Revolucionari o dictator, coratjós o coard, immortal o mespresable... los mèdias an raportat, après son decès, la figura de Fidel Castro amb divèrses vejaires, sovent opausats. Publicam çai jos la traduccion en occitan de dos articles que pòdon mostrar dos vejaires fòrça desparièrs. D’un costat, ofrissèm l’article de Darelia Díaz Borrero, publicat dins lo jornal Granma, del Partit Comunista de Cuba, qu’immortaliza la figura revolucionària de Castro. De l’autre costat, prepausam l’article del cronicaire Andrés Oppenheimer del Miami Herald/El Nuevo Herald, jornal de la comunautat cubana de Miami, sul cap cuban.

GRANMA
Quand lo còr de la Pàtria daissèt de batre
 
Lo cap de la revolucion cubana Fidel Castro Ruz es partit del reialme d’aqueste mond vèrs l’immortalitat
 
Pauc a cha pauc la notícia s’escampèt coma la polvèra, d’un cap a l’autre en aqueste verd caïman, al mitan de la, fins a aquel moment, tranquil matin. Fòrça gents, palficats, alucavan lo televisor per confirmar que çò ausit per la votz d’un amic, mai qu’una cachavièlha, èra una dura realitat. Lo cap de la revolucion cubana, Fidel Castro Ruz, èra partit del reialme d’aqueste mond vèrs l’immortalitat. A aquel moment, d’unes se poguèron pas reténer las lagremas.
 
Volguèt la coïncidéncia istorica que, just lo jorn dels 60 ans de la sortida del iòt Granma del pòrt de Túxpan, en Mexic, amb los 82 expedicionaris a bòrd de l’iconica embarcacion, lo Comandant en Cap sarpèt vèrs l’eternitat.
 
Aquel azard es pas res mai que la confirmacion que Fidel esclairarà totjorn lo camin dels cubans. E es que la mòrt es pas vertat quand es precedida d’una òbra tan fertila, que sa semença germena dins cada causa justa.
 
I a pas de mòrt capabla d’amortar l’eiretatge d’aquel qu’escometèt los fusilhs dins las primièras trencadas de combat, e venquèt d’armas sornarudas qu’ensagèron de n’acabar amb el en de centenats d’escasenças.
 
Fidel serà totjorn lo jove inquiet e lo revolucionari infatigable, qu’assautèt lo Moncada, arribèt a bòrd del iòt Granma per traçar lo camin de la libertat, se batèt coma un leon dins la Sierra Maestra, e traversèt lo país amb la Caravana de la Victòria.
 
Tanben torna nàisser coma l’etèrne cavalièr qu’aimèt, fondèt, e se ganhèt, a còp de coratge, lo respècte quitament de sos adversaris.
 
Transcendís coma lo barbut, digne dels màgers epitèts, que conduguèt de milierats de batalhas d’aquesta Cuba revolucionària, faguèt estrementir de tribunas per exigir lo retorn dins l’illa del pichon Elián, e afortiguèt que los Cinc Eròis tornarián a la Pàtria.
 
Vibrarem d’emocion en lo vesent en aqueles repetits imatges que nos revèlan l’òme sensible, del vilatge, que refusèt pas jamai la man amiga, l’embraçada a un ancian o lo poton als enfants.
 
Es verai que nos ofrirá pas pus sas judiciosas reflexions, ni escotarem de nòvas mòstras de son proverbial engenh d’orator; mas, de segur, demorarà entre nosautres.
 
Dempuèi lo firmament, aquel patriòta excepcional contunharà de nos conduire cap a de nòvas victòrias. Sas leiçons de lucha permanenta, de tenacitat, de sacrifici, d’umanisme, de solidaritat e de patriotisme, nos indicaràn la dralha de seguir per conquistar la societat mai prospèra a la quala aspiram los cubans, sens renonciar a la sobeiranetat tescuda amb la sang dels melhors filhs de la Pàtria.
 
Fidel serà present dins lo sorire de cada enfant qu’apren a legir e a escriure de manièra gratuïta; dins la susor del païsan que, dempuèi 1959, es proprietari de sa tèrra; dins lo mercejament dels milierats de cubans que, cada jorn, recupèran de divèrsas sofrenças dins los centres de santat del país, sens pagar res en escambi; e dins cada expression d’unitat del pòble que s’emparèt de sos laguis màgers.
 
Se multiplicarà dins cada nòva òbra sociala, dins cada gèst solidari, e dins los esfòrces d’integracion dins lo continent, pr’amor que son emprenta despassa las frontièras.
 
Grelharà, de manièra especiala, dins las escomesas de la societat cubana, sas conquistas e sos desirs.
 
Borronarà coma l’òme que consagrèt sos jorns a conquistar un Mond melhor, dels umils e pels umils. Coma l’aucèl Fènix torna nàisser de sos cendres per nos remembrar d’ont venèm e quina es la rota que cal seguir.
 
Fidel es e serà totjorn Cuba, Pàtria, Revolucion, e tot çò que nos refortís coma filhs d’aquesta illa irredenta.
 
Naisserà totes los jorns dins cada cuban engatjat amb son temps, e amb l’istòria que lo precedís, pr’amor qu’es mai viu que jamai, e mai se, dins la nuèch del 25 de novembre, son còr, qu’es lo còr de tota una Pàtria, a daissat de batre.
 
 
 
 
Darelia Díaz Borrero
Granma 26/11/2016
 
 
 
 
EL NUEVO HERALD
Fidel Castro foguèt tot exceptat un valent
 
 
Es pas elegant de criticar qualqu’un que ven de morir, mas en vesent los messatges de caps d’estat de tot lo Mond exaltant lo presumit coratge del recentament defuntat governant cuban Fidel Castro, cal dire la vertat: Castro foguèt tot exceptat un valent. Al contrari, foguèt un coard.
 
D’en primièr, foguèt un coard pr’amor que permetèt pas una eleccion liura en 57 ans, dempuèi que prenguèt lo poder en 1959. Solament qualqu’un qu’a paur de pèrdre a pas lo coratge d’afrontar los autres dins d’eleccions liuras.
 
D’en segond, Castro foguèt un coard pr’amor qu’autorizèt pas jamai un sol jornal independent, ni estacion de ràdio o de television non governamentalas. Sos critics avián quitament pas accès als canals oficials. Èra coma s’existiguèsson pas.
 
Castro ofrissiá l’enòrma majoritat de sas entrevistas a de jornalistas, de manequins de mòda o de figuras esportivas que li rendián omenatge. E las paucas entrevistas qu’ofriguèt als jornalistas serioses foguèron de monològs, qu’èra el qu’i parlava tot lo temps.
 
Me remembri qu’a la fin del decenni 1980, quora sollicitèri del Prèmi Nobel colombian Gabriel García Márquez qu’intercediguèsse per ieu per li demandar una entrevista amb Castro, se riguèt e me diguèt: “Perqué vòles una entrevista amb Fidel? El jamai non ditz dins una entrevista res qu’aja pas dich abans dins un de sos discorses de cinc oras”.
 
 
 
 
 
La temor de Castro de pèrdre son imatge omnipresent de Lidèr Màger foguèt tala qu’aviá proïbit als mejans de parlar de sa vida privada. Deviá èsser presentat coma un semidieu qu’aviá sacrificat sa vida al ben public. Pendent de decennis, lo nom de son esposa e sos filhs foguèron un secret d’estat.
 
Pendent un viatge en Cuba al començament del decenni 1990, un jornalista del jornal Juventud Rebelde de la joinesa comunista me diguèt qu’èra estat semonsat per son patron per aver volgut publicar una fòto de Castro manjant dins un sopar. Lo comandant podiá pas jamai èsser mostrat manjant, me diguèt lo jornalista.
 
Quitament las circonstàncias de la mòrt de Castro pòdon èsser estadas un montatge governamental: los mèdias oficials cubans dison que moriguèt lo 25 de novembre, qu’es lo meteis jorn que Castro e sos guerrilhièrs sortiguèron del pòrt mexican de Veracruz dins lo iòt Granma en 1955 per entamenar lor insurreccion armada en Cuba.
 
Aurián falsificat la data de sa mòrt per la mostrar coma un viatge eroïc vèrs l’al-delai, que coincidís amb la data de la debuta de sa gèsta revolucionària fa sièis decennis?
 
D’en tresen, Castro foguèt un coard pr’amor qu’autorizèt pas cap de partit politic independent. Segon la Constitucion cubana, redigida per Castro, sonque lo Partit Comunista –qu’el presidiguèt pendent de decennis– es permés dins l’illa.
 
Castro empleguèt l’embargo comercial estatsunidenc coma una excusa per proïbir de partits politics independents o la libertat de reünion. Quitament après aver bailat la presidéncia a son fraire Raúl, e mai se contunhèt d’èsser una poderosa figura darrièr las colissas, lo regim cuban intensifiquèt la repression de l’oposicion pacifica malgrat la normalizacion de las relacions entre Estats Units e Cuba que la comencèt lo president Obama en 2014.
 
Segon la Comission dels Dreches Umans e de la Reconciliacion Nacionala de Cuba, un grop non oficial, las arrestacions politicas documentadas an aumentat de 6424 en 2013 a 9125 uèi.
 
D’en quatren, Castro foguèt un coard pr’amor que permetèt pas jamai a las institucions financièras internacionalas d’examinar o verificar las alègras estatisticas economicas de son govèrn.
 
Castro se gloriejava que Cuba aguèsse reduch la pauretat e melhorat la santat e l’educacion, e una granda partida de la premsa internacionala o creguèt sens questionaments. Mas a la diferéncia de la màger part dels païses, Castro permetèt pas jamai que la Banca Mondiala o d’autras institucions internacionalas cresablas realizèsson d’estudis independents dins l’illa.
 
S’ufanava de las avançadas educativas de Cuba, mas permetèt pas jamai que Cuba participèsse a las espròvas del Programa d’Avaloracion Internacionala dels Estudiants (PISA). En fach, fòrça estudis demòstran que d’autres païses coma Còsta Rica faguèron mai de progrès social que Cuba, sens pagar lo prètz d’execucions massissas, d’empresonaments ni d’exilis.
 
D’en cinquen, Castro permetèt pas jamai a d’organizacions internacionalas de dreches umans de menar a bon tèrme d’investigacions in situ sus las violacions dels dreches umans. Segon lo grop d’investigacion Cuba Archive (cubaarchive.org), Castro foguèt responsable de 3117 cases documentats d’execucions e 1162 cases d’execucions extrajudiciàrias. En quin autre país que siá, seriá estat declarat criminal de guèrra.
 
M’ès de grèu, mas m’impressiona pas per brica lo raconte convencional que ditz que Castro foguèt un valent revolucionari que desfisèt 10 presidents d’Estats Units e subrevisquèt a d’innombrables ensages d’assassinat.
 
Los lidèrs valents son los qu’an lo coratge de concórrer amb d’autres dins d’eleccions liuras. Castro èra un coard que gausèt pas jamai permetre que sas gents exerciguèsson sos dreches basics, e que condemnèt son illa a la misèria.
 
Sa mòrt nos deuriá servir de remembrança qu’existís pas res de semblable a “un dictator bon”. Se tractèsse d’un autocrata de drecha coma Augusto Pinochet o d’un d’esquèrra coma Castro, totes los dictators son marrits e, dins lo fons, coards.
 
 
 
Andrés Oppenheimer
Herald/El Nuevo Herald 26/11/2016