Las emissions en òc ne son pas tan mombrosas qu’aquò, “au fenestron” com disè lo jornalista Yvan Audouard, provençau d’origina, qui escrivó longtemps dens Le Canard enchaîné. Lavetz, que cau s’acontentar de las frinèstas petitonetas qu’avem sus France 3. Shens oblidar Òc Tele que pòden espiar sus Internet exclusivament. L’equipa qui, de Tolosa estant e de Bordèu tanben, realiza autor deu Benazet Roux lo magazine Viure al país arriba sovent a har quauques petits miracles. Atau, quan ua emission es bona, qu’ic cau díser, ce’m sembla. Qu’ei donc uei lo placer d’evocar los darrèrs numeròs de VAP l’un deus dus magazines occitans de France 3. Atencion, que siin rassegurats  los Provençaus! L’emission Vaquí es tanben hòrt interessanta e plan montada. Ne l’espii pas tostemps mes qu’ei dejà avut lo bonúr d’i descobrir curiositats e originalitats pertocant Provença marítima, Gavotina o Comtat.
 
Recentament, en tornans d’un viatjòt, qu’ei donc engolit en seguida –shens m’escanar – los dus magazines  de VAP deu 21 e deu 28 d eheurèr, conhits com sovent de causas interessantas. La varietat deus subjèctes permet  d’audir bèths escantilhs de parlars occitans qui agudan la curiositat e enriqueishen lo vocabulari.
 
Bueus, azinat e pescafins. La Gasconha qu’èra presenta dens VAP deu 28/02. Qu’ i an vist los sòcis deu Cercle de l’Avenir de Vasats (Federacion deus Cercles e Gasconha) parlar de la tradicion deus buèus gras (hrairs o cosins de la “Cerisa”, figura deu Salon de l’agricultura 2016) que, au dijaus de Carnaval, promènan flocats capvath las arruas deu vielh avescat girondin davant lo… sacrifici. Mes après, quaus chaps! Dab los bèths talhucs d’entercòsta saupicats d’escalonha e de péber, cueits sus las bonas brasas d’eisharment, que’s lecan aisidament los pòts. A mensh d’estar vadut “vegan”… Lo Txomin  —capdau deus gaujós Caps Negues— ne’n es pas un  mes qu’èra tot urós de díser un mot en lenga nòsta, tot parièr com lo popular Jan Barrère, maire d’Escalans (Lanas) e ahuecat de corsas de vacas, espantat de descobrir l’antica hestejada, tan pròisha deu son Gabardan e totun desconeishuda. 
 
Ja qu’estossim entrats en temps de Quaresma qu’i avè tanben lo parat de’s tornar lecar los pòts dab la recèpta de l’azinat deu país “massadèl”. Qu’es ua potada o topinada de l’Arièja, precisament deu Coserans (ancian avescat de Sent Lisièr) on se tròba lo vilage de Massat sus l’Arac, afluent deu Salat. Un codinèira experimentada balhava los petits secrets de sa recèpta dab porrets, api, trufas (patatas), carròtas, ceba, borrit de bueu e confit. Leugèr! leugèr! mes tan saborós…Sustot quan trempan “las sopas”, au sens etimologic los talhucs de pan que plenhan l’estomac tanlèu las permèiras culheradas. Deu Plantaurel au País d’Òlmes o a Foish, d’autes biaish de preparacion qu’existan, bien solide, mes la sequéncia qu’èra chucosa tanben dab lo parlar “massadèl”, gascon mesclat de fòrmas lengadocianas pr’amor de la proximitat de la vath deu Vic de Sòs (comunas d’Auzat, Gestièrs, Illièr-e-la-Ramada…).
 
Acostumats qu’èm a peish “carrat” o rectangular, o a saumon e truèitas d’eslhevatge, ne minjan pas guaire peish de ribèira. Sustot que las aigas de mantuns arrius e flumis ne son pas mei d’ua grana puretat quemica… Totun, qu’i a gents’pescafins” qui gahan enqüèra lo barbèu o lo cabòt. On ne tròban, que seré un signe de bona qualitat de las aigas. Qu’ic vòlen bien créder en espiant la sequéncia, tostemps gastronomica deu 21/02: ua familha de la vath d’Olt, deu costat de Capdenac e de La Sala (Decazeville) pescava dens las aigas de la pasibla arribèra e après preparava los bròis peish, plan farcits, au horn cauhat dab huec de ginèsta. E los gormands qu’acabavan de’s calar lo maisherar dab un bèth tròç de “pompa a òli”, ua còca plan sucrada que pòt har viste har clinar la balança deu maishant costat.
 
Autas passejadas. Barrejadas qu’èran las autas sequéncias de VAP on an vist tanben ua petit reportatge sus Balhargas, comuna lengadociana de la Petita Camarga, a las termièras deus departaments d’Erau e Gard. Dens aquera contrada ganhada per ua pèga periurbanizacion que hè pujar la populacion, qu’an pro de mau per i mantiéner e la lenga e la qualitat deu bastit e deus paisatges. Egau, ua tradicion i es tostemps viva, la “bovina”, autament dit la corsa de vaca o de “biòus” com dens tots los parçans, d’aquera baishas planas rodanencas.
 
Los reportaires de France3 que son anats tanben encontrar a Perigüers un joene òmi qui, çò ditz, prepara un navèth libe suu famós e extraodinari Antòni de Tonens (vadut a Chornhac en 1825,  mort a Tortoirac en 1878) qui, au Chile, se hadó proclamar en 1860 rei de Patagonia e d’Araucania per los indians Mapuche. Un libe de mei après tan d’autes, los escrivans, haut o baish solforós, Saint-Loup e Jean Raspail notadament? Belèu qu’i aurà d’autas revelacions. Ua causa es segura: aqueth estranh e efemèr reiaume de l’estrema America a produsit hòrt de saunejaires de pretendents e – aquò se ditz – usurpators deu titol d’eretèir de de “rei d’Araucania”. Quan s’ageish d’aunors, lo monde que vaden viste pècs...
 
D’autas sequéncias sus l’actualitat culturau (las questions sus l’avenir de l’Estivada per exemple), sus l’engatjament de joenes au servici de la lenga nòsta o  sus paisans qui creden a ua agricultura auta que la gran agricultura sosmetuda a las puishenças agro-alimentàrias, èran tanben programadas.  Tot aquò m’a semblat plasent e util tanben aus qui descobreishen o vòlen quitament apregondir quauques aspèctes contemporanèus de la societat nòsta.
 
 
 
 
Joan Jacmes Fénié