Un dels debats mai enflamats que sorgiguèron pendent l’Edat Mejana, e qu’es encara viu, es de saber se los ideals del cristianisme foguèron fargats en realitat dins la Grècia antica, concretament dins los tempses de la darrièra granda escòla que se fondèt: l’estoïcisme. E l’estoïcisme sosteniá que se pòt solament aténher la libertat e la tranquillitat en s’alonhant de çò material e en se daissant menar pels principis de la vertut e de la rason. Pr’amor d’aquò, una de las òbras mai conegudas pels pensaires medievals es la de Senèca, autor de la frasa que fa lo títol d’aqueste article.
Nascut a l’entorn de l’an 1, possiblament a Còrdoa (“Corduba”), capitala de la província de Betica de l’Ispània romana, Luci Annèu Senèca èra filh d’un procuraire imperial. Après la mòrt de sa maire, passèt son enfança a Roma, jos la supervision de sa tanta Màrcia e son marit Gai Galèri, que puèi vendriá lo governador d’Egipte. E mai se patissiá l’asma, Senèca se desplacèt amb eles en Egipte. Probable influenciat pels cultes mistics orientals, s’interessèt lèu a d’aprendissatges nòus coma lo misticisme pitagorician. Ça que la, s’inclinèt fins a la fin de sos jorns per l’estoïcisme.
Malgrat sos grèus problèmas respiratòris, tornèt fin finala a Roma del temps de l’emperaire Tibèri ont foguèt nomenat questor —una sòrta de magistrat— e sièis ans puèi, ja del temps de l’emperaire Caligula, Senèca èra vengut lo principal orator del Senat roman. Mas son excessiu protagonisme irritava considerablament l’emperaire, ben talament que l’emperaire decidiguèt d’atacar aquela situacion en signant un òrdre d’execucion contra lo filosòf. Aürosament, las femnas del cercle mai intim de Caligula arribèron de lo convéncer de revocar la senténcia, en allegant l’immediatetat de la mòrt de Senèca a causa de sa santat. Puèi, Senèca se retirèt de la vida publica.
Ça que la, Senèca subrevisquèt a l’emperaire. Mas demorèt pas longtemps abans de recebre una autra condemnacion a mòrt. Aquel còp de la part del nòu emperaire Claudi. Sembla que la rason èra la sospechada relacion adultèra que teniá amb la sòr de Caligula. Mas, segon çò qu’indican qualques fonts de l’epòca, la veritabla rason èra la maquinacion menada per Messalina, femna de Claudi, en venjança per l’oposicion del Senat a nomenar emperaire son marit. Ça que la, Senèca aguèt tornarmai l’astre e sa pena foguèt commutada. Aquel còp per un exili a l’illa de Corsega, que i demorèt uèch ans. E tornarmai, subrevisquèt a Messalina en obtenent de tornar a Roma gràcias a la nòva femna de Claudi, Agripina.
Après uèch ans d’exili, Senèca tornèt a Roma coma pretor. Ça que la, Agripina demorèt pas longtemps per recobrar son servici e Senèca recebèt la comanda d’èsser lo tutor de son jove filh, enfantat dins son maridatge precedent. Après una reticéncia iniciala, fin finala Senèca acceptèt. E, tres ans puèi, l’emperaire Claudi moriguèt empoisonat, çò sembla per sa femna Agripina, qu’èra la maire del pupil de Senèca. E aqueste enfant dins sos 16 ans venguèt lo nòu emperaire de Roma: Neron.
Tre aquel moment, Senèca foguèt nomenat conselhièr politic e ministre del jove emperaire. Mas, en realitat, es Senèca lo governèt de facto l’Empèri Roman amb un militar austèr, Sèxte Afrani Burre. Totun, aquel periòde se caracterizèt per èsser un dels melhors e mai justes de l’epòca imperiala. Sas reformas legalas e financièras permetèron la reduccion dels impòstes indirèctes e la persecucion de la corrupcion instaurada al sen dels governants.
Mas, amb lo temps, l’influéncia de Senèca sus Neron demeniguèt, e la natura ostila e autoritària de son ancian pupil damatgèt lo filosòf, que suportava de mens en mens los comentaris arrogants e estupids; que Neron, en cèrca d’un protagonisme malautís, apostilhava totas las ensenhanças que recebiá del filosòf. Fin finala, Senèca, agotada sa paciéncia, arrestèt d’adocir amb diplomacia los arguments per far rasonar Neron e finiguèt qu’exprimiguèt la vertat, amb un lengatge simple e sens artifici.
Aquel comportament pas brica flatós destorbèt prigondament Neron, que de mai en mai manifestava de signes d’insensibilidat e de violéncia desbridada. Aquela situacion foguèt aprofechada pels arribistas al poder qu’acusèron Senèca, aquel còp, d’èsser l’amorós de la maire de l’emperaire. Malaürosament, aquel episòdi s’acabèt per la tragica mòrt d’Agripina en mans de son filh Neron.
Après aquel eveniment, a Senèca, totalament enfonzat, li calguèt sarrar las dents e defendre publicament son ancian pupil, en allegant qu’Agripina aviá conspirat contra l’emperaire. Fin finala, Senèca, incapable de suportar mai aquela situacion, sollicitèt a l’emperaire sa retirada de la vida publica. Conscient que dins qualque moment seriá empoisonat, prenguèt de precaucions que li salvèron la vida en mai d’una escasença.
Mas aquò li resolguèt pas lo problèma, pr’amor que demorèt pas longtemps abans d’èsser acusat de conjurar contra l’emperaire de Roma. E, per lo tresen còp, foguèt condemnat a mòrt. Aqueste còp per Neron. Mas aquel còp, Senèca èra pas dispausat a concedir aquela satisfaccion a son pervèrs pupil e decidiguèt de se talhar las venas. Ça que la, sembla que la mòrt que li resistiguèt encara un còp. Après mal capitar dins l’assag, demandèt a sos assistents que l’empoisonèsson amb la ciguda. Mas aquò foncionèt pas tanpauc. Fin finala, anèt dins un banh caud amb de vapor e sos problèmas respiratòris provoquèron sa mòrt en l’an 65.
Pasmens, son òbra a subreviscut fins a nosautres e es estada admirada pels pensaires e intellectuals mai influents de totes los tempses. Especialament, gràcias a la providenciala donacion del Duc d’Aquitània, al sègle X, de la vila de Clunhic, per la formacion del primièr òrdre clunisian, e gràcias tanben al prètzfach de còpia e traduccion dels tèxtes classics que s’organizèt dins los escritòris de la bèla e cultivada Occitània pendent l’Edat Mejana.
Es possible que lo fach d’utilizar lo lengatge de la vertat aguèsse tuat aquel filosòf. Mas, en despiech de totas las vicissituds que deguèt afrontar, Senèca aguèt tanben lo privilègi de saber interpretar la vida dins sa justa valor. Per aquela rason, aqueste article es consagrat e aquel grand filosòf qu’un jorn nos ensenhèt qu’aprene de viure, en realitat, es un prètzfach que nos pren tota la vida.
Griselda Lozano
Aqueste article es adaptat del sit del roman Òc que fa promocion d’Occitània, de sa lenga, de sa cultura e de son istòria pel public ispanofòn.
Nascut a l’entorn de l’an 1, possiblament a Còrdoa (“Corduba”), capitala de la província de Betica de l’Ispània romana, Luci Annèu Senèca èra filh d’un procuraire imperial. Après la mòrt de sa maire, passèt son enfança a Roma, jos la supervision de sa tanta Màrcia e son marit Gai Galèri, que puèi vendriá lo governador d’Egipte. E mai se patissiá l’asma, Senèca se desplacèt amb eles en Egipte. Probable influenciat pels cultes mistics orientals, s’interessèt lèu a d’aprendissatges nòus coma lo misticisme pitagorician. Ça que la, s’inclinèt fins a la fin de sos jorns per l’estoïcisme.
Malgrat sos grèus problèmas respiratòris, tornèt fin finala a Roma del temps de l’emperaire Tibèri ont foguèt nomenat questor —una sòrta de magistrat— e sièis ans puèi, ja del temps de l’emperaire Caligula, Senèca èra vengut lo principal orator del Senat roman. Mas son excessiu protagonisme irritava considerablament l’emperaire, ben talament que l’emperaire decidiguèt d’atacar aquela situacion en signant un òrdre d’execucion contra lo filosòf. Aürosament, las femnas del cercle mai intim de Caligula arribèron de lo convéncer de revocar la senténcia, en allegant l’immediatetat de la mòrt de Senèca a causa de sa santat. Puèi, Senèca se retirèt de la vida publica.
Ça que la, Senèca subrevisquèt a l’emperaire. Mas demorèt pas longtemps abans de recebre una autra condemnacion a mòrt. Aquel còp de la part del nòu emperaire Claudi. Sembla que la rason èra la sospechada relacion adultèra que teniá amb la sòr de Caligula. Mas, segon çò qu’indican qualques fonts de l’epòca, la veritabla rason èra la maquinacion menada per Messalina, femna de Claudi, en venjança per l’oposicion del Senat a nomenar emperaire son marit. Ça que la, Senèca aguèt tornarmai l’astre e sa pena foguèt commutada. Aquel còp per un exili a l’illa de Corsega, que i demorèt uèch ans. E tornarmai, subrevisquèt a Messalina en obtenent de tornar a Roma gràcias a la nòva femna de Claudi, Agripina.
Après uèch ans d’exili, Senèca tornèt a Roma coma pretor. Ça que la, Agripina demorèt pas longtemps per recobrar son servici e Senèca recebèt la comanda d’èsser lo tutor de son jove filh, enfantat dins son maridatge precedent. Après una reticéncia iniciala, fin finala Senèca acceptèt. E, tres ans puèi, l’emperaire Claudi moriguèt empoisonat, çò sembla per sa femna Agripina, qu’èra la maire del pupil de Senèca. E aqueste enfant dins sos 16 ans venguèt lo nòu emperaire de Roma: Neron.
Tre aquel moment, Senèca foguèt nomenat conselhièr politic e ministre del jove emperaire. Mas, en realitat, es Senèca lo governèt de facto l’Empèri Roman amb un militar austèr, Sèxte Afrani Burre. Totun, aquel periòde se caracterizèt per èsser un dels melhors e mai justes de l’epòca imperiala. Sas reformas legalas e financièras permetèron la reduccion dels impòstes indirèctes e la persecucion de la corrupcion instaurada al sen dels governants.
Mas, amb lo temps, l’influéncia de Senèca sus Neron demeniguèt, e la natura ostila e autoritària de son ancian pupil damatgèt lo filosòf, que suportava de mens en mens los comentaris arrogants e estupids; que Neron, en cèrca d’un protagonisme malautís, apostilhava totas las ensenhanças que recebiá del filosòf. Fin finala, Senèca, agotada sa paciéncia, arrestèt d’adocir amb diplomacia los arguments per far rasonar Neron e finiguèt qu’exprimiguèt la vertat, amb un lengatge simple e sens artifici.
Aquel comportament pas brica flatós destorbèt prigondament Neron, que de mai en mai manifestava de signes d’insensibilidat e de violéncia desbridada. Aquela situacion foguèt aprofechada pels arribistas al poder qu’acusèron Senèca, aquel còp, d’èsser l’amorós de la maire de l’emperaire. Malaürosament, aquel episòdi s’acabèt per la tragica mòrt d’Agripina en mans de son filh Neron.
Après aquel eveniment, a Senèca, totalament enfonzat, li calguèt sarrar las dents e defendre publicament son ancian pupil, en allegant qu’Agripina aviá conspirat contra l’emperaire. Fin finala, Senèca, incapable de suportar mai aquela situacion, sollicitèt a l’emperaire sa retirada de la vida publica. Conscient que dins qualque moment seriá empoisonat, prenguèt de precaucions que li salvèron la vida en mai d’una escasença.
Mas aquò li resolguèt pas lo problèma, pr’amor que demorèt pas longtemps abans d’èsser acusat de conjurar contra l’emperaire de Roma. E, per lo tresen còp, foguèt condemnat a mòrt. Aqueste còp per Neron. Mas aquel còp, Senèca èra pas dispausat a concedir aquela satisfaccion a son pervèrs pupil e decidiguèt de se talhar las venas. Ça que la, sembla que la mòrt que li resistiguèt encara un còp. Après mal capitar dins l’assag, demandèt a sos assistents que l’empoisonèsson amb la ciguda. Mas aquò foncionèt pas tanpauc. Fin finala, anèt dins un banh caud amb de vapor e sos problèmas respiratòris provoquèron sa mòrt en l’an 65.
Pasmens, son òbra a subreviscut fins a nosautres e es estada admirada pels pensaires e intellectuals mai influents de totes los tempses. Especialament, gràcias a la providenciala donacion del Duc d’Aquitània, al sègle X, de la vila de Clunhic, per la formacion del primièr òrdre clunisian, e gràcias tanben al prètzfach de còpia e traduccion dels tèxtes classics que s’organizèt dins los escritòris de la bèla e cultivada Occitània pendent l’Edat Mejana.
Es possible que lo fach d’utilizar lo lengatge de la vertat aguèsse tuat aquel filosòf. Mas, en despiech de totas las vicissituds que deguèt afrontar, Senèca aguèt tanben lo privilègi de saber interpretar la vida dins sa justa valor. Per aquela rason, aqueste article es consagrat e aquel grand filosòf qu’un jorn nos ensenhèt qu’aprene de viure, en realitat, es un prètzfach que nos pren tota la vida.
Griselda Lozano
Aqueste article es adaptat del sit del roman Òc que fa promocion d’Occitània, de sa lenga, de sa cultura e de son istòria pel public ispanofòn.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari