Aperaquí sièis milions de personas son apeladas a votar, uèi diluns 25 de setembre, al referendum sus l'independéncia del Curdistan del Sud, fins ara un territòri amb una larga autonomia dins Iraq. Lo govèrn sud-curd, presidit per Mesûd Barzanî (PDK, sobeiranistas conservators), admet que la mesa en òbra de l'independéncia poirà pas èsser immediata, mas afirma que serà irreversibla.

Un estudi d’opinion publicat en agost passat mostrava una victòria de l’“òc” amb mai del doble de vòtes que lo “non”. Los vòtes favorables a l'independéncia, segon aquel estudi, serián superiors als contraris dins totas las províncias ont se ten lo vòte, que seràn las que fan partida oficialament del Govèrn Autonòm del Curdistan (KRG) e tanben las que se tròban jol contraròtle de las fòrças armadas curdas —los peshmèrgas— e que lo govèrn iraquian reconeis pas coma curdas. Aquestes territòris comprenon la region de Kirkuk —rica en petròli— e la de Sinjar —territòri del pòble iazidita—.
 
Lo referendum es convocat pel govèrn curd amb lo sosten del parlament autonòm del Curdistan del Sud, que lo 15 de setembre l'aprovèt, après dos ans de sesilhas parlamentàrias interrompudas. Los dos grands partits istorics del Curdistan del Sud (PDK e UPK) i votèron en favor, mas doas fòrças de l’oposicion (los socialdemocratas de Gorran e lo Grop Islamic de Curdistan) boicotèron la sesilha.
 
Gorran voliá que lo referendum se reportèsse perque, çò ditz lo partit, i a pas las condicions necessàrias per lo menar a bon tèrme. La formacion —una scision de l’UPK en 2009— afirma que la decision de l'organizar fòra dels limits oficials de Curdistan pòt menar a la guèrra, dins las zònas disputadas, contra l’armada iraquiana o contra las milícias chiitas que la sostenon. Aquel eventual conflicte , los peshmèrgas interrogats per Middle East Eye dins aqueste article creson qu’es segur que se passarà.
 
Es pas lo primièr referendum d’independéncia qu’organiza Curdistan. En 2005 se’n faguèt un autre, ont lo 98,9% dels votants causiguèron la bilheta de l’“òc”. Mas lo referendum èra organizat per d’entitats de la societat civila, e implicava pas l'independéncia ni mai cap de reconeissença internacionala. Aqueste còp son lo govèrn curd, lo PDK e l’UPK que lo promòvon.
 
L’executiu curd considèra qu’es acabat lo temps d’esperar qu’Iraq foncione coma un estat democratic e federal, e de negociar amb Bagdad la tenguda d’un referendum pachat. L’argument del govèrn autonòm es qu’Iraq es vengut un “estat falhit” que respècta pas amb sas obligacions de finançar l’autonomia curda e qu'es incapable de complir sas promessas de pluralisme, que lo poder es a las mans de la majoritat aràbia, siá shiita —coma se passa ara— siá sunnita —al temps de Saddam Hussein. L’executiu curd ditz que lo referendum li autrejarà “lo mandat” per poder negociar l'independéncia amb Bagdad.
 
Los sobeiranistas curds argumentan que totas las experiéncias autonomicas dins los estats eissits de la Primièra Guèrra Mondiala an mal capitat. En qualques cases, amb de solucions tragicas, coma la repression que seguiguèt la fin de la Republica de Mahabad, en Iran, o lo genocidi perpetrat per las fòrças iraquianas contra lo pòble curd dins los ans 1980, après que lor foguèt anullada l’autonomia. Aquesta istòria d’una seguida de mancaments e de massacres, çò dison, justifica la proclamacion d’un estat curd pròpri.
 
 
De criticas, d’oposicions e de dobtes
 
Mas lo referendum a pas garentit la reconeissença ni l’aplicacion dels resultats. En començant per l’estat central, Iraq, que jutja que la votacion es illegala, e en contunhant pels dos vesins poderoses al nòrd e l’èst —Turquia e Iran, amb de milions de curds dins lors pròprias frontièras— que se i opausan. Tanben Washington —aliat principal del govèrn autonòm curd— refusa la votacion, e mai en aquel cas s’ofrisca per facultar una mediacion entre Erbil e Bagdad que pòsca menar a un referendum pachat a una data posteriora. Dijòus passat, Ankara, Teheran e Bagdad anoncièron de “contramesuras” se lo referendum fin finala aviá luòc.
 
D’autre caire, lo movement curd d’esquèrra a l'entorn del KCK considèra que lo referendum es pas l’instrument que portarà lo pòble curd a la libertat, mas qu'es fruch dels “interèsses particulars” de la classa dirigenta del PDK. Aquel movement —que lo PKK n'es segurament l'organizacion mai coneguda— es per la creacion d’un modèl alternatiu al de l'estat-nacion, dich “confederalisme democratic”. Totun, lo KCK s’es pas jamai manifestat contra l’autogovèrn del pòble curd, tot al contrari: tot simplament divergís simplament de l’instrument per l'aplicar.
 
Barzanî si que compta un sosten regional: Israèl. Lo primièr ministre Benjamin Netanyahu ditz que sosten los “esfòrces legitims” del pòble curd “d’obténer son estat pròpri”. Israèl e lo govèrn autonòm curd tenon de ligams economics, politics e militars dempuèi los ans 1990. Del costat de las bonas nòvas pel govèrn autonòm curd i a tanben la posicion de Russia, qu'a mostrat una actitud ambivalenta e a pas refusat lo referendum.
 
Una autra tièra de criticas proven dels partits representatius dels pòbles non curds. Barzanî a afirmat que l’estat curd independenta serà multietnic e multireligiós, “non pas una estat-nacion curd”, mas una “nacion de Curdistan tanben pels non-curds, una pàtria per totes”. Mas d’unes o creson pas. I a un larg refús demest los arabis, e tanben demest los turcmèns e los assirians s’alça de voses que soslinhan que, al fons, lo projècte de l'independéncia es solament pensat pels curdes, e denóncian que la direccion del PDK a aprofechat los ans d’autonomia per lor levar de tèrras e refusar de dreches fondamentals.
 
Un dels ponches de friccion pus importants amb los turcmèns es la vila de Kirkuk. Lo Front Turcmèn Iraquian refusa que la vila —ont demòran de milièrs de turcmèns— siá compresa dins las frontièras curdas e que se i tenga lo referendum.
 
Dins sa darrièra analisi sul Curdistan, lo Crisis Group vei fòrça dificultats per que lo govèrn curd pòsca far venir efectiva l'independéncia, e demest d’autres mençona las divisions intèrnas entre los curds e la determinacion de Turquia e d’Iran de l'empedir: lo govèrn turc, çò escriu l’analista Maria Fantappie, poiriá escanar economicament los curds, e l’iranian, n’exacerbar los conflictes intèrnes.
 
Las divisions intèrnas curdas —totjorn alimentadas pels estats de l’entorn— tornan aparéisser ciclicament, e an fòrça relacions amb la lucha pel poder entre lo PDK e l’UPK, amb lo movement curd d’esquèrra coma actor important en mai d’un endrech. Un d’eles es la zòna de Sinjar, de majoritat iazidita e parcialament contrarotlada per la milícia YBS —aliada del PKK—, ont en agost lo movement curd d’esquèrras presentèt lo projècte per una “autonomia democratica” que segon sos promotors deu far forçadament partida de l’autogovèrn sud-curd. Las condicions per i organizar lo referendum son fòrça precàrias.
 
Un autre article publicat dins Foreign Affairs, que Fantappie signa amb Calle Salih —que Nationalia entrevistèt ara fa dos ans— recòrda que lo Curdistan del Sud a de besonh de refortir sas institucions —parlament, Ministèri dels Peshmergas— “mas pas los politburos” dels partits politics. E que lo govèrn fariá ben de diversificar l’economia sud-curda, per dependre pas tant del petròli e dels investiments estrangièrs “que genèran una dependéncia envèrs los poders estrangièrs”.
 
Lo fach que lo Curdistan del Sud aja pas cap de sortida devèrs la mar l’obliga  d’exportar sos idrocarburs a travèrs de païses tèrces. Sas opcions son sustot doas: los oleoductes e gasoductes que travèrsan Iraq fins al golf Persic, o ben los que passan pel Curdistan del Nòrd, dins la Republica de Turquia, e qu'arriban a la mar Mediterranèa.
 
 
 

---

Aqueste article es adaptat de Nationalia amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion