Opinion
Provença e lo País Niçard au centre demografic d’Occitània
Totei o sabèm: lei regions d’Occitània son egalas en dignitat e lei dialèctes d’òc son egaus en valor. Mai i a d’espacis dialectaus pus poblats que d’autres. Aqueu paramètre es important per revitalizar la lenga amb intelligéncia dins son espaci geografic.
An costuma de dire que lo lengadocian es lo dialècte “centrau”, intermediari entre leis autres. Tanben es lo dialècte qu’a la superfícia pus granda. Òc, de segur...
Mai aquelei critèris de centralitat e de superfícia sufison pas per comprene tot çò que se passa. Tanben la populacion còmpta. E aquí, es clar que la zòna dialectala mai poblada es ben aquela dau provençau —en comptant lo niçard, sa varietat particulara— e non pas aquela dau lengadocian. Aquò es de bòn remarcar quand se regarda una mapa dei densitats de populacion. Lo domeni dialectau provençau, entre Niça, Nimes e Forcauquier, còmpta aperaquí 5,2 milions d’estatjants sus una populacion occitana totala de 15 o 16 milions. En comparason, l’immens domeni lengadocian atenh solament 3,9 milions d’estatjants. Aquò significa qu’un tèrç de la populacion d’Occitània se tròba en tèrra provençala e niçarda...
L’estructura urbana revèrta ben aquò. En se fisant de l’INSEE, subre lei 13 aglomeracions occitanas de mai de 100 000 estatjants, 5 se concentran en zòna provençala e niçarda (Marselha-Ais, Niça, Tolon, Avinhon, Nimes) e 8 dins la rèsta dau país (Tolosa, Bordèu, Montpelhièr, Clarmont-Ferrand, Baiona, Pau, Lemòtges, Valença).
Aquelei chifras donan pas la mendre superioritat intrinsèca au provençau e au niçard, evidentament, mai nos devon ajudar a aver un pauc de sen dins la vision espaciala de la lenga.
Se saup que lei vilas son lei centres d’irradiacion dei modèls culturaus (una certana vision rurala de la cultura occitana, fòrça respectabla en se, deu pas servir totun de modèl occitan preeminent; Occitània es un país urbanizat). Es indispensable de visar lei grandei vilas, e en particular lei grandei metropòlis provençalas, per fin de redifusar vèrs tota la societat un modèl dignificat e atractiu de cultura occitana.
Es pas senat de dire que “Provença es luenh” o que “Niça es luenh” quand aquelei territòris son l’ipercentre demografic d’Occitània. Lei manifestacions grandas per l’occitan, es incomprensible que lo collectiu Anem Òc n’organize pas encara a Marselha o a Niça.
Es pas clarvesent de veire lo provençau coma dialècte periferic e lo niçard coma un sosdialècte ultraperiferic. Ja perque totei lei dialèctes son egaus. Mai tanben, niçard e provençau pòrtan una contribucion considerabla a tot lo renaissentisme occitan. Sens lei gròs diccionaris provençaus de Mistral e Onorat, la màger part dei diccionaris lengadocians actuaus aurián jamai pogut existir. Pauc de gents o sabon, mai la pus granda resisténcia dau niçard ai francismes nos a ajudat a reïnjectar un molon de formas autenticas dins l’ensems de la lenga estandard, coma grop, particular, familiar, popular, pàgina/pagina, Còrsega/Corsega (melhor que grope*, particulier*, familier*, populari*, paja*, Còrsa*). Dins l’estandardizacion pluricentrica de l’occitan, es donc normau de tenir còmpte de la poderosa koinè literària niçarda e de l’erigir en modalitat regionala de l’occitan estandard, a egalitat amb lo provençau generau. La dinamica culturala o exigís (la question dau bearnés es diferenta, bòrd que lo bearnés, eu, s’es plaçat au centre de l’elaboracion dau gascon).
Es important de sostenir l’occitan pertot ont se parla, dau Borg Sant Dalmatz a Biàrritz e de Montluçon a Vielha. En avent dich aquò, rèsta verai, pasmens, que la demografia nos demanda de concebre la revitalizacion de l’occitan en capissent ben çò que se passa dins la region mai poblada d’Occitània.
An costuma de dire que lo lengadocian es lo dialècte “centrau”, intermediari entre leis autres. Tanben es lo dialècte qu’a la superfícia pus granda. Òc, de segur...
Mai aquelei critèris de centralitat e de superfícia sufison pas per comprene tot çò que se passa. Tanben la populacion còmpta. E aquí, es clar que la zòna dialectala mai poblada es ben aquela dau provençau —en comptant lo niçard, sa varietat particulara— e non pas aquela dau lengadocian. Aquò es de bòn remarcar quand se regarda una mapa dei densitats de populacion. Lo domeni dialectau provençau, entre Niça, Nimes e Forcauquier, còmpta aperaquí 5,2 milions d’estatjants sus una populacion occitana totala de 15 o 16 milions. En comparason, l’immens domeni lengadocian atenh solament 3,9 milions d’estatjants. Aquò significa qu’un tèrç de la populacion d’Occitània se tròba en tèrra provençala e niçarda...
L’estructura urbana revèrta ben aquò. En se fisant de l’INSEE, subre lei 13 aglomeracions occitanas de mai de 100 000 estatjants, 5 se concentran en zòna provençala e niçarda (Marselha-Ais, Niça, Tolon, Avinhon, Nimes) e 8 dins la rèsta dau país (Tolosa, Bordèu, Montpelhièr, Clarmont-Ferrand, Baiona, Pau, Lemòtges, Valença).
Aquelei chifras donan pas la mendre superioritat intrinsèca au provençau e au niçard, evidentament, mai nos devon ajudar a aver un pauc de sen dins la vision espaciala de la lenga.
Se saup que lei vilas son lei centres d’irradiacion dei modèls culturaus (una certana vision rurala de la cultura occitana, fòrça respectabla en se, deu pas servir totun de modèl occitan preeminent; Occitània es un país urbanizat). Es indispensable de visar lei grandei vilas, e en particular lei grandei metropòlis provençalas, per fin de redifusar vèrs tota la societat un modèl dignificat e atractiu de cultura occitana.
Es pas senat de dire que “Provença es luenh” o que “Niça es luenh” quand aquelei territòris son l’ipercentre demografic d’Occitània. Lei manifestacions grandas per l’occitan, es incomprensible que lo collectiu Anem Òc n’organize pas encara a Marselha o a Niça.
Es pas clarvesent de veire lo provençau coma dialècte periferic e lo niçard coma un sosdialècte ultraperiferic. Ja perque totei lei dialèctes son egaus. Mai tanben, niçard e provençau pòrtan una contribucion considerabla a tot lo renaissentisme occitan. Sens lei gròs diccionaris provençaus de Mistral e Onorat, la màger part dei diccionaris lengadocians actuaus aurián jamai pogut existir. Pauc de gents o sabon, mai la pus granda resisténcia dau niçard ai francismes nos a ajudat a reïnjectar un molon de formas autenticas dins l’ensems de la lenga estandard, coma grop, particular, familiar, popular, pàgina/pagina, Còrsega/Corsega (melhor que grope*, particulier*, familier*, populari*, paja*, Còrsa*). Dins l’estandardizacion pluricentrica de l’occitan, es donc normau de tenir còmpte de la poderosa koinè literària niçarda e de l’erigir en modalitat regionala de l’occitan estandard, a egalitat amb lo provençau generau. La dinamica culturala o exigís (la question dau bearnés es diferenta, bòrd que lo bearnés, eu, s’es plaçat au centre de l’elaboracion dau gascon).
Es important de sostenir l’occitan pertot ont se parla, dau Borg Sant Dalmatz a Biàrritz e de Montluçon a Vielha. En avent dich aquò, rèsta verai, pasmens, que la demografia nos demanda de concebre la revitalizacion de l’occitan en capissent ben çò que se passa dins la region mai poblada d’Occitània.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#30 lo passatge de PL a [pj] dal vivaroalpin transicional amb'al galo-italic (vivaroalpin dal Pimont e mentonasc), se tròba parier dins las Pirenèus en Auta Arièja, Quercorbès... (cf. Alibert). Per lo lemosin, sabio ren.
Al revenge lo passatge de PL a [tS] es clarament un trach ligurian. En ligurian de Ventimilha "la plaça" se ditz [a 'tSasa] "a ciassa", lo plan se ditz [u 'tSan] "u cian", etc.
Lo vivaroalpin mentonasc serà PL > [pj], e en provençal niçard coma dins l'imensa majorança d'Occitània serà [pl].
#29 Granmercés Maime per lo joncha. Sabario ren a ço que es dovot, mas tutun segurament l'italian e lo piemonteis an una forta palatizacion, exemple:
Oc Oc valadas dau sud Piemontesi
clau: [clau]--> [quiau] -----------> [chau]
Lo passatge da [quiau] a [chau] es ren tan luenh, en efect dins a carque pais es jà parier. Chal decò dir que dins las valadas dau nord: val d'Ols, val Sant Martin, val Cluson, val Pèlitz e beleu en val Pò la palatizacion lh'es ren. Da nosautres en val d'Estura lh'a dins tota la valada sensa lo comun d'Argentera enté lh'es encara la prononcia coma ent lo rest de l'Occitania, aquò per lhi contact amé la valada de l'Ubaye. Per lo rest lh'es ren aquesta causa per las paraulas "emportanta" o lhi "empernies" (en francés: prêt) per exemple: blocar, client, ecc...
Sabo ren se a la fin es bona coma causa o non!
#28 Andrea, t'excusas pas, ta grafia es bona ! Si la vòles melhorar d-enguera, pòdes legir las recomandacions dau CLO, mai que mai çò que n'ia sus lo vivaroaupenc : http://www.revistadoc.org/file/Linguistica%20occitana%206%20CLO.pdf
Per la palatizacion de CL e GL, la coneissem tanben en Lemosin, sabe pas si es especific au nòrd-occitan o 'n'influéncia italiana.
Lo sabo aquò, mas la tua familha quora es anaa en provença?? Ieu sabo ren mas tutun poi far una "prevision": encomençament de lo '900 o tanben deran! Donca se es parier ta familha sabia encara parlar en occitan entrementier eira degun sap pus parlar perier (sempre se ariba ren da carque valadas!). Aquò es una causa ben marritia! Ieu "viu" a Lo Borg Sant Dalmatz (aiçi sus lo cartèl a l'intraa es escrich parier mas tutun se me engano ren es escrich amé l'escola doou po!) mas te parlo parier pas perqué mon paire o ma maire son d'aqui mas perqué ma maire es de la val d'Estura enté an encara en bonisim occitan e ben conservat, decò se es jà pien de piemontisacion! Aquest es un grand lèri perqué eira tuchi (sobretot lhi vielhs) volon parlar dubert, larc e pas pus estrech e justa coma era un viatge e ço vol dir que la lenga s'anaré perdre plan... plan! Apres aven jà de degeneraccion per exemple aven la paltisaccion de GL, PL, BL, CL, FL e tot aquò esem fai jà! Sabo ren que dir, la situaccion la veu ren tan bela mas tutun nosautres jove tenem fort e cerchem de salvar e de far sobreviure nostra lenga!
Arveire!
Ps. Escuse-me per ma grafia que es ren encara tant ben justa, me chal encara melhorar sobretut sus lhi accent perqué en italian dobrem ren tanti accent coma vosautres en françes!
#26 Es gaire lo subjeit que se tracha dins l'opinion, mas pauses una bòna situacion. Lo fach que l'occitan dins sas periferias sigue "manjat" per d'autras lengas, en causa dal manca de reconoishença. A l'oest per lo basco dins lo BAB, a l'est per lo genovés costat de la mar e per lo piemontèis costat interior, al nòrd per lo francés (mas coma los autres, me diràs).
Una pichina anecdòta, una part de la miu familha ven d'O Borg ('O Borg es la forma locala d'occitan per ce que lo monde escriu soven "Lo Borg Sant Dalmaç" ; per la finala sabo ren s'es -s, -ç, -tz, mas chàmbia ren a l'idèa).
D'efiech, i es segurament agut una recenta piemontisacion en territòri occitan vivaroalpin. Una "pròva" ?
Quora aquela part de la familha "italiana" ò "piemontesa" es vengua en "França dal miegjorn", aguèron degun problèma d'integracion sociala ni lengatgièra. Perqué ? Perqué parlàvan la mema lenga ja, que sígon aicí ò ailí, èran occitans en Occitània.
Las quarquas pichinas diferenças siguèron lèu achapias e las claus de passatges fachas : veel > vedèu, chanto > canti, etc. Mas la trama de la lenga l'avían ja, qu'èra la mema. Mas lo tèrme de piemontés restèt e ancara ben de descendents d'aquel monde ditz que son d'origina piemontesa.
Per tornar a la question de Provença-Niça, siguèt un endrech de mesclum de populacion numericament importantas. E es ver que la lenga pòl semblar barreiaa entra d'un costat lo provençal rodanenc qu'es foneticament marcat -d'unos endreches díson meme las terminasions de verbes -ar > -èr- (Graveson per ex.) , dal provençal de Grassa (que ditz "so pan", sensa parlar dal vivaroalpin.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari