Per afrontar la crisi o las crisis dins l’Estat italian, lo govèrn central redusís lo budget de totes los costats. Tanben dins l’airal de la cultura e ara, darrièrament, dins l’encastre de las lengas minorizadas. Lo jornal numeric catalan Nationalia, especializat en lengas e minoritats etnicas, publica una analisi del president emerit del CIEMEN, Aureli Argemí, ont analisa los darrièrs eveniments sus aquel terren.

Argemí rapòrta que la Cort de Cassacion presentèt l’argument qu’es pas obligatòri de protegir los “dialèctes”, valent a dire, las lengas non previstas dins la lei 482 de 1999. Aquela lei obliga lo govèrn central de sosténer lo desvolopament, dins totes los domenis publics, de las mal nomenadas “lengas minoritàrias” dins los territòris ont se parlan.
 
Argemí ditz qu’“es malaisit de comprene aquela decision perque contraditz dobèrtament una lei que definís quinas son las lengas minorizadas, que totas an un equivalent estrangièr [coma es lo cas de l’occitan], levat lo sarde e lo friolan”. Aquelas doas darrièras lengas son las que quitarián d’aver l’estatut legal de lenga protegida.
 
De fach, lo cambiament afècta lo sarde e lo friolan. La Cort de Cassacion sentenciava lo 19 de julhet qu’aquelas doas lengas podián pas èsser comparadas a las lengas que servisson per tot, mai que mai dins lo domeni de la justícia. Alavetz, la cort italiana a decidit que lo sarde e lo friolan son pas de lengas e que las cal pas protegir per lei.
 
Nationalia rapòrta aquò: “lo govèrn central italian a pas reagit. Se cala. Sembla insensible a las reaccions que se son produsidas pertot, reaccions que normalament devenon d’acusacions contra aquel tribunal per se daissar portar per l’òdi dels qu’admeton pas la diversitat”.
 
Segon Argemí, “practicament e ideologicament, la senténcia representa un atac contra la dignitat de lengas e de culturas de pòbles millenaris, e tanben un mesprètz de la constitucion italiana, qu’en principi respècta la diversitat lingüistica (article 6) dels ciutadans de la Republica, que ja dispausa per aquò d’una legislacion pròpria, aprovada pel quite Tribunal Constitucional, e que comença de se plaçar dins la sintonia de la Carta Europèa de las Lengas Regionalas o Minoritàrias”.
 
Dins aquel contèxt, se multiplica las discussions per definir çò qu’es una lenga e çò qu’es un dialècte. Certans sabents afirman que i a pas de diferéncias de tipe lingüistic entre lenga e dialècte: s’agiriá solament d’un afar de reconeissença. Ça que la, segon l’opinion plan majoritària dels expèrts en lingüistica romanica, lo sarde e lo friolan son ben de lengas romanicas vertadièras e non pas de dialèctes italians.
 
Per promòure l’anullacion d’aquela decision del tribunal, l’Agéncia Regionala de la Lenga Friolana, a la demanda del govèrn autonòm de Friol-Venècia Júlia, es a elaborar un document destinat a èsser signat per de representants d’institucions, associacions e comitats conscients de la valor de la lenga friolana. Un document que, fin finala, se deurà sometre a l’aprobacion d’una assemblada publica presidida per totes los parlamentaris de Friol.
 
Los autors d’aquel document voldrián que los defensors de la lenga friolana acceptèsson la solucion mai eficaça per capitar lo pus lèu possible, çò es, una nòva reconeissença oficiala de certans dreches lingüistics que son ja reconeguts dempuèi de temps. Sus aquela basa, las autoritats friolanas preparan un recors al Tribunal Constitucional e al Conselh d’Euròpa, qu’a lo dever de velhar per l’aplicacion de la Convencion Relativa a las Lengas Minorizadas. Argemí apond qu’“aquelas autoritats sabon pro plan, per experiéncia, que l’aprobacion de la lei 482/1999 es estada pas que la victòria d’una batalha e que la guèrra vertadièra se combat cada jorn sul terren de l’exercici dels dreches”.
 
Parallèlament, los autors del document ajudan a preparar una convocacion de mobilizacion populara, per fin d’agrandir la revendicacion lingüistica dels friolans a totas las lengas minorizadas de l’Estat italian.