Ja que sii ua plaçoneta autrejada a l’occitan dens lo “fenestron”, l’emission “Viure al país” (lo dimenge en fin de matinada, lhevat en estiu, se demandan perqué…), qu’es plan interessanta, sovent hòrt pedagogica e plan miada per l’equipa deu Clemenç Alet e deu Benezet Roux. Espiada suu darrèr numerò.

En aqueth dimenge 7 d’octobre qu’an podut véder un numerò sancèr de VAP (Viure al país), lo magazine en occitan (e un còp per mes en catalan) de F3Sud, preparat d’alhors en collaboracion dab F3 Aquitània. Qu’èra centrat sus Garona, fluvi plan gascon, solide, pr’amor que vad en Vath d’Aran, notadament au Plan de Beret, e s’acaba dab l’estuari  de  Gironda, en aval de Bordèu. Dens aquera tèrra occitana en territòri catalan, las “garonas” que son com los gaves deu Bearn o las nèstas bigordanas: arrius sauvatges que “dravan” o devaran deus soms e deus malhs. Las honts de la nòsta Garona aquitana e tanben comenjesa, tolosana, lomanhòla o agenesa que’s tròban donc aquí.
 
 
Uelh de Garona
 
L’uelh (la hont, la sorça) de Garona lo mei celèbre es l’uelh (prononciat sovent “guelh”) de Joèu o, per arrespectar l’usatge aranés o tot simplament la prononciacion deth Comenge, “eth Guelh de Joèu” dont salheishen las aigas dispareishudas au Trauc deth Horau.
 
Costat exagonau, qu’èm acostumats totun a la maishanta grafia “a l’espanhòla” deu “Trou du Toro”…Nat taure dens l’istòria! L’error ven d’ua maishanta lectura: un “horau”, deu vèrbe horar o forar, qu’es  un trauc, un horat, com dens la vilòta de Pèirahorada hens las Lanas. Shens oblidar que “de lo” (“deu” dens la màger partida de Gasconha) se ditz “deth” dens lo parlar occitan aranés. Atau s’explica la confusion qui hadó saunejar mei d’un… De tot biaish, que saben que las aigas aragonesas de la Maladeta dispareishen en aqueth avenc (gof carstic aperat tanben lo Forau de Agullats) per chorrar mei baish, en Val d’Aran, “cap de Gasconha” com ic canta lo grop “Nadau”. Qu’estó en 1931 lo Norbert Casteret, celèbre espeològ comengés, qui ne balhèt la pròva. Interés màgers a perpaus d’un projècte idro-electric qu’èran en jòc entre Espanha e França...
 
 
En tot dravar lo flumi
 
Plan ritmat  per lo Clemenç Alet, un deus presentators abituaus de “VAP”, tostemps estrambordat, lo magazine contunhava de devarar lo fluvi. La camerà que’ns hè pasar las aigas apasimadas de Garona au Haugar (medisha origina que Lo Heugar armanhaqués) juste abans la vila de Murèth. Nada heuguèira sus l’ecran mes, com a Sòrda l’Abadia quan los pelegrins passavan lo Gave sus ua galup au perilh de la lor vita, ací, en país deu Volvèstre, un bac condusit per un brave marinèir esvita aus passejaires  o ciclistas de har un gran destorn.
 
Puish, l’abat-majorau Jòrdi Passerat qu’evoquèt los aigats gigantàs de Garona. Ne saben quauqu’arren deu costat de Moissac o de l’Agenés, deu costat de Coturas a costa de Marmanda! Lo fluvi pirenenc qu’a recebut las aigas de Tarn, puis las d’Olt, duas ribèiras que venen, s’espian plan la mapa, de las Cevenas o de la Montanha Negra on las chorras deus pericles hèn pujar sobtament lo nivèu. E las palus de Gironda, parièras a las bartas deu Baish-Ador, d’estar cobèrtas per quauquas días o quitament setmanas.
 
Aqueth reportatge interessant que s’acabèt dab ua passejada en Medòc, sus las arribas deus grans palus de la Ribèira e au fare de Cordoan. Aqueth gran huc deu bocau de Gironda es coneishut dempuish l’Atge Mejan, quan lo Medòc èra enqüèra un  archipèl. En haut d’aqueth monument istoric, bastit e melhorat per l’engenhaire Loís de Foix, que coneishen hòrt deu costat de Baiona e de…Capbreton, lo musicaire bordalés Eric Roulet, ajustèt quauques comentaris suu temps deus grans vaishèths qui partivan tà las “islas londanhas”. Un subjècte qui l’avè beròiament inspirat per l’espectacle son, “Bordèu gascon”, montat en 2010.
 
De tornar començar un numerò atau de VAP! La geografía d’Occitània es tròp sovent ignorada. Qu’i a de que tirar d’aqueth tipe d’emission pr’amor qu’aiman un país quan lo coneishen bien.
 
 
 
 
Joan Jacme Fénié