La lenga de Molière la parlan mai de 270 milions de personas, mas en qualques endreches recuòla son usatge social o institucional. Aqueste article presenta sièis cases per tot lo Mond ont lo francés es pas pus çò qu’èra.
Ditz l’Organizacion Internacionala de la Francofonia que, “d’una faiçon cèrta”, 274 milions de personas dins lo Mond pòdon èsser definidas coma de francofòns. Una comunautat lingüistica que, un còp èra, foguèt egemonica al nivèl mondial e qu’a quitament lo sieu pròpri jorn internacional, celebrat la dimenjada passada. Mas malgrat la fortalesa d’aquelas chifras, i a d’endreches ont lo francés pèrd la batalha davant d’autras lengas. Aqueste article presenta sièis cases de quatre continents.
Jersey e Guernsey
La majoritat de lingüistas regropan jos l’etiqueta de “francés” tant la version estandard de la lenga coma las divèrsas varietats parladas al nòrd de França e en Valonia, las nomenadas lengas d’oïl. Una d’elas es lo normand, qu’a doas varietats parladas dins las Illas del Canal: lo guernseiés (a Guernsey) e lo jerseiés (a Jersey). Las doas se tròban en una situacion limit, parladas per un pauc mai de l’1% de la populacion e, de mai, generalament per de personas vièlhas. Pasmens, lo govèrn de Jersey mena a bon tèrme una politica lingüistica pròpria e a introdusit, dempuèi qualques ans, l’aprendissatge facultatiu del jerseiés a l’escòla. Las mesuras del govèrn de Guernsey son, totun, mai modèstas.
Voeren (Fouron)
Aquela comuna bèlga a una istòria lingüistica particulara: tradicionalament fòrça abitants parlavan limborgués —una varianta del neerlandés segon qualques lingüistas e una lenga independenta segon d’autres— mas las lengas estandard francés e neerlandés i avián una preséncia remarcabla. En 1962, quand se tracèt la frontièra lingüistica oficiala entre Flandra e Valonia, Voeren demorèt del costat flamenc, çò que provoquèt de protèstas dels francofòns, e mai s’eles beneficièron de dreches lingüistics determinats. L’arribada de nòus abitants neerlandeses —Voeren se tròba sus la frontièra belgoneerlandesa— contribuiguèt a daissar los francofòns en situacion de minoritat. Totun, se calcula que lo 40% dels abitants se considèran encara francofòns.
Val d’Aosta
Sus aquel territòri alpenc, autonòm en Itàlia, lo francés es pas jamai estat la lenga d’usatge majoritari del pòble —o èra lo francoprovençal fins al començament del sègle XX—, mas si qu’èra la lenga egemonica de las classas ricas e de l’administracion. Ja en 1561 lo duc Emmanuel Philibert adoptèt lo francés coma lenga oficiala de la val. La lenga penetrèt dins l’aristocracia e la borgesiá. Mas en 1861, Aosta foguèt integrada dins lo futur Reialme d’Itàlia. Lo nòu Estat comencèt una politica italianizanta, mai que mai virulenta jol regim mussolinian. Manco pas la reconeissença del francés coma lenga cooficiala en 1948 arrestèt la regression del francés —ni mai del francoprovençal—. En 2001, un sondatge de la Fondacion Émile Chanoux conclusiá que l’italian èra la lenga mairala del 72% de la populacion, lo francoprovençal del 16%, e lo francés a pena de l’1%. Lo 58% declarèt saber parlar francés “ben” o “força ben”, mas l’usatge social d’aquela lenga se manten a minima.
Acadia
Las províncias atlanticas de Canadà tenon de concentracions de locutors de francés acadian, una varietat sorgida in situ dels dialèctes parlats pels colons franceses establits sul territòri als sègles XVII e XVIII. Lo francés acadian resistís fòrça dins la província del Nòu Brunswick, ont es lenga oficiala amb l’anglés e a una zòna de locutors fòrça compacta, mas recuòla dins las províncias de Nòva Escòcia e de l’Illa del Prince Edoard, ont es pas oficial e a los sieus nuclèus de locutors força dispersats.
Pondicherry
Aquela vila fa partida d’un territòri de l’Union Indiana, tanben nomenat Putuchcheri, qu’a son origina dins una anciana colònia francesa cedida a Índia en 1954. Lo francés i manten localament l’estatut de lenga oficiala, l’arquitectura e l’urbanisme de la vila remembran los de la metropòli e París i sèrva divèrsas institucions oficialas. I residís una comunautat d’expatriats franceses d’aperaquí 10 000 personas. Mas per rapòrt als natius, lo francés demòra solament la lenga iniciala de mai o mens 200 personas: la granda majoritat dels abitants parlan lo tamol.
Rwanda
Dans l’anciana colònia bèlga de Rwanda, lo francés foguèt pendent de decennis la lenga de prestigi e, encara uèi, es una de las tres lengas oficialas —las autras son lo kinyarwanda e l’anglés—. Ça que la, los locutors natius de francés son qualques centenats. Los govèrns rwandeses posteriors al genocidi de 1994 se son aluenhats progressivament de l’esfèra d’influéncia francesa e an sarrat lo país d’Oganda e de Tanzania, de païses de lenga oficiala anglesa. En 2008, aprovèron una lei per remplaçar lo francés per l’anglés dins l’ensenhament, e l’usatge del francés a tanben reculat dins los mèdias.
Aqueste article es adaptat de Nationalia amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
M'en foti de la francofonia, se va malament milhor. Que Roma paga pas a los traidors. E París ha tuat tot lo qu'ha pogut la lenga e lo mieu poble !
Per ço qu'es de Pondichéry cal vertadièrament ésser francès per saupre qu'aquèla vila indiana foguèt "françèsa". Los viatjaires australians, alemans o engleses ne sabon sovent pas res e se'n avisan pas de tot. I-a pas que de francèses per s'i interessar, butats per la nostalgia trebola d'ancians remembres d'escola, de reportatges plan orientats de la tele francèsa o de l'estrambord que quicha un pauc de las guias francèsas de viatge coma "Le Routard".
Es verai que i-a una nostalgia francèsa (Pondichéry, Mahé, Chandernagor, eca..) per l'empèri esvanit, e que l'estat parisenc ne'n joga coma alibi per sos fantasms de francofonia "urbi et orbi".
Cal saupre en primièr que jamai Pondichéry foguèt una vila francofona. La majoritat dau poble parlava e parla totjorn lo tamol. Los que parlavan francès èran los francèses venguts de França, es a dire l'armada, la policia, los administratius e los missionaris. Demoravan totis dins un barri polit d'un cinquantenat de carrièiras facia a la mar, la "Vila Blanca". Es dins aquèl barri ont om pot veire aquèles panèls escriches en francès/englès o francès/tamol que fan lo bonastres dels toristas francofon e qu'entretènan l'illusion d'una francofonia "totjorn presènta". Pels abitants de Pondichéry es ço meteis que las devisas escrichas en latin al nostre, o (vau èsser crudèl...) coma los panèls en oc dins cèrtas vilas occitanas.
Los sols indians que parlavan francès èran aquèles qu'avian a trabalhar amb l'administracion coloniala o a ésser servicials pels francèses. I cal ajustar aquèles que s'engatjavan (o qu'èran forçats de s'engatjar...) a l'armada e la pichota minoritat d'indians enriquesits que mandava sos enfants a l'escola francèsa o a co dels curats missionaris . Situacion coloniala classica mas qu'es de bon de rementar. En clar a l'epoca coloniala i- avia benlèu cinc o dètz per cent dau mond que parlavan francès a Pondichéry. Mas coma èra la lenga dau poder, èra la sola que comptava e qu'avia "drech de ciutat" ( èra ço meteis en Indochina francèsa.. )emai se la lenga parlada per la majoritat èra lo tamol . Lo fenomèn dau poder e dau denèc de realitat, coma al nostre fa pas tan luonh qu'aquo...E que fa creire qu'aquèla vila èra francofona.
E ara qui parla francès a Pondichéry ? Los francèses expatriats que trabalhan dins d'o.n.g., religiosas o laicas, los toristas francofons invariablament deçauputs per aquèl "miralh de lausètas" ont pensavan ausir de francès, d'expatriats qu'an dubert de restaurants e de botigas d'antiquitats pels toristas francofons jà mencionats, quauques vièlhs indians retirats de l'armada que sabon encara lo francès mas que parlan entre elis lo tamol, e un vintenat de familhas dichas "creolas" (qu'an de rèires franceses e indians) qu'an de cops la nacionalitat francesa e que parlan francès en mai dau tamol.
Cal ajustar que per aqueles (e o-disi sens cap ironia) l'us dau francès es un biais per poder obtèner lo passaport francès (doncas europenc) que lor dubrirà la possibilitat d'anar trabalhar dins l'euroland. L'Alliance Française de Pondichéry es comola d'aqueles canditats qu'an mestièr d'abonir lor francès per l'obtencion dau precios sesam.
A, doblidavi i-a totjorn l'estatua de Jeanne d'Arc, lo monument dels morts de 14-18, un licèu francès e l'Institut Français d'Extrême Orient , rests derisoris qu'entretènan en França lo mit d'un Pondichéry francofon. Mit reactivat per las autoritats indianas, que ne'n fan ara un argument publicitari per atraire la toristalha europenca en general, e francèsa en particular , lèsta a pagar en euros.
Per respondre al Lilian Ch : Ben, oc, me sèmbla que la causa es entenduda dempuèi
Ben, oc, me sèmbla que la causa es entenduda dempuèi un briu emai, siague amagada pel poder parisenc. Es tras que clar que quand Paris parla de la francofonia, parla de sa lènga a-n-èl. Es a dire aquèsta dau bacin parisenc. Lo Claude Duneton o-explicava plan dins son libre "Parler Croquant" : quand Paris espandiguèt l'usatge obligatori dau "francès" dins las escolas al sègle 19 , aquèsta lènga èra una lenga estrangèra non solament pels bascs, bretons, occitans, catalans e corses, mas aitanben pels locutors de las regions tradicionalament francofonas coma Picardia o Normandia.
Qu'aquò-es la francofonia ? Me pense que seriá melhor la sonar «Fèsta dau Francés Parisenc» quand vesèm l'Acadèmia Francesa que refusa de reconèisser de mots acadians o cajuns que pertant son utilizats corentament de l'autre latz de l'Atlantic... Diu ! mas qu'es 'na malautia francesa o de que ?!!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari