Lo 17 de junh que ven, Aran celebrarà lo 25n anniversari de la reïnstauracion del Conselh General d’Aran, l’institucion maximala de govèrn del país occitan, que foguèt restaurada en 1990 après 156 ans d’inactivitat, e qu’es refortida ongan amb la nòva Lei d’Aran.
 
Dins l’encastre d’aquela efemerida, lo Conselh General d’Aran a aprovat a l’unanimitat una declaracion institucionala que remembra la recuperacion de l’institucion e que demanda al Parlament de Catalonha e al govèrn de la Generalitat que se desplegue immediatament la nòva Lei d’Aran, mai que mai en çò que tanh a l’exercici de l’autogovèrn e a la proteccion de l’usatge de l’occitan. La declaracion demanda “eth desplegament immediat e efectiu dera Lei” d’Aran, “maugrat eth moment de dificultat que passen totes es institucions”.
 
Pel sindic d’Aran, Carlos Barrera, “ei fòrça important de poder decidir per consens ua declaracion institucionau de totes es fòrces politiques representades en Conselh Generau d’Aran, entara celebracion des 25 ans dera reïnstauracion deth Conselh Generau d’Aran, e per tant, era reconeishença der autogovèrn dera Val d’Aran”.
 
 
Vesita oficiala al Parlament
 
Barrera a anonciat que lo 15 de junh de que ven, lo Plen del Conselh General d’Aran vesitarà lo Parlament de Catalonha e explicarà als membres del burèu “quini son es besonhs e es enjòcs dera Val d’Aran entà poder exercir damb plenitud eth sòn autogovèrn. Aguest acte serà fòrça important, entà méter en valor era volontat d’un pòble d’auançar enes ahèrs publics qu’influissen en benefici des sòns ciutadans, e qu’assoliden era realitat dera existéncia dera capacitat d’autogovèrn deth Conselh Generau d’Aran”, çò manifestèt lo sindic.
 
Après un matin de trabalh, la delegacion aranesa serà objècte d’una recepcion institucionala.
 
 
L’encastre istoric
 
Après la desfacha de Murèth en 1213, França s’apoderèt dels territòris occitans secutats per la Crosada contra los catars, e Catalonha virèt sos uèlhs vèrs la Mediterranèa. Mas los araneses decidiguèron de demorar del costat la Corona de Catalonha e Aragon, que reconeissiá l’organizacion administrativa aranesa per mejan de divèrses tractats e documents. Cal soslinhar lo document conegut coma la Querimònia, un privilègi que configurèt e donèt la legitimitat als dreches istorics d’Aran de 1313 a 1839. Se tracta d’una compilacion dels usatges e de las costumas dels araneses per lor donar una valor legala. Es un document que balha de privilègis e de dreches a las autoritats del petit país occitan. La Querimònia establissiá pels araneses la liura e franca possession de lors bòsques e montanhas, de l’aiga, de la pesca e de la caça, e tanben qualques exempcions d’impòstes en mai de la reconeissença del regim economic tradicional. Mas, sustot, la Querimònia restaquèt Aran a la corona reiala de Barcelona, en evitant aital lo risc que la Val tombèsse dins las disputas feudalas entre senhors. Lo resultat de tot aquò es l’istòria d’un país autogerit, liure de feudalisme, qu’encara uèi lo jorn la majoritat de son territòri es de titularitat publica.
 
Quand Catalonha perdèt sas institucions e sas libertats, après la desfacha de 1714, Aran conservèt sas institucions, e mai se foguèron contrarotladas per las autoritats espanhòlas. Mas en 1834, lo Reialme d’Espanha suspendèt lo Conselh General d’Aran e impausèt al país lo nòu regim administratiu general de l’estat espanhòl, en tot integrar de fòrça Aran dins la província de Lhèida.
 
Après 156 ans, en 1990, se restabliguèt lo Conselh General d’Aran. Lo govèrn autonòm de la Generalitat de Catalonha escotèt las revendicacions aranesas e restabliguèt l’institucion aranesa qu’a partir d’aquel moment gerís sas politicas en educacion, santat, cultura, environament, agricultura e torisme. Aquela lei de 1990 desenant s’es actualizada.