Jean-Marie Gustave Le Clézio es un escrivan niçard d’expression francesa que recebèt lo prèmi Nobel de Literatura en 2008. A l’endeman de l’atemptat terrorista que lo patiguèt la vila, escriguèt un article esmovent. Lo 15 de julh passat, per remembrar lo primièr anniversari d’aquel chaple, lo jornal Le Point publiquèt aquel article, e ara Jornalet vos ne prepausa una version en occitan niçard facha per Laurenç Revèst.

 

Ai naissut a Niça, li ai creissut. Li es probablament minga endrech au monde que conoissèssi mièlhs.
 
Cada carriera, cada quartier d’aquesta vila, cada canton e recanton.
 
Sabi dont se tròba, li siáu anat un jorn ò l’autre, ne’n conoissi lo detalh, lo pichin ren que fa qu’es aquò e ren d’autre.
 
La passejada dei anglés, non es estat lo mieu endrech preferit. Non siáu d’aquesto quartier, tròup bèu, tròup da luxo a la mieu idèa.
 
Siáu dau pòrt. M’an plasut lu batèus —dins la mieu enfança, lu ponchuts dei pescadors, lu vièlhs cargos rovilhats que traficavan lo blec e lo súver saunós vengut de l’autre costat de Mediterranèa—, e de segur lu ferris de Corsega que, a mai dei toristas e li sieus veituras, transportavan de vacas e de cavaus. La Prom’ —coma es sonada a Niça emb afectacion e afeccion—, es mai la plaja, li filhas que se passejan per doi en minibraias, lu garçons en espadrilhas, lu pedalos, li begudas emb lu sieu tauliers de ping-pòng au sotran.
 
Quora avii 17 ans, li anaviam, mas coma aquò, sensa de mai, sensa li creire dau bòn, per jugar au torista.
 
La Prom’ avia una istòria, pura. Aquela dei famós anglés que, au mitan dau sécolo XIXn, èran estats esmauguts per la misèria dei niçards - dau temps dau ducat de Savòia - e avian vorgut li ajudar en escambiant cada jorn una gòrba de pan còntra una gòrba de còdols. Un miracle a l’anglesa, perfin de non ajustar a la caritat l’umiliacion. Lu còdols, avian servit per la bastison d’un camin de lòng de la marina, la Passejada dei Anglés.
 
 
L’identitat de “la Prom’”
 
A Niça, après aquò, denant la mar, se passèron de cauas crudèli. Avans la Primiera Guerra Mondiala, una jovena filha emigrada de Russia a viscut aquí li sieus primieri emocions de la vida adulta, s’es pantaiada de devenir pintra e escrivana, de viure una vida exaltada, liura e luminoa, e es aquí que defuntèt de la tuberculòsi en lu sieus 23 ans.
 
Se sonava Maria Bashkirtseff. Sus la passejada, li es sempre una estèla a l’ombra d’un pin, per remembrar que li venia liéger ò si pantaiar denant la marina. Quasi a la mema época, Pau Valéry venguèt estaire a Niça e Modigliani se passegèt sus la bèla avenguda liura de veituras - mas non an vist la pichina Maria.
 
Un pauc mai luenh, en anant vèrs l’èst, una amiga de ma maigran, obriera montaira en cò de Charles Pathé, viuguèt dins una d’aqueli pichini maions fachi dins lo barri, que lo productor avia afitadi per la sieu esquipa a l’época que si pensava faire d’aquest endrech la nòva Santa Monica de Califòrnia.
 
L’amiga de ma maigran se diia Gabrielle, cada matin sortia de la sieu cambreta per anar far un chum dins l’aiga fresca, sota la vista dei gabians. Èra l’época que lu grans actors americans venian a Niça, l’época de Rudolph Valentino e d’Isadora Duncan.
 
La Prom’, quora comencèri de li anar, èra plus frequentada per aquelu remarcables excentrics, e per plus pauc de millionaris. Èra mai l’apuntament dei retirats confortables que se caufavan ai rebats dau soleu sus lu barcons dei immòbles modèrnes, en esperant la batalha de flors ò lo passacarriera de caramentrant. D’unu jorns, èra la passejada dei tempèstas, la mar en furia getava de peiras sus li veirinas dei cafès e sus la façada dau Palais de la Mediterranèa.
 
D’unu seras d’estiu, un dissident nomenat Fontan dissertava sus lu nòus limites dau monde segon li lengas, e dessenhava sus una mapamundi. Quora devenia destorbant, la polícia l’expulsava de l’autre costat de la frontiera, mas tornava sempre. Tot aquò es ancian, mas es restat per ieu l’identitat d’aquesta part de la vila, entre exotisme e innocéncia, adolescéncia insolenta e maduretat resignada.
 
Cen qu’arriba a Niça, aquesto crimi mostrós, indescriptible, qu’a picat aquesto luec e qu’a tuat tant de passejaires innocents, de familhas emb lu enfants, un jorn de fèsta, mi pertòca doblament, perqué li siáu anat soventifes, autrescòups, portant mei filhas sus li mieus espatlas per que posquèsson veire lo fuec d’artifici sensa èstre butadi per la molonada - e finda, e subretot, perqué en tuant aquelu innocents l’assessin a destruch, a sagatat e matrassat cen que nen restaca: la vida, non la pavana da luxo e de vanitat tala coma un esperit confús pòu l’imaginar, mas la vida ordinària, emb lu sieus pichins plasirs, lu sieus festins, li sieus istorietas d’amor sus la plaja de còdols, lu sieus juecs d’enfants ai brams aguts, lu sieus escotaires emb rollèrs ò lu sieus pichins vièlhs penequeant sus li sieus cadieras lòngui, li sieus autostopairas espelofidas ò lu sieus fotografas de solèus tracolants.
 
La tragèdia entra aquí, avuglament, chapla lu còrs e lu pantais, tua lu enfants qu’an encara dintre lu uelhs una garba de belugas dau boquet final dintre li neblas ròsi.
 
Que sigue maudich l’assessin qu’a dubèrt aquela plaga dins aquesta ciutat.
 
Cen que si pensèt, cen que vorguèt au moment que lo sieu camion se roncèt dins la molonada, trissèt lo còrs dei enfants dins lu braçs de sei parents, cen qu’audèt dintre lu sieus brams avans lo silenci de la fin?
 
Que si mòre lo monde vist que non volia mai li viure, es cen qu’a vorgut. Es cen que nen devèm refudar. Serà dificil, bensai impossible. Coma podèm levar lo vèu dau nonren per temptar de retrobar la vida?
 
Coma porrai reveire lo pin de Maria, lo pichin matin blau de Gabrielle, coma refermar li bruas d’aquela plaga? La memòria dei innocents segats sus la Prom’ esto sera dau 14 de julhet dau 2016 nen ajuderà bensai, alora per li creire deurem imaginar, coma lu japonés, li sieus ànimas flotant per totjorn dins lo cèu au sobran de marina coma un vòl de meravelhós parpalhons.
 
 
 
 
Jean-Marie-Gustave Le Clézio
 
 

---

Article publicat en francés sus Le Point
Traduccion en occitan per Laurenç Revèst