L’11 de noveme, duas animacions au torn de la lenga nòsta se debanan. A Dacs on l’associacion Gascon Lanas s’i hè per har enténer l’òc, especiaument dab un concèrt de Gric de Prat. E a Ondres tanben, en País de Senhans, on la Societat de Bordà-Patrimòni de las Lanas a programat ua comunicacion sus ua canta celèbra en Bearn e dens las Lanas, la Canta deus Picatalòs, vaduda “deus Picatarròcs” quan, en 1919-1920, i avó la susmauta deus bordilèrs o meitadèrs qui contestavan los balhs agricòlas.
 

 
 
Talòs e tarròcs. Lo prumèr es un gròs vèrmi que bodiga dens la tèrra grassa. Lo second  designa las “mòtas”, sovent pesugas e a còps conhidas de …talòs, que lo païsan –simple vailet dab lo son palahèr o lo son pihurc o laurador bojant son camp dab l’araire– vira e arrevira.   Subernommats “Picatalòs” puish “Picatarròcs”, quauques paisans gascons son demorats dens las memòrias. Un article vien de paréisher dens lo darrèr numerò deu Bulletin de la Societat de Bordà, revista deu patrimòni  de las Lanas, mes ua presentacion dab mei d’illustracions ne serà hèita a Ondres (Senhans), entre Baiona e Sent Vicenç de Tiròssa, vilòta “industriau” on i avó manifestacions deus meitadèrs landés  que raportèt quitament lo jornau L’Humanité deu 9  deceme de 1920 (quauques jorns davant lo famós Congrès de Tors). Mau informat a l’evidéncia de la situacion linguistica deu parçan, lo reportaire de l’epòca parlava d’ “un chant révolutionnaire écrit en patois par un des leurs”. E qu’ajustava: “Je sens qu’une traduction littérale, faite à la hâte, ne peut en rendre la saveur, l’âpre poésie du terroir”. Lo reportaire arreconeishèva préner quauques libertats dab lo parlar d’aquestes “paysans de sobre et solide race landaise ou basque, d’esprit vif et hardi…” Grans mercés per los ajòus!
 
Donc, a Ondres, lo dissabte 11/11 exactament (14 h 30, sala Caperania) qu’ i aurà en efèit l’evocacion de la famosa “Canta deus Picatalòs[1]”, vaduda en 1901 a Salias de Bearn devath la pluma deu felibre Al Cartero, e adobada en 1920 en “Canta deus Picatarròcs” dens lo contèxte deu malestar paisan après la Grana Guèrra[2].
 
Deu costat de la Shalòssa e deu Baish Ador en efèit,  que començavan de hicar en causa lo sistèma de la meitaderia. Que seguíren mei d’un quart de sègle de contestacion deus balhs ruraus. Lo sovenir n’es demorat dens la memòria paisana de las Lanas. Totun, ne sabem tostemps pas qui escrivó la version “revolucionària” deus Picatarròcs cantada en 1920. L’ambient sociau qu’avè cambiat e d’auguns pensavan que “las moscas anavan cambiar d’ase” com, mei tard, disè l’Albaladejo vadut comentator deu rugbi a la television… Qu’es quitament vadut un cant memoriau que pro de coralas interprètan enqüèra. Dens la version primitiva de Salias. O en version “sindicau agricòla”...
 
 Dens las lutas sindicaus d’autes còps o dens las amassadas passadas —las deu sindicat MODÈF per exemple— lo cant, çò pareish, arribava tostemps suus pòts deus païsans, meitadèrs o bordilèrs,  qui’s sovienèn lavetz deu combat deus lors pairs. Diu Vivant! la carga emocionau qu’èra hòrta... Uei, ne sèi pas se los joens sindicalistas e entreprenaires agricòlas se sovienen d’aquò. Es que lors pairs an pensat, aumensh, de’us transméter un chic la lenga nòsta? Egau, un enigma demòra: qui a escriut los coblets de susmauta deus Picatarròcs?
 
Qu’enteneràn tanben comunicacions sus la pèsca au sègle XVIIIu sus la còsta gascona (F. Roques) e suu castèth de la Ròca a Ondres (J.-J. Taillentou). Que parlaràn enfin deus sordats landés au “Camin de las Damas” (J.-P. Brèthes), là haut, entre arribèras de l’Aisne e de l’Ailette, suus platèus de Picardia. Qu’i a un sègle d’aquò (05 58 90 85 99).
 
A Dacs. Lo medish dissabte 11 de noveme, l’associacion  Gascon Lanas  (Gropament associatiu per la cultura d’òc dens las nòstas Lanas) prepausa quauques animacions a Dacs (sala de l’Aiga Roja, 15h-19h). Per començar, tres films corts en gascon que vienen de la mòstra de cinèma occitan organizada dempuish quauques annadas per la direccion de la politica linguïstica de la Generalitat de Catalonha. Los catalans son evidentament sensibilizats  a la lenga nòsta puish que lo gascon (aranés) es present sus lo son territòri. Qu’i vederàn Lo Pelòt (filme de 2008 deu bigordan Fabrici Bernissan sus los “bandolèrs” o raubaires), Shens papèrs (petit videoclip de 2016 deus gascons Eva Cassagnet e Philippe Espinasse), e Fecas e Godilhs, de Pèire Brun (2004), que parla de la tradicions deus carnavals dens la vath d’Aude, en particular a Limós. 
 
Puish lo Miquèu Baris condarà duas istòrias dinc a 17h, la deu Donan e la deu “Colombò”, tirada d’ua novèla de l’escrivan Amaniu Delbousquet. Qu’acabaràn dab cantèras e un picaishó tirat deu tistèths, mes ne serà pas fenit. En efèit, a 20h precisas, los musicians e cantaires bordalés de Gric de Prat, miats per Eric e Natalia Roulet seràn en concèrt a l’Atrium.
 
 
 
 
 
Joan Jacmes Fénié