gonfla de valors, a partir d'una remarca que vos agrada pas -que critiqui qu'avetz mes en exèrga un vulgarisator scientific de segur respectable coma lei fraires BOGADNOV, mai en donant ges d'explicacionssus la trobalha experimentala d'aquest fenomèna, mencionatz Vigo lo yankee e oblidatz son partenari europenc Virgo...brave, contuniatz de caminar sus dralhòu descendènt de l'obscurantisme per una selva escura (DANTE)e dins l'infern faretz lo rescontre dau cefalofòr Bertrand de Born,que vos parlarà de la dona saussebuda e que li plais lo bèu temps de pascor que vei fuelhas e flors reverdir

Part quatau e fin

AC – Òc. Qu’i ei, e pro.
NdGT – E pro. Donc Einstein: “N’ei pas possible”, ce hè. “Mes se i en·hiqui aqueste tèrmi” (un tèrmi legitim en matematicas, mes en fisica… que lo diable e canejas, Albèrt?), “alavetz l’univèrs qu’ei estabilizat e ne risca pas d’aclapà’s”. Qu’ei ua fòrça de pression tà dehòra. “E atau qu’ei estable”. Mes solament un parelh d’ans après, Hubble (l’òmi de qui lo telescòpi e prenó lo nom)…
AC – Òc, pas lo telescòpi, l’òmi…
NdGT – … (Hubble) que descobrí que, d’efèit, l’univèrs e s’espandiva : lo tèrmi ne hasè pas mestièr. Vedetz, (Einstein) qu’auré podut predíser que l’univèrs e’s devè o ben espandir, o ben aclapar. Mes au lòc d’aquò qu’i en·hiquè aqueth tèrmi (estabilizador). E qu’ac aperè la soa màger peguessa. E adara: voletz saber çò qui estó la soa màger peguessa? Qu’estó de díser aquò!
AC – Ah, òc! (Qu’arrid.)
5:42 NdGT – Pr’amor qu’en fèit, en 1998, que descobrim ua pression hens l’univèrs, qui’n va contra la gravitat, e qui ei exactament lo tèrmi qu’Einstein i avè hicat.
AC – Donc a la hèita fin qu’èra com ac avè dit.
NdGT – La soa màger peguessa qu’estó de créder qu’avè hèit ua peguessa! Que’vs muisha s’èra intelligent au diuvivant!

Part tresau

3:14 NdGT – (Qu’arrid.) Que visitèi ua d’aquestas instalacions (de deteccion) lo mes passat, en Loisiana; que n’i a ua auta a Hanford, Estat de Washington. E que’n son a bastir d’autes capvath lo monde, pr’amor que ne’n voletz pas detectar un cas e pro. Que’vs cau deteccions multiplas se per cas quauquarren n’avosse pas foncionat. Mes dab lo medish senhau exactament en mei d‘un detector, que v’i podetz hidar, qu’ei verai. E donc… qu’arrivatz en veitura a l’intallacion… e (que’vs disen): “Arrai actiu! Ralentitz!” La mendre vibraccion que pòt afectar aqueth gatge. De tant qu’ei sensible que pòt detectar la vibracion quantica d’ua molecula hens lo hiu qui tien lo miralh!
AC – Eh mon Diu… E com ac mesuran aquò?
NdGT – Eh ben qu’ac deven calcular de com cau…
AC – E las perturbacions sismicas? Non las pòden pas predíser.
NdGT – Quiò, qu’ei un deus detectors sismics mei potents au monde! (Qu’arrid.)
AC – Òc-ben!
NdGT – Mes qu’ac saben isolar de tota perturbacion d’aqueras. Qu’ei çò de géncer com engenheria.
AC – Espantant!
NdGT – (Que s’ameritaré ua) distribucion de prèmis Nobel tà tota l’equipa!
AC – B’ac supausi! Donc, que significa? Be sabem com aqueras descobèrtas e son importantas. Que n‘apreneram?
4:28 NdGT – E ben (qu’arrid)… Que m’estoni se i a enqüèra ua causa de predita per Einstein, qui n’ajam pas verificat. Tot qu’ei corrècte. En fèit, que’vs vau díser a quau punt èra entenut Einstein: en ua soa equacion e hiquè un tèrmi qui regretè mei tard, e qui descrivó com la soa “màger peguessa”. Qu’ei un tèrmi qui horní en las equacions. Las equacions que mostravan que l’univèrs e’s devè o ben espandir, o ben aclapar. Mes alavetz arrés n’imaginavan que l’univèrs, qui ei tot çò qu’i a, e podosse estar dinamic!

Part dusau
Pas segur de çò que ditz Cumia a 3:10 a prepaus de "wind chimes".

AC – Entà qu’ac detectèssen, be calè qu’estosse enormàs. Solide, ce supausi, tota causa que deu provocar ondas gravitacionaus…
NdGT – Quiò, tota causa. Exacte.
AC – …Alavetz tà qu’arribèsse dinc ací…
NdGT – Que calè qu’estosse pro bèth…
AC – Òc-ben quiò.
NdGT – … e pro lusent, s’ac poish díser atau…
AC – Un tsunami gravitacionau.
NdGT – Exactament. E donc qu’estón dus traucs negres, mes deus maishantàs, qui ac provoquèn en fusionant. 2:15 En fèit, au darrèr moment abans la fusion, qu’emetón tant d’energia qu’aquesta e superè l’energia combinada de totas las estelas de l’univèrs.
AC – (Qu’arrid.) Eh mon Diu!
2:28 NdGT – Mes ne durè pas sonque ua fraccioneta de segonda. E totun qu’estó pro tà prodúser aqueth petit sambotit. E un miliard tres cents millions d’ans mei tard que toquè los detectors e que cambiè la distància enter dus miralhs penjats a hius suberprims, en mantun bèthvéder deu mond. E… en passant, sabetz de quant la distància e cambiè (enter los dus miralhs) au passatge de l‘andada? d’ua fraccion deu diamètre d’un nuclèu atomic. Qu’ei la mesura mei precisa jamei efectuada, e de luenh.
AC – E que’s pòt detectar!
NdGT – Com volham.
AC – Dab ua engibana…
NdGT – Quiò! En fèit, l’isolacion d’aquesta – qu’ac èi vist…
3:10 AC – Que deu estar com ua campaneta de vents. (? - Qu’arrid.)

Amusant açò, qu’aví hèit ua traduccion a la bambòla d’aqueth video. Ací que l’atz, se v’en·hàstia la lenga deu Jonny Wilkinson. Qu’ei en quate tròç que senon lo comentari n’i cap pas.
Qu’i hiquèi lo minutatge d’uas responsas deu Tyson tà s’i situar.

Part purmèra.
0:00 Anthony Cumia – Hèm! Las ondas gravitacionaus d’Einstein que son estadas detectadas: ua pèirahita scientifica. Hèm… Qu’es aquò? Com i arribèn? Com ac descobrín a la hèita fin?
0:13 Neil deGrasse Tyson – Qu’ac anoncièn sonque quauques òras a. Arren non v’escapa!
AC – Òc, que hesó soar ua alarma suu men telefòn.
NdGT – Dab rason! Qu’a costat cent ans de tribalh. Cent ans a, Einstein – òh, bon, navanta e ueit ans a, ce’m pensi – que balhè la recèpta tà detectar la sòrta de gravitat qui descrivè hens lo son famós article de 1916 (sus la relativitat generau). Tad eth la gravitat n’èra pas ua força d’atraccion entre los objèctes, com Newton la v’auré dada a enténer. 0:44 La gravitat qu’ei la desformacion de la trama de l’espaci-temps. E s’èi un objècte massiu, que’u va desformar hèra; de faiçon qu’un aute objècte qui passa au ras e va disament “càder” lo long de la desformacion. Atau que segueish lo briu, e pro. E qu’èra, ça’m par, un disciple d‘Einstein qui inventè lo dit: “La massa que ditz a l’espaci com se deu plegar… non, qu’ac cau díser de com cau…” (que s’embrolha) “la matèria que ditz a l’espaci com se deu plegar, l’espaci que ditz a la matèria com se deu mudar”.
AC – Ah, tè.
1:25 NdGT – E donc, bon: s’atz un destorb hens la trama de l’espaci-temps, que’s va repercutar com ua andada, a la velocitat de la lutz. E l’andada aquesta, la qui an descobèrta e anonciada uei, qu’a hèit un viatge capvath l’espaci-temps de 1,3 miliard d’ans. Qu’ei la repercussion de l’aclapada d’un doble trauc negre qui èra a fusionar. Qu’estó un destorb màger hens la trama espaciotemporau.