En març de 2006, lo Rei Juan-Carlos e la Reina Sofia que vienóren en visita a Tolosa… Un viatge jutjat lavetz com “istoric” pr’amor rendè omenatge en medish temps aus  vièlhs exiliats, e autes hilhs, hilhas, descendents deus Republicans vienuts en tèrra d’òc a l’òrra terribla de la Retirada de març 1939. En aqueth parat qu’entenón quitament díser que Tolosa èra la vila “la mei espanhòu de l’Exagòne”... Belèu las chifras parlan, mès ne caleré pas desbrombar totun que Bordèu e l’Aquitània en generau an dempuish bèra pausa ligams deus pregonds dab l’Espanha. E qu’i a justament un libe titolat “Los  Espanhòus a Bordèu e en Aquitània”, sortit en çò de las Edicions Sud Ouest, qui rectifica un chic aquera vision. Aqueth obratge dense e plan documentat es escriut per Maria Santos-Sainz, anciana jornalista au Diario 16, puish professora a Bordèu, e François Guillemeteaud qui a tribalhat dens la cultura dens lo capdulh d’Aquitània.
 
Lo libe es compausat de  uèit capitols. Lo darrèr es ua recuelh d’un detzenat de testimoniatges de refugiats o descendents de Republicans, com Dauna Conchita Lacuey, deputat de la Gironda, o de Judius sefarades que la lor comunautat es fixada a Baiona (barri Sent Esperit) o Bordèu dempuish lo sègle XVIau.
 
 
Familhas poderosas
 
Per exemple lo celebre Miquèu Eyquem de Montaigne èra hilh d’Antonia Lopez de Villanueva gessida d’ua familha de rics comerçants d’origina aragonesa, caçats per l’Inquisicion, qui hadèvan entre autes lo negòci deu pastèl. Dens un petit enclaus deu cors de la Marna a Bordèu, pròishe deus Capucins se tròba tostemps lo mei vièlh cemeteri judiu de la vila.
 
Qu’i avó ua seconda arribada de familhas judivas aus sègles XVII e XVIII. Que coneishen per exemple los Hrairs Pereire (francizacion de Rodrigues-Pereira) tan celebres dens l’istòria financièra de la Monarquia de Julhet e deus camins de fèr: la linha de La Tèsta de Buc e l’estacion balneara d’Arcaishon, que son eths! Quauques noms de quartièrs de Bordèu o de sa banlega guardan lo sovenir de quauques familhas poderosas meitat espanhòlas, meitat portuguésas: Peixotto (castèth e parc de l’ostau de vila de Talença), quartièr Cardoze (Cardoso) on es l’estadi municipau on jògan lo Girondins de Bordèu, Gradis, Furtado, o la familha deus Mendés-France. A l’epòca de l’esplandor comerciaiu de Bordèu o de Baiona d’auguns s’èran interessats a las Antilhas com hòrt d’autes Gascons o Bascos.
 
Atau pòden pensar a la familha deus Cabarrús. Establida un temps a Baiona e a Cap Berton, qu’avó au mens dus representants celebres: lo Francisco, fondator de la banca San Carlos, e la soa hilha Teresa, eslevada a Madrid, reina deu Paris pre-revolucionari puish installada a Bordèu on lo Convencionau Tallien, complotaire deu 9 Thermidor, la sauvèt de la guilhotina…
 
A partir de 1813, Bordèu qu’a ua vertadèira colonia espanhòu: “afrancesados” arribats pr’amor de la des·hèita deu Napoleon, liberaus e òmis d’ahars tornats deu Mexic o de Cuba. Mei tard las guèrras carlistas que desvolopan pro de ligams entre l’Aquitània e l’Espanha (refugiats politics o venta de bolets de canon fabricats hens las hargas landésas).
 
Au miei de tot aqueth bèth monde se passeja lo mèste Francisco Goya (1746-1828). Que viu dens la grana vila gascona sas quate darrèras annadas, en pintrar e dessenhar tostemps scènas de tauromaquia, d’execucion capitau o los pècs de  l’espitau Sent-Joan...  
 
 
“Espanholàs” que’us chafravan…
 
D’autas que plaçan quauques dinèrs dens lo vitatge (castèth Margaux hens lo Medòc per exemple). Arron, n’es pas parièr, l’emigracion es mei economica. Salariats agricòles, bordilèrs o petits propietaris espanhòus - aragonés per ua part màger – son fixats numerós en Gironda, autorn de Bordèu, Langon, Liborna, Blaia…La periòda d’emigracion economica la mei hòrta qu’es de cap a 1921-26, mes , egau, qu’i a dejà 2 000 espanhòus de neishença a Bordèu en 1906 e 3 343 en 1911 e mei de 8 600 en 1921. A Bordèu que son installats près dens lo quartièr Sent-Nicolas, pròishe de la pòrta Sent-Julian (la “Victoire” adara), ancian quartièr deus “gahets”... Dens lo medish barri, “el Solar”, fondat per los Jesuites, jòga lo ròtle de centre sociau, culturau e religiós que lo rei Alfonse XIII - dejà vienut a Arcaishon o Biarritz -  visita en 1922.  
 
Enfin, arriba l’òrre temps de la Guèrra civila que mia tant de praubes refugiats, sovent mespresats preus bienpensants. “Espanholàs!” que’us chafran maishantament... Catalans, andalós, bascos o galicians, se moreishen per centenas hens los camps de concentracion: Argelès, Noé o Gurs, a costat d’Auloron, mentre que lo President Manuel Azaña, malaut e desesperat, es en residéncia susvelhada au Pilat suu bòrd deu Bacin d’Arcaishon abans de se’n anar morir a Montauban.
 
Hòrt d’Espanhòus son emplegats de fòrça a la construccion de la basa sosmarina de Bordèu e aus blockhaus deu Mur de l’Atlantic, quan ne son pas mandats dens los camps de Neuengamme o Mauthausen... Mes d’auguns participan aus maquís quan arriba l’òra de la Resisténcia. Ua foto deu libe muisha los batalhons “Gernika” e “Libertad” desfilant davant lo Gran Teatre de Bordèu a la Liberacion, mentre qu’au medish moment lo Luis Mariano, vadut Gonzalez a Irun en  1914, comença de triomfar a Paris dens las “espanholadas” a la mòda...
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié
 
 

---

SANTOS-SAINZ, M. e GUILLEMETEAUD, F. Les Espagnols a Bordeaux et en Aquitaine. Edicions Sud Ouest, 2006, colleccion “Références”. 350 paginas. 17,90 èuros.
 
 
 
Imatge :