Duas manifestacions au torn de la lenga nòsta se debanan en Gironda, dens las lanas deu Vasadés e a las termièras de las Gravas. Causida crudèu! “Mès jo non sèi per on anar”, ditz ua canta bigordana[1]…

La dimenjada qu’arriba, precisament lo dissabte 1r de julhet o de “garba”, com disen los letrats de la vielha Escòla Gaston Fèbus dens los ancians numèros de la revista Reclams[2], la causida serà dificila, benlèu, tau monde de Gironda estacats au gascon e a l’occitan en generau. En efèit, azard de las programacions locaus, dus petits eveniments, discrets shens dobte mes tostemps importants a l’escala locau, que’s van debanar.
 
A Escaudas. En Vasadés, au miei deus pinhadars deu parçan de Capsiuts, dens lo vilatjòt d’Escaudas, l’associacion Brigalhas de Pin dont s’ocupa Isabèla Couhault,  qu’organiza la soa 5u jornada gascona lo dissabte 1r de julhet (au vrespe). Dens aquera petita comuna, en efèit, se sovienen que la cultura e la lenga nòsta hèn partida deu patrimòni comun. Que son au limit lo patrimòni màger. Donc la nostalgia autant com la reneishença esperada qu’i son en marcha dempuish quauques annadas.
 
La tradicion pinhadèira que serà presentada per gents de Roalhan (vilatge de las Gravas on lo terrador se partatja entre pinhadars e vinhaus) qui muisharàn lo tribalh d’ua segaria mobila (de vapor) d’autes còps e parlaràn de las mulas e deus mulatrèrs deu temps de la neishença de la seuva industriau dinc aus ans 1960. Tot aquò demòra un tròç vertadèr de la memòria collectiva.  Aquera hèsta d’Escaudas mancaré de shuc se n’i avè pas los teatraires de L’Ahromiguèra. Que jogaràn quauques sainetas entà s’esclacar d’arríder. Qu’es shens pretencion e qu’es un bon moment per enténer lo parlar deu Vasadés, lo medish quasiment qu’a Lucsèir o Mostèirs (Grana Lana) qui èran d’alhors dens l’anciana diocèsi de Vasats. Aqueth gascon de las Lugas e de las arribas de Siron o de Hura qui travèrsa Sent Sefrian, se pòt léger dens lo petit lexic de Bernard Vigneau (1879), reeditat en 1982 per los Amics deu Vasadés. Joan-Pèire Laliman, agregat de letras classicas e qui ensenhèt l’occitan a La Rèula e a l’Universitat de Bordèu 3, ne parlarà evidentament quan harà son petit prosei suus parlars gascons de Gironda (16 h). Enfin, quauques landés deu País de Bòrn e de mei luenh i seràn tanben: los de la corala Lo Vent de l’Estèir (polifonias gasconas) qui apòrtan tostemps gaujor e vam comunicatiu, e, après lo chap, lo mèste Yan Cozian e sons Pass’aires acabaràn la serada (05 56 65 15 53 o www.brigalhasdepins.blogspot.com ). 
 
A Cabanac. Dens los pinhadars girondins, tot parièr a las termièras de las Gravas, se prepara ua petita hèsta dab galopadas de chivaus, melodias e cançons de l’Edat Mejana. A Cabanac e Vilagrans exactament (las duas comunas estóren reunidas en 1811) on, dempuish quauques annadas, prenen consciéncia deu patrimòni istoric. Longtemps aqueth vilatge vivó de la seuva (gema, segaria) mes adara, ja que la silvicultura sii tostemps presenta, que vad ua comuna dormitòri pr’amor de la proximitat de Bordèu. Los lotiments qu’arroganhan quauques quartièrs e las gents ne saben pas forçadament on son e d’on venen. La coneishença de l’eretage istoric e culturau pòt perméter de hargar las gents a mélher s’enrasigar dens un tau parçan. Atau, es organizada ua hèsta dita “medievau” lo dissabte 1r de julhet. Que’s debanarà au torn de las mòtas castraus deu vilatge.  Efectivament, quan espian en detalh la mapa topografica que veden lòcs aperats “las Mòtas” o “la Bastida”, entre l’arriu deu Gat Mòrt (probablament ua desformacion de “ guà mòrt”) e la crasta de Lentrés. Qu’estóren, deu temps de l’Aquitània independenta, petitas plaças defensivas com ne tròban en mantuns endrets.
 
Dab los musicians de Gric de Prat, la serada “son e lutz” qu’aurà ua nòta gascona dab cantas e evocacion deus personatges qui hèn l’istòria d’aquera contrada. Shens oblidar las hadas qui travèrsan las legendas qui viran au torn d’aqueths lòcs. Que saben que, tostemps, dens la memòria collectiva, tròban un recit d’aqueth escantilh. Qu’es sovent un petit indici que permet aus arqueològs e istorians en generau d’entamiar las recèrcas mes, evidentatament, que cau cercar e suu terren e dens los vielhs pergams. Entresenhas: +33(0)5 56 63 14 63 o http://gricdeprat.com/ 
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié
 
 
 
 

fffff		fffff
	Mòtas e  casterars. Lo site de Cabanac dab las soas duas mòtas  vesinas sembla un chic excepcionau. Egau, tròban mòtas dens pro de vilatges e nòste e tanben lòcs denominats “casterar” o “castelar” (lo sufixe –ar qu’au sens a l’encòp locatiu e collectiu, com dens pinhadar, cassorar o branar). A l’origina, sus un tuc o un tuquet, artificiau o naturau (un esperon  entre duas vaths per exemple) que basteishen un castèth de tèrra e de husta,en fèit ua tor de guèit renforçada dab quauques parets de pèiras. Los grans castèths, granas fortalesas dab tors, carners (francés créneaux), arquèras, emponts (francés hourds) deus libes d’imatges son apareishuts au hiu deu temps, a còps arrebastits au sègle XIXu per arquitèctes “romantics” com lo celèbre Viollet-Leduc.   Los castèths de tèrra de las originas son a bèths còps de bèra talha. La mòta deus Albret a Labrit n’es un bèth exemple e que seré bien de coneisher enfin los resultats  de las cavadas arqueologicas hèitas quauques annadas a... Dens la nòsta vielha Guiana, lo rei (sobiran d’Anglatèrra) e duc d’Aquitània permetót la construccion de navèths casterars per mélher resistir a la miaça franchimana qui fení per triomfar en 1453. Lo gran artista girondin Léo Drouyn (1816-1896) ne representèt un gran nombre dens las soas gravaduras sus la “Guiana militara”[3].