1940-1950: aqueth detzenat d’annadas estó fondamentau per passar – en mestior d’ensenhament de l’occitan – deu quasi nonarren, o deu saunei, a quasiment arren, o talament pauc… L’istorian  Yan Lespoux a estudiat en detalh l’istòria d’un combat digne mes qui es de tostemps a miar.

Ua longa marcha. La setmana pasada, aprenèvan la creacion d’ua agregacion per las lengas de França, dab l’occitan-lenga d’òc en opcion. Quau camin dempuish la promulgacion en genèr de 1951 de la lei dita “Deixonne” qui autorizava l’ensenhament (hòrt limitat) deus “dialèctes” locaus a l’escòla! Justament, que’s tròba que l’istorian Yan Lespoux, mèste de conferéncias en occitan a Montpelhièr, ven de publicar la soa tèsi de doctorat sus aqueth periòde de 1940-1950, on vedóren las permèiras realizacions de la revendicacion modèrna per l’ensenhament de la lenga d’òc. De las pausicions foscas deu regim de Vichèi dinc au tribalh parlamentari de la “joena” IV^u Republica qui, non shens dificultats, desboquèt sus aquera lei portada preu Maurici Deixonne (1904-1987). Normalian de la Carrèra d’Ulm, agregat de filosofia, especialista de las questions escolaras e de la laïcitat a la SFIO, qu’estó deputat deu Tarn (1946-1958).
 
Lo Yan Lespoux a cercat dens un hons considerable d’archius: revistas occitanas, solide, mes tanben jornaus, archius parlamentaris o correspondéncias; especiaument las de Robèrt Lafont e de quauques autes – Azéma, Boussac, Camproux, Lesaffre... –  conservadas per la part màger au Centre Interregionau de Documentacion Occitana o CIRDOC, a Besièrs. La question de l’ensenhament de la lenga occitana es pausada dempuish pausa. En 1868, Frederic Mistral la pausa dejà en arcuelhent los felibres catalans a Sant Romieg de Provença. Dens las Lanas, lo regent Silvan Lacoste (1862-1930), d’Aunessa e Laharí, autor d’un Recuelh de versions gasconas (1902), receb ua letra de Mistral qui’u ditz de préner contacte dab Fraire Savinien (Jausèp Lhermitte, 1844-1920), provençau especialista de l’ensenhament... En 1927, l’abat Jausèp Salvat, conservator e pròche de l’Action Française, e Prospèr Estieu, de sensibilitat politica plan diferenta, fondan lo Collègi d’Occitània per ensenhar per correspondéncia.
 
Lo tribalh de l’universitari es dividit en duas partidas: l’actitud de Vichèi (illusions, illusions...) e l’arrenavida a partir de 1945 dab la neishença de l’Institut d’Estudis Occitans e la d’ua “pedagogia revendicativa”. Qu’i crotzan en particular lo doctor Ismaël Girard (1898-1976), Max Roqueta (1908-2005), aute metge de Montpelhèr, e sustot lo girondin de l’Esparra (Medoc) Pèire-Loís Berthaud (1899-1956) qui jòga un ròtle essenciau per l’espelida de la Lei Deixonne. Au miei de pro de detalhs sus tot lo tribalh preparatòri, qu’aprenem que las oposicions arribèren solide deus jacobins convençuts (per exemple l’escrivan Georges Duhamel, 1884-1966) mes tanben de gents que n’aurèn pas jamei credut que’s hiquessin dens lo camp ostil aus dialèctes, lo celèbre lingüista Albert Dauzat (1877-1955), per exemple, originari totun de la Marcha (Garait) e autor de hòrt d’estudis suus “patois” (sic) e sus la toponimia… En brac, un libe deus seriós, deus complets sus ua temporada corta mes hòrt importanta per l’istòria nòsta que vad atau mensh escura. Per malastre mes shens suspresa, qu’es tostemps de tornar començar.
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié

 
 

---

LESPOUX, Yan. Pour la langue d’oc à l’école. Presses universitaires de la Méditerranée, deceme 2016, 252 paginas, 19€. Prefaci deu rector Jean-François Chanet. Contacte: Universitat Pau Valèri Montpelhièr 3, Rota de Mende, 34199 Montpelhièr cedex 5 (+33(0)4 99 63 69 23 o pulm(a)univ-montp3.fr).