Après aver esperat dos ans que lo govèrn desvolopèsse l’acòrdi, que compren la plena reconeissença del territòri ancestral dels u’was e lo netejatge de las zònas afectadas pels versaments de petròli, los u’was ocupèron lo sit de gas lo 31 de mai de 2016 e declarèron que las tèrras èran estadas “ocupadas per Oxidental Colombia [sic] e a l’ora d’ara per Ecopetrol”.
 
Vladimir Moreno, president de l’Asou’wa (autoritats e conselhs tradicionals u’was), assegura: “Recuperarem la tèrra e la prepararem per un projècte productiu.”
 
Los u’was dison que l’extraccion del gas dins la region altèra lo clima local e qu’afècta negativament lor santat.
 
Mariela, una infermièra u’wa que fa partida de l’ocupacion, afirma: “Sèm a defendre aicí lo nòstre territòri, coma totjorn. Contunharem de defendre lo territòri. (...) I a una granda quantitat de pollucion, una granda quantitat de malautiás.” Mariela contunha: “Los nòstres enfants patisson la diarrèa e d’infeccions respiratòrias agudas”.  En mai d’aquò, ela apond que i a pauc de sosten dins lo domeni de la santat de la part del govèrn: “Lo govèrn, basicament, nos prèsta pas atencion, que de còps i a pas de medicaments”.
 
Dempuèi lo començament de la protèsta, totes los salariats de l’entrepresa an vist qu’òm lor empedissiá d’intrar dins lo sit. En mai d’aquò, lo 13 de junh de ser, un gasoducte s’incendièt subitament. En parlant de l’afar, lo cap u’wa Yimy Aguablanca diguèt simplament que “la fòrça de la nòstra Maire Tèrra a provocat la trencadura del tube de conduccion del gasoducte Transoriente qu’extrai [lo gas] del potz Gibraltar I, localizat dins lo territòri de la nacion u’wa”.
 
De soldats, que se crei que fan partida del Batalhon de l’Energia e de las Autoestradas de l’Armada, son estats destacats en qualques endreches estrategics de la rota que mena al sit tre que comencèt lo blocatge. Los soldats fan d’escorcolhs als veïculs qu’intran dins la zòna. Rèsta encara de veire se lo govèrn colombian emplegarà lo gasoducte degalhat coma pretèxt per mobilizar la polícia antisusmautas ESMAD o sas forças militaras per deslotjar violentament los manifestants del sit de gas.
 
La protèsta dels u’was a Gibraltar I fa partida d’una cauma nacionala mai granda, nomenada la Minga Agraria, ont 100 000 personas an manifestat per carrièras dins mai de la mitat dels departaments de Colómbia, en metent en question lo modèl neoliberal de desvolopament del govèrn. La campanha colombiana s’es vista afectata negativament per un ensemble de politicas neoliberalas que favorisson los monopòlis, l’indústria agricòla a granda escala e las companhiás minièras multinacionalas, al detriment dels agricultors rurals, los pòbles indigènas e dels afrocolombians.
 
E mai se la Minga Agraria s’es acabada e se lo govèrn a assumit qualques engatjaments tocant la Gàrdia Indigèna e qualques promesas d’un leugièr aument del percentatge de las ressorsas destinadas als pòbles indigènas, divèrsas comunautats u’was amassadas lo 13 de junh reafirmèron lor intencion de manténer lo blocatge, del temps que la Gàrdia Indigèna patrolharà a l’intrada de l’endrech fins que lors demandas particularas se compliràn.
 
Sus las montanhas que i a de l’autre costat de lor territòri, los u’was an pres posicion contra lo torisme dins lo Pargue Nacional Cocuy pr’amor qu’aquela activitat afècta negativament lo provesiment de l’aiga e los ecosistèmas de la region. Dins una declaracion del 13 de junh, l’Asou’wa confirmèt que contunhariá de restrénher l’accès al pargue nacional, de la meteissa faiçon qu’o fan dempuèi lo 19 de febrièr. Al delà d’evitar mai de damatges a l’environament, los u’was ensajan d’empedir que los toristas marchen sus la montanha sagrada de Cocuy, o Zizuma segon lo nom u’wa. Zizuma s’es vista afectata negativament a causa del cambiament climatic: lo 90% del sieu glacièr a desaparegut pendent los darrièrs 150 ans.
 
Pels u’was, las protèstas son una lucha per lor quita vida. Amb una populacion que supèra a pena las 6000 personas dins un total de 17 comunautats, en 2009 lo Tribunal Constitucional de Colómbia determinèt que los u’was son en risc “d’extincion fisica e culturala”.
 
La cosmologia u’wa parteja, estonantament, un vejaire fòrça similar, en metre fòrça enfasi sus l’importància de la Tèrra e sus lo besonh de la protegir. Coma ditz una autra femna del ròdol de Gibraltar I, Luz Piedad: “Sens territòri avèm pas la vida... Lo territòri es la nòstra vida”.
 
Ecopetrol argumenta que lo sit de Gibraltar I demòra plan luènh del territòri u’wa, tal coma lo reconeis juridicament l’estat colombian. Mas los u’was replican que l’endrech se tròba dins lor territòri ancestral e que conten divèrses luòcs sagrats.
 
Los u’was argumentan tanben que l’extraccion del petròli e del gas, en particular, es contra lor cultura e lors cresenças. Consent amb la cosmologia u’wa, i a pas una clara distincion entre los èssers umans e la rèsta de la natura, siá dessús o dejós la tèrra. Alavetz, los u’was considèran que lo petròli es fòrça mai qu’una simpla mèrça. En mai de 2016, dins lo Forum Permanent de las Nacions Unidas pels Afars Indigènas, Aura Tegría, una avocada u’wa, declarava:
 
“Lo petròli, pel pòble indigèna u’wa, es la sang de la Maire Tèrra. Es vital per la vida. E s’extrasèm aquela sang, la Tèrra morirà. Que morisca la Tèrra significa que l’umanitat morirà tanben”.
 
Mentretant, Luz Piedad apond: “Avèm pas jamai volgut las ressorsas naturalas del nòstre territòri per las esplechar, pr’amor que son la vida de la tèrra, e se las extrasèm, la tèrra ne produtz pas mai.”
 
Los u’was an luchat contra l’exploracion dels idrocarburs dins lor territòri istoric durant los darrièrs 30 ans. Quand lo govèrn de Colómbia reconeguèt per lo primièr còp la resèrva u’wa dins la Constitucion, deliberadament ne daissèt defòra de tròces del territòri rics en resèrvas de petròli, amb l’intencion de las esplechar. A partir d’alavetz, los u’was an tengut una “relacion de tension” amb l’estat, segon Andrew Miller, d’Amazon Watch.
 
A la multinacionala estatsunidenca Occidental Petroleum, li concediguèron de licéncias per d’exploracions a la recèrca de petròli e de gas a la fin del decenni de 1980, mas la companhiá foguèt expulsada de la zòna en 2002 après una campanha esperlongada que los u’was i menacèron de practicar un suicidi collectiu e après qu’una larga coalicion internacionala se mobilizèt per afrontar los plans d’Occidental Petroleum de traucar la tèrra a la recèrca de gas. Mentre que se debanava la resisténcia al projècte, en l’an 2000, tres enfants u’was moriguèron e d’autres cinc membres de la comunautat desapareguèron en d’afrontaments violents amb la polícia e las fòrças armadas.
 
A causa de la portada internacionala, los u’was an obtengut ara una importància mai larga, coma “ponch de referéncia” per d’autras luchas “dedins e fòra Colómbia”, çò ditz Andrew Miller. “Dins la mesura que los u’was capitan, inspiran d’autres pòbles per se manténer quilhats dins lor defensa de lors territòris ancestrals.”
 
Dempuèi qu’Occidental es partit en 2002, la lucha s’es centrada sus Ecopetrol. L’entrepresa estatala a eiretat de totes los dreches de perforacion d’Occidental, e a trabalhat d’un biais constant per espandir l’extraccion dels idrocarburs en divèrses endreches. En 2015, se produguèt una victòria dels u’was quand Ecopetrol retirèt de maquinas e d’aparelhs d’un d’aqueles endreches a Magallanes. Mas Ecopetrol afirma que la retirada es solament temporària.
 
En mai d’aquelas luchas, los u’was se son sovent trobats agantats entre lo govèrn e de grops rebèls, coma las Fòrças Armadas Revolucionàrias de Colómbia (FARC) e l’Armada de Liberacion Nacionala (ELN). En octòbre passat, una emboscada de l’ELN provoquèt la mòrt d’onze soldats e policièrs, e la desaparicion d’una guida local u’wa e puèi dos soldats, que transportavan de vòtes emeses d’una zòna alonhada. L’oleoducte Caño-Limón-Coveñas, que transpòrta de petròli cap la còsta de la Cariba, es estat tanben atacat amb de bombas qualques centenats de còps, amb lo resultat d’almens un versament catastrofic en març de 2014 dins lo territòri u’wa.
 
 
 
 
Charlie Satow*
 
 
 

---

*Charlie Satow es membre del movement Divest London e correspondent de Colombia Informa.
 
Aqueste article foguèt publicat inicialament en anglés dins IC Magazine, e puèi Nationalia lo publiquèt en catalan. Jornalet vos n’ofrís una version en occitan gràcias a l’acòrdi de cooperacion amb Nationalia.