Per çò qu’es de la pròsa, Reinat Toscano nos aviá ja balhat mantunes romans policièrs que los vos recomandi totes. Es lo primièr còp que legissi d’el un quicòm d’un pauc mai classic. Classic unicament dins lo sens qu’aqueste roman se pòt restacar a cap de jos-genre coma “roman psicologic”, “roman de sciéncia ficcion”, “roman istoric”, o autre... I auriá talament de causas a dire sus çò de “classic” e çò que lo seriá pas!
 
Aqueste Secret de chin, un roman a suspense? Me soi pausat la question un moment donat. Mas, compte tengut que totes romans son pauc o pro a suspense e qu’avem pas aquí una òbra vertadièrament e completament “hitchcoquiana” (se gausi l’escriure), ai pas retenguda la qualificacion. Solide que lo roman clau una tombada, valent a dire una revelacion-conclusion, mas aquò es sovent (pas sistematicament) de rigor dins l’engimbradura d’un roman o d’una novèla.
 
De tot biais, classic o pas, psicologic o pas, avem aquí una òbra que se legís agradivament. Una òbra que “se daissa legir” deuriái escriure per exprimir condreitament lo fach que, tornar, la pròsa de Reinat Toscano raja de bona lenga. Los personatges meses en scena son plan tipats e plan elaborats, i comprés lors traches psicologiques que pareisson, siá clarament per evidéncia, siá segondariament al debanar de l’accion.
 
Aquí ont Reinat Toscano es tras que famós, aquò’s dins sos dialògues, o puslèu dins los dialògues que prèsta als seus personatges. Sempre cortets e d’una eficacitat quasi chirurgicala. Personalament me regali d’una tala sobrietat dialogala (per benlèu emplegar un neologisme en occitan). Cal dire que presentament, dins aqueste “Secret de chin”, l’atmosfèra volguda e depintrada se presta particularament plan als dialògues sarrats.
 
Avem aquí una òbra que s’interròga sus la condicion umana. Aquò rai! Me dirètz que baste pas que de parlar de l’uman per “s’interrogar sus la condicion umana”. Mas avem aquí una istòria a pòrta barrada que se presta particularament a las pressions psicologicas, als paroxismes de las pressions psicologicas. Las interrelacions personalas e socialas entre los personatges, la formacion culturala d’aquestes personatges amb lors fòrças, lors flaquesas e lors psicopatologias, tot aquò ne fa un roman gris tirant bravament sul negre. Lo patòs dels unes que ven destintat sul patòs dels autres, tot aquò fa res mai que de belugas. Belugas que se van ronçar sus sas victimas e cremar a l’asard. Que la vida, cadun sap, es pas qu’una caminada asardosa que pòt tanplan generir un temps ensolelhat coma un temps d’auratge.
 
Dins aqueste roman la dramaturgia es d’ont mai densa que l’autor a decidit de tampar los personatges dins un univèrs tras que claus. E quand l’univèrs fisic es claus, sovent, e quitament benlèu per consequéncias, lo mental s’estrechir, se ratatina. Alara manca la reflexion minimala que permet de romiar, de diferir o d’abandonar lo passatge a l’acte. Alavetz, de còps, a fòrça de se ratatinar, lo pauc d’esperit que demòra espeta e espeta dins totes los sens. Mas ne direm pas mai per desvelar pas l’intriga imaginada per l’autor.
 
Reinat Toscano, se regala d’escriure. E quand un autor se fa plaser a escriure, es rare que sa gaug siá pas comunicativa. Perdriètz gròs a legir pas Reinat Toscano.
 
 
 
 
Sèrgi Viaule.
 
 
_____
TOSCANO, Reinat. Secret de chin. Edicions Auba Novèla 2010. 100 paginas.