Prudenci Bertrana es escrivan catalan nascut a Tordera en 1867 e defuntat a Barcelona en 1941. A la tota debuta del sègle XXen balhèt a las letras catalanas qualques caps d’òbra. Lo roman que Jaume Figueras nos prepausa en lenga nòstra es estat lo primièr escrich per Prudenci Bertrana. Foguèt publicat pel primièr còp a la debuta del sègle passat, precisament en 1907.
 
Aquel roman es l’istòria d’un rescontre improbable entre un òme ruste, mentalament enderrierat, e una femna que direm de “pichona vertut”, o “publica” per demorat dins los canons de la bona educacion de l’epòca. L’eròi del roman, Josafat, balha son nom al titol a l’obratge. Ven del campèstre ont fugís la pièja de las misèrias. Sap pas far grand causa de las manassas. Alavetz, es -caritadosament?- recuperat pel clergat de la vila que li fisa a sonar las campanas de la catedrala. Un campanièr que, de gaire, sortís pas jamai de sa catedrala. I fa sa pichona vida a l’ombra de las parets espessas de l’edifici. Demanda pas res a degun e degun li demanda pas res en defòra de far son trabalh. Crenta Dieu. Lo campanièr a la fe del carbonièr. Se crenta Dieu, sembla subretot crentar la rectonalha. D’efièch, possedís pas res. Es a la mercé del clergat e, en tota umilitat, ensaja de far son possible per lo decebre pas. A cima de quelques temps, Josafat n’arriba a crentar lo quiti endefòra de la catedrala. Viu coma un ermita paure dins son cloquièr. Ensaja de ne bolegar pas. Agacha de naut e de luènh lo revolum de la vida vilandresa. Aquestes movements bolegadisses li balhan vertolhon e caluquitge. Ajocat sus son campanar li sembla veire Sodòma e Gomòrra. Dins son vaissèl cultual de pèira se crei a l’accès. Se mesfisa de tota temptacion libidinosa coma de la pèsta. Vòl demorar verge de tota concupiscéncia.
 
Mas, coma dins totes los bons contes, çò que deviá arribar, arribèt. Lo pecat faguèt erupcion dins lo sanctuari que semblava lo protegit. Alavetz, d’aquel moment lo gardian del temple trastalhegèt entre enveja e repulsion, entre atraccion e rebutida. Lo campanièr se retrobèt escambarlat entre milanta paurs; la paur de sucombir a la carn e doncas de contrariar Dieu e son clergat; la paur de las femnas que crentava per las conéisser pas; e tanben, dins una mièja consciéncia, semblava aver paur d’el-meteis. Es dins las descripcions d’aquestas diferentas paurs que residís la fòrça de l’escritura de Prudenci Bertrana. Amb una espectaclosa economia de mots baleja l’arcolan dels sentiments d’incertesa qu’assalisson son persontage principal.
 
La causa se complica per Josafat quand la femna que capita a montar dins lo cloquièr es a l’encòp una flor de macadam, una nimfomana inassadolabla e tanben una amorosa sincèra. Una amorosa vertadièra qu’anirà fins a cima de son amor. Vodarà una passion indestructibla a son campanièr. Paure mesquin que saurà pas mai que devenir entre pecat e penedença, entre Dieu e diablessa. Tant e plan que se metra a virar coma un fòl dins las travadas de la catedrala.
 
Aquel roman de Prudenci Bertrana es una òbra erotica de primièra. A lectura acabada, m’estona pas qu’aja levat polemica e escandòl dins la societat catalana d’alara. D’unes passatges subre l’acoblament, sens èsser vertadièrament descriptius, enantisson pasmens a cò del legeire una carga erotico-emocionala de tria. Amb aquò, se cal pas estonar se “Josafat”, a sa parucion en 1906, “levèt un brave rambalh”, coma o nos ditz la quatrena de cobèrta.
 
L’autor aprofiècha de sos personatges per anar pus luènh dins sa recèrca dels limites tolerants de la societat. Va fins a enregar una reflexion personala sus l’anticlericalisme, mas tanben, en aquesta debuta sègle XXen, sus l’ateïsme que comença a se verbalisar en catalonha. Mai que per son erotisme de bona lei, me sembla qu’es puslèu per sa mesa en abans d’un anticlericalisme a pro pena velat, qu’a degut trucar las consciéncias rigoristas catalanas. Un còp de mai, mai que los politicians, l’actitud de Prudenci Bertrana mòstra plan que son ben los escrivans que mai son capables de far evoluir l’espandida de las libertats indeividualas. I a pas d’evolucion societala sens debat prigond e res jamai non val la literatura per lançar un bolet sul coberton de las consciéncias glaçadas.
 
Mercés a Jaume Figueras de nos aver balhat la possiblitat de descobrir aquesta òbra qu’es, a bon drech anar, un classic de la literatura catalana. Aquel trabalh de traduccion e de publicacion trapa son origina e sa mesa en òbra a Lhèida. Un còp de mai l’iniciativa dels escambis culturals catalano-occitans ven de nòstres cosins. Ont son al jorn d’auèi los editors occitans capables de prene en carga la reciprocitat? Gèti pas la pèira a degun, que la dèca es collectiva, mas soi obligat de constatar que l’edicion occitana contunha l’alabatre marridament. Amb aquò avem pas res mai -o pauc se’n manca- a balhar als legeires per se metre jols uèlhs.
 
La traduccion, dins un langadocian referencial, es rica en expressions idiomaticas, çò que pròba l’espandida de las coneisséncias lingüisticas de Jaume Figueras. L’editor, en fins de volume, balha un glossari espés occitan-catalan. Apondon probablament previst a l’usatge dels estudiants catalans.
 
Lo libre se pòt, e se deu crompar, a partir del sit de Pagès Editors.
 
Sèrgi Viaule
 
 
 
 
 
_____
BERTRANA, Prudenci. Josafat. Revirat del catalan per Jaume Figueras. Pagès Editors, colleccion “Garona classics” nº4, 2010. 80 paginas.