Dempuèi qualques jorns, la redaccion de Jornalet seguissèm las protèstas que se debanan en Iran, e mai s’avèm la sensacion que las informacions qu’arriban son incompletas o desformadas. Totun, avèm considerat interessant de reproduire en occitan l’analisi de la jornalista iranoestatsunidenca Azadeh Moaveni, qu’es estada longtemps correspondenta de la revista Time a l’Orient Mejan. L’article que publicam en seguida es una adaptacion de son article en anglés publicat dins The Guardian. Eldiario.es n’a tanben publicat una version en espanhòl.

A Kermāshān, una vila curda del nord-oèst d’Iran, las protèstas que se produguèron divendres passat, 29 de decembre, remembravan la classica scèna de rebellion: de joves abilhats amb de vestits vièlhs cridan e bandisson de pèiras mentre qu’un canon d’aiga lança un rag que servís pas a grand causa sus lors caps. Dins los imatges que se poguèron veire suls rets socials, en cap de moment semblava que los manifestants foguèsson pas mai que qualques pauques centenats de personas, mas la sensacion de provocacion èra palpabla. Qu'irrita lo pòble de Kermāshān? Qu’irrita los iranians qu’an manifestat dins 20 vilas long de tot lo país pendent cinc jorns consecutius?
 
Segon los mèdias seguits, se revendica de prèses pus basses e una melhora situacion economica, o ben la casuda completa del govèrn contrarotlat per de clèrgues. Sembla que lo mond se poirián afrontar a qué que siá: siá un malcontentament disseminat o ben una nòva Plaça de Tahrir.
 
En republica islamica d’Iran, las manifestacions de dissidéncia publica son pas tant insolitas coma se ditz: las femnas protagonizan d’actes de desobesissença civila contra los còdes vestimentaris e per l’accès a d’espacis publics, los ciutadans ordinaris protèstan contra l’impagament dels salaris e la pèrda dels estalvis.
 
Mas las susmautas en Iran son pas tan comunas, e de comprene çò que se passa nos mena dins un laberint: un govèrn nerviós acusa d’agents exteriors, los païses rivals dins la zòna escampan de rumors, e una tièra d’activistas o de grops de l’oposicion, qu’an pas jamai perdut l’esperança, projèctan lors ideologias e lors pantaisses sus çò que son, normalament, de demandas seriosas per que lo govèrn renda de comptes, per que i aja mens de diferéncias entre rics e paures, e mens de corrupcion.
 
A Kermāshān, lo mond n’an pro de l’inflacion, del caumatge d’autres elements precaris de l’economia iraniana, mas se senton tanben greujats en tot percebre la negligéncia del govèrn devèrs lor region, que patís totes aqueles problèmas d’un biais pus urgent que la mejana estatala.
 
L’estat es plan conscient dels planhs del pòble e dels perilhs que provòca lo fach de los ignorar. Un rapòrt d’un think tank restacat al ministèri de l’Interior, per exemple, reconeissiá que las protèstas alimentavan lo sosten a de grops jihadistas salafistas dins la region frontalièra del nord-oèst. Esboçava tanben de vias per las afrontar.
 
Çò qu’esclatèt a Kermāshān aviá quicòm a veire amb los problèmas de Kermāshān, mas se propaguèt a Mashhad al nòrd-èst, ont al començament de la setmana lo mond manifestèron per la situacion economica, en demandant “la mòrt de Rohani”. Mashhad es la basa d’operacions dels dos opausants clau del president iranian Hasan Rohani. Un d’eles, lo cap local de la pregària dels divendres, saludèt dobertament los manifestants. Curiosament, las protèstas las sostenon tanben los mèdias de la linha dura.
 
Tre lo dijòus i aguèt d’indicis que los sectors que s’opausan a Rohani cercavan de torpilhar sos plans economics e saique quitament l'empacha politicament d’èsser candidat al pòst de cap suprèm, qu’ara es un pòste vacant.
 
Coma aquò se passa abitualament, i a agut un còp de mai lo cas del capriciós Iran que sembla tranquil fins que subran cèsse de o èsser. Lo malèsser trobèt un encoratjament pròpri. Los joves obrièrs de tot lo país manifestèron lor frustracion en protestant contra un sistèma politic instable, qu’ofrís cap de dignitat economica, del temps que permet a l’elèit de reüssir, viatjar e prosperar, de mai en mai a la vista de la populacion.
 
A mesura que las protèstas s’estendián província per província, se’n debanèron d’autras dins de regions que —coma Kermāshān— se senton ignoradas pel govèrn central. Rohani foguèt elegit en mai passat amb una victòria incontestabla, e aquelas susmautas son ara un ponch d’inflexion indesirable dins son segond mandat.
 
 
Que se passa amb las reformas economicas?
 
E mai se son engatjament electoral prometiá una recuperacion economica, Rohani s’es vist blocat a tot moment. La baissa de las sancions economicas dels estats occidentals en escambi de signar l’acòrdi nuclear s’es pas producha, e sos plans per reformar lo sistèma bancari an trobat una oposicion ferma dels poderoses cercles religioses e de seguretat que poirián finalament pèrdre.
 
Sos rivals an arrestat lo fraire de son vicepresident, an menaçat de portar son quite fraire en justícia, e an trencat d’acòrdis importants de gas e petròli. Lo president s’es vist obligat de realizar de mesuras mendres, coma l’aument dels impòstes pels viatges a l’estrange. Aquelas mesuras an afectat negativament la classa mejana e se li critica d'aver pas aplicat d’autras mesuras qu’impulse de cambiaments estructurals.
 
Los iranians oblidan pas las provocacions realas qu’encolerís lo país contra el. Espèran, amb divèrses grases de paciéncia, que lo sistèma trobarà lo biais de governar e de complir los engatjaments economics, mentre qu’es atrapat dins sa situacion actuala d’estancament: un braç executiu que sos poders son limitats per d’institucions militaras e religiosas amb d’agendas politicas e financièras sovent contràrias; una republica teocratica que non a jamai determinat que pòsca venir viabla, mentre qu’impausa de nòrmas insosteniblas a una societat qu’es desesperada de s’integrar a la rèsta del Mond.
 
Cossí podèm comprene un Iran coma aqueste, mai que mai quand es paralisat per las protèstas, e mai sián pichonas? Se pòt dire amb seguretat quicòm de mai concret? Benlèu solament que, del temps que las claras injustícias economicas alimentan las protèstas, un larg sector d’iranians son mai nacionalistas que jamai, en se mesfisant de l’ostilitat qu’emana dels estats sunnitas del Golf.
 
Los ciutadans son devesits a respècte de las activitats d’Iran dins la region e de la despensa exteriora, que d'unes creson qu’es d’argent degalhat. Per contra, son units dins una creissenta xenofobia antiaràbia. Per cada crit que s'ausiguèt la setmana passada contra lo sosten d’Iran a l'Hizbullah, i a de quartièrs entièrs tot plens de tendas d’estil militar qu’aculhisson los combatents qu’an luchat en Siria.
 
Dins las vilas iranianas s'es escotat de crits de “mòrt al dictator”, mas los iranians pendent aperaquí 40 ans, son estats condicionats coma un simple acte reflèxe “mòrt a” qui que siá, quand èran en colèra. E aquò pòt significar qué que siá, “sètz pregats de revisar tot lo sistèma” o ben “se vos plai, suprimiscam aqueste cap particular qu’encarna tota ma dolor d’una vida plena de problèmas”.
 
Es çò que se passa quand un pòble amb una fòrta tradicion d’engatjament avançat dins la politica afronta de grèvas consequéncias per exprimir son desacòrdi. “Mòrt a” es vengut una cultura pròpria quitament quand l’espaci per articular de demandas legitimas es fòrça pichon.
 
Dimenge, Rohani o reconeguèt en tot dire “las gents son entièrament liuras de far de criticas e de protestar”, e mai lancèsse un avertiment contra lo caos e lo desòrdre pendent lo procès. Las paraulas del president foguèron concisas, mas de dobrir un espaci per la critica l'obligarà de recuperar los reformistas que foguèron expulsats de la scèna politica, e d'abordar los planhs de las gents joves que senton qu’an pas lor plaça dins lo sistèma. La dificultat d’aténher tot aquò a l’encòp a marcat Iran dins las darrièras annadas, e sembla que contunharà d’èsser aital, delà lo drama qu'al cap de cèrt temps prendrà sas carrièras.
 
 
 
 
Azadeh Moaveni
 
 
 
 
 

---

L’article publicat originalament en anglés dins The Guardian. Eldiario.es n’a tanben publicat una version en espanhòl.