Lo decès de qualques personalitats del mond de la musica e del cinèma dins los darrièrs jorns de 2016, an eclipsat la despartida de Vera Rubin, una granda astronòma estatsunidenca que descobriguèt la matèria negra de l’Univèrs mentre que luchava contra la discriminacion de las femnas. Rubin nos quitèt lo 26 de decembre passat a l'edat de 88 ans, çò rapòrta PlayGround.
 
Durant sa vida publiquèt mai de 100 articles scientifics e arribèt d'èsser dins los conselhs editorials de fòrça revistas scientificas après venir membre de l’Acadèmia Nacionala de las Sciéncias. Foguèt guierdonada amb divèrses prèmis, coma la Medalha de las Sciéncias dels Estats Units.
 
 
Una lucha contra lo sexisme
 
Nascuda en 1928 a Filadèlfia (Estats Units), son trabalh portèt las avançadas pus significativas del sègle XX dins lo domeni de l’astronomia, e mai se se deguèt consagrar a una fòrta lucha contra la discriminacion de las femnas.
 
Al començament de sa carrièra, sas nòtas e sas observacions èran a pena consideradas per sos collègas òmes. E en 1940 aquela discriminacion se confirmèt quand l’Universitat de Princeton refusèt son inscripcion per far d’estudis superiors. Princeton li diguèt qu’aprovava pas sa sollicitacion pr’amor qu’acceptava pas de femnas.
 
Rubin se rendèt pas. Intrèt a l’Universitat de Georgetown e atenguèt lo doctorat mentre qu’elevava sos quatre enfants. “Trabalhèri pendent tota ma carrièra a temps parcial per poder èsser a l’ostal a tres oras picantas. Èra gaireben aclapant. Faguèri un fum de trabalh a l’ostal”, çò explicava en 2002 dins la revista Discover.
 
En 1964 venguèt la primièra femna autoritzada a utilizar un observatòri astronomic, al sud de Califòrnia. Aquí remarquèt que dins las installacions i aviá pas de comuns per las femnas.
 
 
Refusada pel Nobel
 
Son nom foguèt prepausat pel prèmi Nobel, mas l’acadèmia suedesa li lo concediguèt pas jamai. Sexisme o pas, lo guierdon suprèm de las sciéncia es estat autrejat al 99% a d’òmes. Solament una femna, Marie Curie, a recebut aquel prèmi se prenèm en compte que Maria Geoppert recebèt un guierdon partejat.
 
“La volontat d'Alfred Nobel descriu lo prèmi de Fisica coma la reconeissença de la descobèrta pus importanta dins aquel domeni. Se la matèria negra quadra pas amb aquela descripcion, sabi pas que fa", çò critiquèt un article d’Emily Levesque dins la revista Astronomy.
 
 
Demostrèt la teoria de la matèria negra
 
Las observacions de Rubin revolucionèron la compreneson de l’Univèrs que n'aviá la comunautat scientifica. Ela examinèt la rotacion de mai de 200 galaxias e descobriguèt que las estelas alonhadas del centre galactic se movián a la meitessa velocitat que las qu’èran mai près de l’interior. Aquela descobèrta contradisiá las leis de l’astronomia d’alavetz, que sostenián que las estelas mai luènhas devián virar mai lentament. Ça que la, Rubin prenguèt en compte las leis de Newton e establiguèt qu’aquela equivaléncia de velocitats èra possibla pr’amor que dins las bordaduras de las galaxias existissiá una massa densa invisibla qu’exercissiá una fòrça sus las estelas. Aital demostrèt la teoria de la matèria negra, un concèpte aparegut dins los ans 1930 e qu’a l’ora d’ara òm crei que representa lo 27% de la massa e de l’energia de l’Univèrs observable.
 
 
Un gigant se n’es anat
 
Despuèi lo 26 de decembre passat una nòva estela brilha dins l’Univèrs. Aquela femna, que quand èra una petita drolleta bastiguèt son primièr telescòpi amb de carton, barrava los uèlhs. Un còp aviá dich que son onor màger seriá pas la fama, mas la perennitat de sas descobèrtas.
 
“Ò non!, un gigant se n’es anat” çò escriguèt sus Twitter l’astrobiologista David Grinspoon.
 
 

Oh no! A giant has passed. Great Astronomer Vera Rubin who discovered dark matter.   RIP pic.twitter.com/g8BI2gZOBh

— David Grinspoon (@DrFunkySpoon) 26 de desembre de 2016