Ja que lo credin basc, lo parçan baionés —que van díser lo país deu Baish Ador o las comunas riberanas de l’Ador maritim— es bien de tradicion gascona. Tèxtes vielhs, estacament a un esperit de hèsta un chic trufandèr e, adara, 90 ans d’existéncia per l’Acadèmia gascona de Baiona-Ador: cantas, toponimia e parlar de nòste ne son pas un simple saunei. Solide, la cultura basca, imaginativa e activa, es presenta e sembla senhorejar de pertot. Totun, qu’i a monde qui ne deishen pas tombar la lenga d’Isidòr Salas o de Pèire de Lescar (l’autor de la celèbra canta Los Tilholèrs). Miquèu Baris hè partida d’aquestes valents qui  – “despuish l’Aup italiana, a truvèrs vilas, e monts, e lanas, e dinc a la Mar Grana” – donc, dinc au Bocau Nau e a Anglet,  renden omenatge e sèrven aquera sobirana enqüèra quilhada. Entà la servir, lo mélher qu’es de la parlar, de l’escríver, de la har circular. Lo Miquèu qu’ic hè dempuish bèra pausa dab cors, arreviradas o condes. Aquestes, que’us hè sortir de la soa imaginacion fertila  o en adobant vielhas istòrias o legendas a la soa mòda. Atau, uei, que prepausa un recuelh de detz e sèt Condes deu parçan baionés.
 
Que comença per l’interpretacion de la devisa de Baiona, “Nunquam polluta”, comprenetz l’istòria deu capuchin de Sent Esperit, ataulat a l’aubèrja de Senta Cluca, mes revisitada, autes còps, per Monsenhor Gassiat. Miquèu torna evocar tanben l’istòria de la “Meninha-Sauva-la-Vila”, l’eròia vertadèra, petita modista-caperèra qui tienè botiga près de la catedrau: en 1651 que sauvè la vila d’un traïdor qui la volè liurar a l’enemic... Que s’èra muishada d’ua moralitat plan diferenta de Teresa Cabarrús —qui devienó “Nòsta Dauna de Termidòr”— e de Margalida Brunet, aliàs “Mamisèla de Montansièr” qui, era, fondèt lo Teatre de las Varietats a París; las duas galantas personas “people” de l’epòca son evocadas tanben. Que tròban tot parièr condes qui estóren dits au parat de seradas, hestenaus e estagis: “Dauna Misèria” (on véden quitament interviéner lo President de la Republica dens un ahar hòrt grèu), “Perqué l’òmi e la hemna e s’an perdut lo paradís dab plaser” o “Perqué l’òmi e viu en mejana setanta cinc ans”, d’inspiracion leugèrament biblica. Ne podem evidentament pas citar ací totas las benalejas condadas per l’amic Miquèu mes qu’ei lo plaser de senhalar que lo libròt (bilingüe) balha a la fin lo tèxte de la pastorala de Nadau jogada en 2003 en la glèisa Senta Crotz de Baiona; es redigit eth tanben per Miquèu qui jogava lo ròtle deu “caçacan” per acompanhar los comedians e cantaires d’aquera bèra representacion.  Aqueth recuelh es agradiu pr’amor d’un gascon natre e clar, hòrt util per apregondir o simplament descobrir la lenga. 
 
 
 
 
J.J. Fénié
 
 
 

---

 
BARIS, Miquèu. Condes deu parçan baionés. Edicions deus regionalismes, 2017. 156 paginas. 14,95 èuros.
 
 
 

---

Article publicat lo 21.4.2017 sus La Setmana, amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion