Las fèstas de Calendas an lor origina concreta dins lo raconte de la naissença de Jèsus. Curiosament, ne parlan solament dos dels evangèlis e pòrtan de donadas contradictòrias. Lo recit a fòrça mançancas, entre d'autras rasons, a causa de la rica situacion lingüistica del país ont nasquèt lo fondador del cristianisme.
 
Per exemple, Jèsus nasquèt dins un presep, segon la tradicion. Mas o èra, vertadièrament? La referéncia de l’Evangèli de Luc sembla qu’o afirma. Mas, a la fin, tot es una interpretacion passada pel filtre de divèrsas lengas. En grèc ancian, la lenga dins la quala s’escriguèt aquel evangèli, s’empleguèt lo mot φάτνη (phatnē) que se poiriá traduire, mai o mens e dins aquel contèxt, per "manjadoira", mas los recits en ebrieu nomenan lo presep אֵבוּס, (ebus) que, vagament e dins lo meteis contèxt, se poiriá interpretar coma "sortissent". Poiriá èsser, doncas, una manjadoira d’animals adossada a una paret o un lièch adossat a una paret. O sabèm pas, perque, per exemple, tanpauc sabèm pas çò que devián dire Josèp e Maria en parlant dins lor aramèu original, aurián pogut tanben far referéncia a un ܐܽܘܪܺܝܳܐ (awriyah).
 
La meteissa causa se passa amb la referéncia al local ont nasquèt Jèsus. D’un latz, en grèc li dison κατάλυμα (katàluma), que significa "ostalariá". Mas, d’un autre, la tradicion parla d’una cauna e, quitament, d’un ostal particular. Quina foguèt la realitat? Evidentament, la distància temporala e la fixacion dels faches dins los evangèlis complica fòrça l'afar. Mas lo complican tanben las lengas parladas dins tot aquel airal e la dificultat que pòdon aver creat las traduccions.
 
 
Un país quadrilingüe
 
Al moment de la naissença de Jèsus, en Palestina se parlava l'aramèu, del temps que l’ebrieu èra la lenga de la pregària e l’oficiala, e lo grèc èra la lenga dels administrators, d'una bona partida del poder e la lenga de comunicacion internacionala. Fin finala, los ocupants romans emplegavan lo latin. La majoritat dels abitants d’aquelas tèrras parlavan amb una cèrta fluiditat las primièras tres lengas.
 
Los evangèlis foguèron pas redigits immediatament après la mòrt de Jèsus. De'n primièr ne circulèron de versions oralas, puèi n’apareguèron divèrsas versions escrichas e, fòrça pus tard, los evangèlis tals coma los coneissèm a l'ora d'ara. En primièr luòc, s’escriguèt lo de Marc, après los de Luc e Matieu —qu’empleguèron de partidas del de Marc— e fin finala lo de Joan. Que ne sián d’autors los apostòls que donan nom a cada evangèli es fòrça discutit e la majoritat dels sabents creson que foguèron escriches per de redactors anonims que seguissián las fonts oralas atribuidas a cada apostòl o de tèxtes precedents. L’evangèli de Marc foguèt escrich entre los ans 66 e 70 e los autres devèrs lo segond sègle de l’èra crestiana, fòrça luènh, doncas, dels eveniments que contan.
 
Sembla indubitable que los evangèlis de Luc e Joan foguèsson escriches dirèctament en grèc. Mas la discussion sus la lenga dins la quala s’escriguèron los autres dos es encara dobèrta. La majoritat dels autors creson que foguèron redigits o en grèc o en aramèu. Per o complicar mai, s’es demostrat que fòrça jusieus de l’epòca nomenavan "ebrieu" l’aramèu, çò que pòt causar una confusion colossala.
 
Per aquela rason, los sabents son pas d’acòrdi sus la vertat istorica dels racontes de la vida de Jèsus e accèptan simplament la tradicion e ne respèctan las divèrsas formas, justificablas segon que la lenga d’origina es una o una autra.
 
 
E los Reis èran de pèrsas?
 
L'afar dels diches Reis d’Orient es lo que lèva mai de discussions e intriga per saber quina lenga parlavan eles vertadièrament. Se supausa que venián de plan luènh e, doncas, devián pas parlar ni aramèu ni ebrieu. Dins los evangèlis escriches en grèc, d'en primièr son nomenats amb la paraula pèrsa μαγεύω (magus), que ne poiriá indicar lo luòc de provenença. Las autras donadas son totas d’una confusion excepcionala. Se sap pas s’èran tres. Sembla pas qu’arribèsson dins la zòna abans dos ans après la naissença de Jèsus. Se sap pas tanpauc quines presents portavan ni mai s’èran de reis o pas. E, per rapòrt al nom, i a de versions fòrça desparièras.
 
Dins los evangèlis an pas cap de nom. La tradicion aramèa parlar de Gushnasaph, Hormisdas e Larvandad. Mas tanben se referís a eles amb los noms de Basanater, Karsudan e Hor e, encara, Hormizdah, Perozdh e Yazdegerd. La sola causa que totes ne son d’acòrdi es que venián de l’èst.
 
 
L’aramèu, uèi
 
Mas que s'es passat amb la lenga que parlava la familha de Jèsus? L’aramèu es uèi parlat per aperaquí 500 000 personas, sustot demest los assirians e los caldèus, e es una lenga en grèu perilh d’extincion. Las dificultats dels darrièrs decennis a l’Orient Mejan an fach fugir fòrça parlants de l’aramèu de la zòna qu’an finit dins de païses de pertot, çò que condiciona mai encara la subrevivença de la lenga.
 
Als Païses Catalans es conegut l'escrivan Pius Alibek, que sa lenga mairala es l'aramèu e que ne parlèt dins una entrevista a VilaWeb.

 
 

---

Aquesta nòva es adaptada del jornal catalan VilaWeb, amb qui Jornalet ten un acòrdi de cooperacion.