Ben que foguèsse publicat qualques decadas fa, podem afirmar qu’aqueste libre es un classic, se podem sonar “classic” lo contemporanèu de tots los temps. Classic, sens cap de dobte, per aquel que s’interessa a l’istòria sociala de França de la fin del sègle XIXe, a la virada del XXe. Classic tanben, per aquel que vòl sasir un troç del movement e de las formas de vida d’aquela França invesible, França sens votz, França sens lutz. La França rurala: la França qu’èra pas francesa.

D’un problema de traduccion
 
 Per començar, vejam la revirada del títol original e lo problema d’aqueste into dificilament tradusible: “peasants into frenchmen”, “dels païsans als francés” o “cossí los païsans son venguts francés”? Çò important es de considerar l’accent més sus l’idèia de transformacion, d’un “devenir-francés” dels “païsans” dins un moment fòrça singular de lor istòria. Aiçò seriá la tèsi principala d’aquel libre: los païsans dins la França rurala de 1870, s’èran francés de drech, o èran pas de fach, e doncas, o son venguts al cors d’un long procés de “modernizacion” que se cal explicar e comprendre. Car, dins aquela distança del drech al fach, se joga l’existéncia istorica d’aquelas periferias, tot coma la de lors lengas. La question es alavetz: cossí aquels païsans son venguts francés? Qual es lo vertadièr nom d’aquela transformacion?  
 
Lo problema, per revenir sus la question del revirament del títol, es la valor qu’acordam a aquel passatge de peasant fins a frenchmen; Tota l’ambiguitat del problema demòra aicí, dins aiceste into qu’exprimís un tal mòt, estranh e afirmatiu: modernizacion. Se pensam a la recepcion francesa del libre, fòrça elogiosa, podem comprendre, per reprendre una formula famosa, que i a quicòm dins lo passat de França qu’es pas passat.
 
Vejam lo títol: “La Fin des Terroirs. La modernisation de la France Rurale (1870 - 1914)” es-a-dire: “La Fin dels Terradors”, e non pas “Dels païsans als francés” coma se podriá suggerir una version literala, cèrtas, pauca estetica. Mas aquela revirada non pòt pas non paréisser significativa, me sembla, puèi que dissimula benlèu çò qu’aviá de polemic, d’iconòclaste e de scientificament novador dins lo trabalh de Weber, coma l’avem dich: lo fach d’aver percebut que los païsans “francés” abans la “modernizacion” de França o èran pas.
 
 
Una tèsi polemica
 
‘‘Avetz pas besonh d’anar en America per veire de salvatges’’ soscava un parisenc en traversant la campanha borguinhona.’’ Los pèls-roges de Fenimore Cooper son aquí’’ escriviá Balzac dins son Los Païsans en 1844.” (p.17) Prenent un punt de vista mai larg, podem dire que Weber balha una forma fòrça documentada e poderosa de la tèsi d’un colonialisme interior inerent a “l’idèia de França”; vejam un troç de la melhora expression d’aquela idèia dins lo sièu tèxt:
 
“Podem veire lo famós exagòn coma un empèri colonial que s’es format al cors dels sègles, un ensem de territòris conquistats, annexats e integrats dins una unica estructura administrativa e politica, fòrça d’aquels territòris possedint de personnalitats regionalas plan fortament desenvelopadas, e d’unas d’entre elas de tradicions especificament non- o anti-francesa. Un rampèl parcial nos servirà de memòria: al sègle XIII , lo Lengadòc e las regions del Centre; al sègle XV  Aquitània e Provença; al sègle XVI , Bretanha; al sègle XVII  Navarra, lo Bearn, lo País Basco, lo Rosselhon e la Cerdanha, una part de l’Alsàcia e de las Flandras francesas, lo Comtat-franc; al siècle XVIII lo Ducat de Lorena, la Corsega, l’Estat pontifical del Comtat Venaicin; al sègle XIX , la Savòia e Niça. En 1870, aquel ensems – e mai lo rèsta – formava una entitat politica apelada França, reialme, empèri o republica, organizada per las conquistas e per las decisions administrativas o politicas presas a (o prèp de) Paris.” (p. 689-690)
 
En mai d’aquò, coma per provocacion, dins lo contèxt encara frèg de la descolonizacion, Weber se permet de citar, en exèrgui de son capitòl conclusiu, Los Damnats de la terra de Frantz Fanon: “Lo colon s’arrèsta dins son trabalh d’arrenament del colonizat sonque quora aquel a reconegut la nauta e inteligibla votz de la supremacia de las valors blancas.” Çò que nos permet de comprendre la portada qu’aquela idèia podiá aver teoricament, per un istorian qu’èra pas brica “nacionalista” o “regionalista” ni mai “independentista” pr’amor qu’èra pas pus francés, qu’occitan o breton.
 
Lo problema de la “modernizacion” dins lo sens que nos balha a veire lo trabalh de Weber es qu’òm la pòt comprendre coma una mesa en forma de la necessitat de destruire de formas de vida indigènas, non-francesas de fach e que pausavan un problèma dins l’auto-identificacion de la nacion per ela-meteissa, es-a-dire en drech segon los critèris del pòder economic e politic.
 
Aguèt alavetz una contradiccion del drech e del fach, contradiccion que se resolguèt pela fòrça, fins a la guèrra de 1914-1918, qu’èra l’expression darrièra d’aquel assubjectiment, per l’impausicion d’una violéncia disciplinàri (a l’escola, tal coma a l’armada) que serviguèt d’argument a la “modernizacion” contra las formas de vida del “passat,” vistas coma  retardadas, inacessiblas e dangierosas, puèi qu’incontrolablas.
 
Aquela entrepresa de colonisacion se tradusiguèt, doncas, amb de cobles d’opausicions encara vius uèi - ben que falses, e de que la fonccion èra de deslegimitar las periferias, quinas que siagan las lors pretencions a una posicion afirmativa e autra que subaltèrna: modernitat e progrès contra tradicion e folklore, rason e libertat contra religion e supersticion, es-a-dire cultura contra natura, esperit contra còrs, logica contra sentiment, educacion contra ignorància, lenga contra patès, en d’autres tèrmes encara, nacion contra region, universal contra local, et caetera, et caetera.
 
E tot aquò per que se torne legitima una forma “interiora” de colonizacion – colonizacion abans tot “interiora” a la subjectivitat dels colonizats dins aquel procés d’assubjectiment “modernizator.” E lo tractament qu’acòrda lo trabalh d’aquel istorian a l’importància de la question de la lenga dins lo capítol VI: “De lengas en abondi” es plan significatiu e informatiu:
 
“En 1863, segon de chifras oficialas 8381 comunas, sus un total de 37 510 parlàvan pas francés: prèp d’un quart de la populacion. Lo ministèri de l’Instruccion Publica constatava que  448 328 escolans sus 4 018 427 (de 7 a 13 ans) non parlavan pas francés, e que 1 490 269 parlàvan o comprenián, mas non podián pas l’escriure, çò que supausa una coneissença puslèu mediòcre de la lenga. Sus 24 dels 89 departaments de la Republica, òm parlava pas francés dins mai de la mitat de las comunas; dins 6 autres departaments, un bèl nombre de comunas se trapàvan dins la meteissa situacion. En soma, lo francés restava una lenga estrangièra per un nombre important de Francés, en comptant prèp de la mitat dels enfants qu’anavan aténher l’atge adulte dins lo darrièr quart de sègle.” (p .93)
 
Aquelas chifras, pasmens impresionantas, me sembla, an d’èsser tratadas, çò ditz Weber “amb circonspeccion, que lo ministèri de l’Instruccion publica aviá totas las rasons d’exagerar sos succèsses e de dissimular sos fracàsses” (p. 109-110) en mostrant a partir d’una analisi revista qu’aquela enquèsta oficiala “sosestimava la situacion” (ibid.) Lo tèma de la “colonizacion” per Weber, alavetz, non foguèt pas un eslogan de propaganda politica, mas plan un esplech de compreneson istorica de la situacion donada d’una “nacion”, dins aqueste cas, França. Avem plan de rason de pensar que çò que foncionava ièr o pòt encara uèi.  
 
 
Una error de perspectiva
 
Malgrat aquò, e l’avançada teorica, tot coma la documentacion fascinanta que nos daissa apercebre lo libre de Weber, el-meteis non foguèt pas liure dels prejutjats que criticava, e aiçò dins una forma particuliarament subreptiça. Car l’istòrian american acaba per se far, sens o vòler, lo quite defensaire de la colonizacion que denonçava, en la justificant per l’abséncia de consideracion d’una existéncia autonòma de las periferias regionalas coma talas.
 
L’exemple, encara, de las lengas es plan significatiu d’aqueste mancament fatal per bastir una compreneson non-foloclorica de la situacion istòrica del monde rural. Sens parlar de l’abséncia cruala de mencion d’una capacitat activa, creativa o politicament nòva, es-a-dire, paradoxalament “modèrna”, de las periferias sus lor pròpri ròtle a jogar dins l’istòria. Weber apareis alara coma epistemologicament victima, en un sens, de la “mentalitat colonizada” de que son libre tentava de nos far sortir.
 
Per exemple, lo quite tèrme de patois non foguèt pas jamai criticat en si, coma un efièch de l’estructura coloniala de l’Estat francés: “lo patois, çò ditz Weber, es lo nom que l’òm donava als diferents lengatges, idiomas, dialèctes e jargons de las provincias francesas” (p. 109) E piéger, s’acòrda amb la definicion del patois coma la d’un “dialècte degradat” (p. 125) Ne ven fins a dire que lo provençal  ”dins las annadas 1850, èra un patois: èra pas pus escrich, s’èra fragmentat en d’idiomas locals, e las classas superioras  l’emplegavan pas pus, levat per parlar a las gents dins la carrèra.” (p. 125)
 
Fa creire, alavetz, que las solas lengas escrichas an lo drech d’èsser consideradas lengas; prejutjat especific, es verai, pas sonque de l’Estat francés, mas tanben de l’occident colonial: “en 1848, de nombrosas lengas avián perdut totes los ligams que mantenián una lenga coma tala (…) èran ignoradas per la literatura, coneissián pas la fixacion de l’escritura, mancavan d’estructura formala e de gramatica.” (p. 138)
 
De talas afirmacions sens de fondaments scientifics, mancan lo ligam pasmens apercebut entre aquela situacion e l’accion manifèsta de las institucions politicas de França, en daissant morir las lengas. Las daissar morir, a l’epòca, sens las considerar “lengas”, mas subretot sens lor balhar la possibilitat (escolara, culturala, en un mot: politica) de se desenvolopar pròpriament a l’entorn de la cultura nacionala. Aquò que Weber tanben fa. Es un manca de claretat de vista de l’istorian, manca fòrça grèva, manca d’aver comprés e engatjat una reflexion sus las relacions entre lenga e poder, que l’autor pareissiá pr’aquò aver sasit en prumièr.
 
Entre d’autres passatges escandaloses, e plan pauc rigoroses scientificament, aiceste pòt ésser particulariament remarcat: ”Lo francés modèrn es leugièr; ditz Weber, a l’orelha. Lo parlar populàri es mai rude, mai abrupte, mai ritmic. Lo francés, quand es parlat de manièra destenduda, a mai de vocalas dobèrtas, e mens de diftongas. L’evolucion fònetica que fa passar d’una lenga ruda (preséncia de diftongas) a de sons delicats, es evidentament ligada a un cambiament de condicions; o, en tot cas, al triomf dels valors ligats a de talas condicions” (p. 142).
 
Es alavetz la decepcion que nos pren, fàcia a un generós esfòrç, prisonièr de sos pròpris prejutjats. Es vertadièrament una bèla error de perspectiva, en çò qu’una bèla cambada èra estada acomplida dins la desconstruccion istòrica d’una situacion coloniala larvada. Se los tèrmes en jòc foguèron plan pausats, la vista generala se trapèt errada, a servir los interés dels que combatián. Çò qu’explica benlèu perqué la comunautat scientifica “franco-fancesa” foguèt pas gaire chocada per aquel libre, malgrat sa fòrta tèsa principala.
 
Doncas, lo noble esfòrç de nòstre istorian se perdèt per causa de la perspectiva mai que caliá scientificament e precisament combatre, a començar dins son pròpri esperit. Es plan una perspectiva contrària a l’objectiu del libre que traversa tota sa construccion e la sieuna coeréncia. Un estudi seriós de la natura e de l’istòria d’aquelas lengas auriá benlèu permés a Weber de sortir d’un cèrt franco-centrisme, doblat d’un escripturo-centrisme dels mai funèstes:
 
 “Un esplech cultural [lo francés] que consacra lo triomf dels mòts sus las causas conven certament a una societat dins la que la necessitat e l’experiéncia imediata jogan un rotle secondàri, o qu’aprenguèt a ajustar sas idèias a aquel biais de pensada. Per d’esperits mai simples, s’en movent dins un monde rude e concrèt, de talas valors implicitas pòdon pas qu’èsser generatritz de confusion, senon d’alienacion” (p. 144)
 
Mas, pensem, aquò’s pas mai qu’una error de perspectiva; Caldriá arribar a pensar de nòu, en adoptant una perspectiva nòva, lo fòrt e plan interessant contengut d’aquela òbra. Atal, se podriá virar completament assimilable per la reconstruction d’una istòria critica e regionala de las regions, o per o dire melhor, d’una istòria critica e minoritària de las minoritats, tala “istòria dels vencuts” qu’èra inicialament lo projècte de Weber. Un desenvolopament teoric qu’es encara de venir: lo dificil trabalh de descolonizacion de la pensada.
 
Per tant, aquò significa que Peasants into Frenchmen demòra un bèl libre, que nos permet, a la condicion de rectificar lo tir e de cambiar de perspectiva, de comprendre melhor la formacion coloniala de las minoritats en França e mai encara de comprendre los fracasses que nos espèran, se sem pas capables de descolonizar la nòstra pròpria pensada.
 
 
 
 
Matiàs Gibèrt
 
 
 
_____
Version originala: WEBER, Eugen. Peasants into frenchmen. The modernization of rural France (1870-1914). Stanford University Press, 1976.
 
Version francesa: WEBER, Eugen. La Fin des Terroirs. La modernisation de la France Rurale (1870 – 1914), trad. Antoine Berman et Bernard Geniès [1983]. Fayard/Pluriel, París, 2011
 
 
 
_____
PS: daissi aquí lo ligam d’un article “Lo patés dels istorians” (“Le Patois des historiens”) del blog “Mescladis e còps de gula” de J-P Cavaillé que m’inspirèt fòrça, notadament sus la partida critica, e ont se pòt trapar – en francés, de desenvolopaments mai estenduts e fòrça interessants dempuèi lo libre de Weber.