La nuèch de Nadal es tradicion en Occitània tota d’alucar lo cachafuòc o soca de Nadal. Aquel tronc lo trobam tanben dins las tradicions d’autres païses coma Aragon (Tronca de Nadal) o Catalonha (Tió de Nadal). Dins sas originas èra una soca de perièr, d’olivièr o de cerièr que se metiá dins la cheminèia, e que deviá èsser pro granda per que se tenguèsse alucada durant tot lo periòde de Calendas. Es important que siá un fuòc de brasa e non pas de flama, e per aquò, al moment de l’alucar, se pica fòrt amb un baston del temps que se canta la cançon del Cachafuòc, que nos portarà de bonaür e d’abondància durant l’annada que vendrà. Amb lo temps los ostals actuals son de mens en mens adaptats per alucar una soca talament granda e la tradicions a pres d’autras formas. Es tal que dins la vila de Les, en Aran, se crema sus la plaça de la Glèisa e se’n fa una fèsta populara.

Lo vilatge de Les (Val d’Aran) alucarà uèi lo cachafuòc, que lai se nomena soca de de Nadau. Un còp de mai, ongan, los estatjants de Les remembran aquela tradicion occitana que bèl temps a se fasiá dins totes los ostals. La soca s’aluca a 19h; e après la messa del pol, localament nomenada “missa deth poth”, a mièjanuèch, las gents del vilatge manjaràn de chocolat e cantaràn de nadalets a l’entorn del cachafuòc, que se tendrà alucat fins a l’An Nòu.
 
Fa qualques ans, la còla de Jornalet ne parlèt amb lo cònsol màger de Les, Emílio Medan, tanben amb l’escrivan e erudit aranés, Jèp de Montoya, artisan de la recuperacion d’aquela tradicion.
 
Medan expliquèt a Jornalet qu’ancianament, “eth pair-sénher dera casa escuelhie ua soca de casse que se sauvaue tot er an en casa entà èster cremada era net de Nadau. Aquera tradicion se perdec quan es humenèges des cases vengueren mès petites e ja non an lòc entà troncs tan grani”. Medan apondèt qu’a l’entorn d’aquela tradicion s’apelava tota sòrta de bonaürs e quitament “es hemnes invocauen era fertilitat en tot montar sus era soca e tocar-la damb es parts intimes”.
 
Precisament Jèp de Montoya desvelèt a Jornalet mai d’informacions sus aquela tradicion ancestrala, fòrça semblabla a la que se fa per tota Occitània: “Abans deth solstici d’iuèrn se netejauen es humenèges, e damb eth nau larèr net se cremaue era soca de Nadau en tot cambiar de cicle. Eth solstici d’iuèrn ei eth cap d’an lunar, e calie mantier era soca alugada enquiath cap d’an solar”. Segon Montoya es pas gaire complicat de manténer aquel fuòc alucat tantes jorns: “Eth huec deth Haro —peth solstici d’estiu— ei mès d’ahlama, deth temps qu’eth dera soca de Nadau —peth solstici d’iuèrn— ei mès de brasa e de caliu”.
 
Montoya expliquèt tanben “qu’eth cap de casa escuelhie era part baisha d’un tronc miei enterrada entà qu’aguesse era esséncia dera Natura. Un còp assecada pendent tot er an, se cremaue era net de Nadau en tot hèr-i damb era destrau ua crotz, o tantes crotzes coma membres auie era familha”.
 
A l’ora d’ara, la fèsta que se celèbra a Les es un cremament public de la soca de Nadal sus la plaça. “Hèm aguesta hèsta damb era vista metuda enes esséncies tradicionaus mès en tot crear quauquarren de nau”, çò apondèt Montoya en tot explicar que segon la tradicion actuala, alucan lo cachafuòc quand un parelh celèbra sos 25 ans de maridatge o quand de nòvis se son maridats dins l’an.