Actualitats
La causa e lo nom de la causa
Critica de Au nom de la langue/Au nom de la lenga, de Sèrgi Javaloyès
Ai legit dos còps aqueste ensag, e dos còps l’ai legit amb tristesa. L’obratge pòrta sus l’istòria dels debats sus la grafia e sul nom de la lenga de Bearn e de Gasconha, e sus l’origina, e sus l’apertenença o non del gascon —o bearnés, o patoès— a l’ensemble de la lenga occitana o lenga d’òc. Los debats, d’unes senats, d’autres pas tant, recuolan a un temps, a comptar de la mitat del sègle XIX, que lo gascon se parlava d’en pertot. Uèi sabèm a qué a abotit tot aquò: espèrs mancats, temps degalhat, garrolhas estèrlas. Un pauc coma l’occitanisme de uèi. Que van dire los estudioses del futur de nosautres?
Au nom de la lenga es un ensag escrich per un escrivan. Javaloyès es pas lingüista ni sociolingüista, es un escrivan. Aürosament. Aquò pòt èsser un avantatge pel lector. Mas Au nom de la lenga pòt portar pèira a l’òbra del sociolingüista. Lo sociolingüista se sentirà pas insultat.
Comença l’obratge Javaloyès en disent: “La tòca d’aqueste assai n’ei pas de despartir enter çò de vertadèr e çò de faus”. Soi pas segur qu’aquò siá vertat. Dins la pagina 166, per exemple, mençona “un sarròt de publicacions inspiradas per ua associacion de defensa de la lenga bearnesa e gascona qui exprimeish opinions controvertidas”. Me sembla un biais pas pro velat de dire que l’Institut Bearnés e Gascon a dich causas falsas, non?
Au nom de la lenga es un ensag que passa coma un roman, de còps sembla un roman: Vastin Lespy (1817-1897), Miquèu de Camelat (1871-1962), Simin Palay (1874-1965)… son personatges plan definits d’espereles per mejan de la lor pensada. Serem pas tan nècis de los prejutjar en causa de la grafia emplegada; i a agut e i a intelligéncia al defòra de la grafia de l’IEO. Lespy coneissiá a fons la grafia classica dels Fors et costumas de Bearn, e l’aimava; egalament, Frederic Mistral aviá conegut la grafia dels trobadors e l’òbra de Rainoard… e ça que la lor semblèt oportun en aquel temps concret amb de situacions concretas d’emplegar una grafia fonetica d’inspiracion francesa. O faguèron per estrategia, per se poder far comprene per un pòble qu’aviá pas estudiat, e qu’èra pas evident que poguèsse jamai estudiar, en la siá lenga occitana, la lenga que dins l’Occitània de l’època èra la lenga del cada jorn de gaireben totes. Javaloyès pòrta lo testimoniatge de qualques personas onèstas que s’opausèron a la grafia normalizada “per anar au pòble, per servir la lenga”.
E tot aquò per pas res?
En 1953 Simin Palay fa constat que lo felibritge gascon es pas pro fòrt per salvar la lenga, que la lenga se’n va al diable:
Tretze ans puèi, en 1966, la lenga en Gasconha èra encara pro viva, almens per çò dels adultes. D’unes aimèron mai de creire que caliá pas cambiar de discors. Andreu Sarrail prepausa la meteissa ordenança qu’aviá facha Mistral, un sègle abans:
Aquela letra a complits 51 ans. Coneissèm pro de gents que parlen occitan a l’entorn? Ieu pas gaire. E podem dire qu’avem esperat drin, adara?
Lo libre se clava a la data de uèi. La lenga se morís. Encara uèi i a personas qu’aiman de se carpinhar pel nom e per la grafia d’aquela lenga que parlan pas gaire, ara que lo francés es la lenga de la vida vidanta: un passatemps coma un autre.
Sèm al temps de l’occitanisme. La revista Reclams s’edita en grafia normalizada. L’occitanisme sent mai modèrne, mas cal dire que tanben s’es mostrat plan capable de cometre las siás errors. E pel moment, per aparar la lenga, s’es mostrat tant incapable coma lo felibritge.
E deman? Javaloyès preconiza: “la lenga d’Òc en Bearn e en Gasconha qu’ei miaçada de desparéisher (…) Sola ua auhèrta d’ensenhament generalizat, com ac hèn au País Basco, que pòt enqüèra sauvar-la”. Soi d’acòrdi, personalament i apondriái que cal far politica.
Bon… Cal far politica, cal far jornalisme, cal far educacion… Cal far tot.
Manèl Zabala
JAVALOYÈS, Sèrgi. Au nom de la langue/Au nom de la lenga. Edicions Reclams. Colleccion Clams, 2015. Edicion bilingüe francés-occitan.
Au nom de la lenga es un ensag escrich per un escrivan. Javaloyès es pas lingüista ni sociolingüista, es un escrivan. Aürosament. Aquò pòt èsser un avantatge pel lector. Mas Au nom de la lenga pòt portar pèira a l’òbra del sociolingüista. Lo sociolingüista se sentirà pas insultat.
Comença l’obratge Javaloyès en disent: “La tòca d’aqueste assai n’ei pas de despartir enter çò de vertadèr e çò de faus”. Soi pas segur qu’aquò siá vertat. Dins la pagina 166, per exemple, mençona “un sarròt de publicacions inspiradas per ua associacion de defensa de la lenga bearnesa e gascona qui exprimeish opinions controvertidas”. Me sembla un biais pas pro velat de dire que l’Institut Bearnés e Gascon a dich causas falsas, non?
Au nom de la lenga es un ensag que passa coma un roman, de còps sembla un roman: Vastin Lespy (1817-1897), Miquèu de Camelat (1871-1962), Simin Palay (1874-1965)… son personatges plan definits d’espereles per mejan de la lor pensada. Serem pas tan nècis de los prejutjar en causa de la grafia emplegada; i a agut e i a intelligéncia al defòra de la grafia de l’IEO. Lespy coneissiá a fons la grafia classica dels Fors et costumas de Bearn, e l’aimava; egalament, Frederic Mistral aviá conegut la grafia dels trobadors e l’òbra de Rainoard… e ça que la lor semblèt oportun en aquel temps concret amb de situacions concretas d’emplegar una grafia fonetica d’inspiracion francesa. O faguèron per estrategia, per se poder far comprene per un pòble qu’aviá pas estudiat, e qu’èra pas evident que poguèsse jamai estudiar, en la siá lenga occitana, la lenga que dins l’Occitània de l’època èra la lenga del cada jorn de gaireben totes. Javaloyès pòrta lo testimoniatge de qualques personas onèstas que s’opausèron a la grafia normalizada “per anar au pòble, per servir la lenga”.
E tot aquò per pas res?
En 1953 Simin Palay fa constat que lo felibritge gascon es pas pro fòrt per salvar la lenga, que la lenga se’n va al diable:
“Nou saberi pas dìse la pene qui’m hè d’enténe ue may, û pay ou quan sera ue may-boune, qui, per l’ourdinàri parlen “patoès” entre ets e per dehore, serbi-s dou francés quan debisen dab lous petits. A quin diable d’idee e pòden aubedi? Çò qui y a de curious, aquets parents yoens, puishqu’an de 25 a 40 ans, que s’exprimen en francés prou plâ: que sàben dounc que lou patoès ne’us a pas empachats de l’apréne… E dab aco, quan lous demandam la rasoû dou lou coumpourtament, touts o quàsi touts que-b respoùnen que si lous petits noû enténen que francés, qu’apreneran miélhe a l’escole. Quine errou!”
Tretze ans puèi, en 1966, la lenga en Gasconha èra encara pro viva, almens per çò dels adultes. D’unes aimèron mai de creire que caliá pas cambiar de discors. Andreu Sarrail prepausa la meteissa ordenança qu’aviá facha Mistral, un sègle abans:
“Un die dilhèu, que calera abandouna la clare e simple grafie de l’Escole e tourna à la grafie dou sècle tredsau, dite noumalisade. Que sera quoan lous pobles de Gascougne àyen espudit lous parlars dous dabantès e que lou Gascoû noû sie pas mey qu’ue lengue mourte. D’aci enla, espère drin, moun omi!”
Aquela letra a complits 51 ans. Coneissèm pro de gents que parlen occitan a l’entorn? Ieu pas gaire. E podem dire qu’avem esperat drin, adara?
Lo libre se clava a la data de uèi. La lenga se morís. Encara uèi i a personas qu’aiman de se carpinhar pel nom e per la grafia d’aquela lenga que parlan pas gaire, ara que lo francés es la lenga de la vida vidanta: un passatemps coma un autre.
Sèm al temps de l’occitanisme. La revista Reclams s’edita en grafia normalizada. L’occitanisme sent mai modèrne, mas cal dire que tanben s’es mostrat plan capable de cometre las siás errors. E pel moment, per aparar la lenga, s’es mostrat tant incapable coma lo felibritge.
E deman? Javaloyès preconiza: “la lenga d’Òc en Bearn e en Gasconha qu’ei miaçada de desparéisher (…) Sola ua auhèrta d’ensenhament generalizat, com ac hèn au País Basco, que pòt enqüèra sauvar-la”. Soi d’acòrdi, personalament i apondriái que cal far politica.
Bon… Cal far politica, cal far jornalisme, cal far educacion… Cal far tot.
Manèl Zabala
JAVALOYÈS, Sèrgi. Au nom de la langue/Au nom de la lenga. Edicions Reclams. Colleccion Clams, 2015. Edicion bilingüe francés-occitan.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Hèra bon article qui deisha augurar un libi de mei bèra traca enqüèra. Totun, que soi en desacòrd dab un punt: n'ei pas qüan la lenca e desapareish qui cau abandonar las grafias emparadas suus còdis grafics deu francés, au contra, qüan la lenca parlada ne s'enten pas mei, ua grafia qui hè véser mei adaise la soa prononciacion e hè mei hrèita que jamèi ce cresi. De güardar-la non vòu díser deishar l'auta tanpòc, las duas que deurén aver ua plaça ce cresi. Tanben, locutors que cresi qui se'n tròban enqüèra de pertot, inactius totasvetz.
Famós l'article !
Per esperlongar la perpensada, vejaicí un estrach de l'article "Nòveis agressions còntra lo peitavin-santongés e l'occitan" de Domergue Sumien. Ne'n fariái pas automaticament una règla, amai se ieu vese quò coma la consequença de la parcialitat e de la manca d'escota e de comunicacion de certans movements occitanistas a un moment. Pasmens, aquò tinta juste. Aquí-lo l'estrach :
"Alora certanei personas transforman lo conflicte principau en un conflicte segondari ont, en luòc de luchar còntra la lenga dominanta, se meton a luchar còntra certaneis aspèctes de sa pròpria lenga dominada. Una manifestacion extrèma n’es lo secessionisme lingüistic. Un secessionista viu lo conflicte lingüistic ansin, inconscientament: “M’es impossible de denonciar lo vertadier perilh d’uniformizacion que representa la lenga dominanta. M’inventi puslèu un faus perilh d’uniformizacion que vendriá de ma lenga subordenada. En partent d’aqueu pretèxt, assagi de separar mon dialècte regionau d’aquesta lenga subordenada. Ansin desvii mon atencion, ma frustracion e mon agressivitat còntra un adversari pus feble, valent a dire, còntra mei pròpris companhs de lenga. E coma aquò eviti d’afrontar aquel adversari tròp fòrt e tròp intocable qu’es la lenga dominanta amb tot son aparelh institucionau.”
En defòra d'aquò, levarem pas a l'umanitat son biais istoricament motonièr : quò's coma aquò. Amai ! I a de monde a l'ora d'ara que fariáun passar l'anglés amai lo chinés davant lo francés, d'un ponch de vista lengas prioritàrias d'apréner dinc la vida (perpaus entenduts ja !). Endividús socitós de la sobrevida de lur progenitura a tot pretz, quand lurs enfants vengon d'endividús fòra-sòu e manejadisses segon las leis dau mercat !
Es bien per aquesta rason que, personalament e ne'n siái convencit, dise un còp mai coma o diguère dinc un comentari recent : "Aquò's la consciença e la sicologia dau monde que devon venir a tota fòrça un dals tòcs de l'occitanisme, amai se mon idèia pòt semblar muscadèla. Auriá degut èstre lo cas despièi bèl briu !"
Mès per aquò faire, se demòra encara un esper de far reviurar l'usatge sociau d'una lenga pastada de cultura, faudriá que repassessiam la còpia, totes ensems e coratjosament. Aquí ce que ne'n pensam e prepausam concretament emb d'un autre comentaire nommat "Nom" (o trovaretz aquò dinc los comentaris n° 3 e 4 de l'article "Error 404 : occitan coma patrimòni detectat" de l'opinant Jòrdi Ortiz de Antonio. En esperant que s'escrigue lèu un article de fons sus aquò ! Emb de reaccions a bodre !
Lo mòrt de l'occitan qu'ei la consequéncia d'ua error grèu, , totun lo resultat d'ua decision perfèitament democratica tanben. Qu'ei la conseqüéncia d'ua causida de la gran majoritat deus parents bilingües qui volón pas transméter sonque lo francés, pensant, a gran tòrt, qu'èra la causa mei bona de har entà que los petitons agessin un succès mei gran, un futur mei bon, com si saber lo patués empachava de plan parlar francés. . Ua oportunitat socioeconomica, la medisha rason qui resulté en la desparicion deu galès remplaçat peu latin o las desaparicions de las lengas indigènas andinas de l'Equator remplaçadas peu kichwa. Que s'acusa l'escòla dab quauque rason hens lo cas de l'occitan, totun l'escòla n'ac explica pas tot: n'explica pas la desparicion deu galés ni la de las lengas ecuatorianas, n'i avè pas d'escòla entà la majoritat deus galés, enqüèra mensh entaus amerindians, ni quitament de lenga escriuta en lo cas equatorian. Lo motiu qu''èra ua oportunitat economica e sociologica, ua causida vista com ua necessitat entà un melhor futur, essenciaument. Ua causida ideologica, finala. Que comença per l'escòla en lo cas de l'occitan mès la hita qu'anava plan audelà: assegurar un melhor futur, augmentar la probabilitat de succès, sortir de la misèria e aquò passava per l'escòla e peu francés. Totun, transméter pas sonque lo francés que significava sacrificar la lenga. Ua decision hòrt regretabla, totun democratica puisque compartida per l'immensa majoritat, n'ac cau pas oblidar.
Hòrt un bon article, que tròbi, escriut dab aunestetat, objectivitat e finessa. Que'm demandi sovent perqué vau en'queth site, uei, ne'm hèi pas dòu d'i estar anat.
Qu'ei vertat que lo libe deu Sergi deisha amarum de hèr encara la diferencia entre lo gascon e lo bearnès. Totun pensi qu'aqueth debat es despassat. Lo mon gran oncle Henri Fournier " Ricon de Laurenç" escribeva en 1940 en grafia normalizada. Qu'a pas empachat lo poble deu legir que sia dens libes o jornaus.
Qu'avem de perseguir lo tribalh.
Jamei autant d'escolans,
Jamei autant de jornaus,
Jamei autant d'internet,
Jamei autant de talhers de lenga,
Jamei autant d'associacions,
e que m'en desbrembi ....
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari