La Lei de l'occitan establís que l'occitan a una varietat estandard, qu'es la gramatica d'Alibèrt: “Actualment la normativa de referència més difosa (...) és la definida per Loís Alibèrt en la Gramatica occitana, publicada a Catalunya el 1935 i reeditada per l’Institut d’Estudis Catalans el 2000.” (prefaci de la Lei de l'occitan, aranés en Aran)  

A l'encòp, çaquelà, la lei reconeis l'especificitat de la varietat occitana de Catalonha, l'aranés, qu'en mai s'agís d'una varietat locala que fa longtemps qu'es estada tanben estandardizada, amb de nòrmas ortograficas particularas plan acceptadas socialament.

Avèm doas varietats, doncas. Una varietat estandard e una varietat locala. Dins aqueste contèxt una de las questions importantas es de decidir los critèris que caldrà establir per determinar quora seriá recomandable d'utilizar la varietat locala e quora l'estandard dins una logica de respècte entre las doas varietats, coma prepausa la Lei. Los critèris seràn divèrses, de segur. Seriá bon, pasmens, qu'un dels critèris foguèsse lo "principi de subsidiarietat lingüistica", qu'Albert Bastardas definís pro plan dins l'article Subsidiarietat lingüística i funcions exclusives per al català de 2004. Lo principi de subsidiarietat es una maxima politica e sociala que determina qu'un afar deu èsser tractat per l'autoritat –normativa, politica, economica, sociala– mai bassa –mai "locala" se volèm– possibla, es a dire, l'autoritat que siá mai "prèp" del ciutadan, de l'individu e del terren. Es un critèri fòrça util per evitar "l'intrusion" de las estructuras "superioras" dins lo foncionament de las estructuras mai localas. S'o aplicam a la lingüistica lo principi de subsidiarietat lingüística voldriá dire que tot çò que poscam exprimir en varietat locala –per exemple, quand s'agisca de comunicacions localas ont non i a besonh de s'adreçar a d'interlocutors d'autres luòcs– non o deuriam exprimir en varietat estandard

Se prenèm coma basa aquò, podriam determinar que la varietat locala –l’aranesa– seriá utilizada per las comunicacions localas en Aran –per exemple, totas las comunicacions del Conselh Generau d'Aran, levat las transfrotalièras– e seriá la varietat utilizada per la Generalitat per totas las comunicacions intèrnas dins lo Principat de Catalonha que volguèsse adreçar als araneses, es a dire, dins totes los contèxtes de relacion ciutadan(aranés)-administracion, en acòrd amb l’ais Aran-Catalonha. Podriam determinar, en fait, que los araneses an lo dreit de demandar a la Generalitat que tant que siá possible d'utilizar l'aranés –perque sonque calga s'adreçar als araneses– s'utilizarà tostemps aquesta varietat

La varietat estandard restariá reservada per s'adreçar a una autra comunitat lingüistica occitana especifica que non foguèsse l'aranesa –per exemple, una letra del President de la Generalitat a una institucion occitana endefòra d'Aran–, a tota la comunitat lingüistica occitana en general –araneses compreses o non–, per s'adreçar a la comunitat internacionala en occitan, per far difusion e pedagogia de la lenga occitana dins lo Principat de Catalonha, e, en general, per totas aquelas comunicacions adreçadas a un mitan mai larg que la comunitat aranesa, coma las informacions practicas, de foncionament, o instructivas.

Vau botar qualques exemples de "situacions" que lèu pòdon èsser realas en Catalonha, e aital podrem debatre en quina varietat pensam que nos deuriam exprimir. Per exemple: se lo Parlament de Catalonha aprovèsse dins un futur una "Lei d’Aran" caldriá que foguèsse redigida e publicada obligatòriament en la varietat aranesa de l'occitan. Perqué? Perque es un document –es un tèxt legal– que concernís dirèctament los ciutadans araneses –e exclusivament los ciutadans araneses, non pas los autres occitans. Es un contèxt, doncas, qu'intra clarament dins l'ais de relacion "ciutadans araneses-administracion catalana", e non i a besonh que siá en estandard perqué non concernís los autres occitans. Parièrament, se l'Institut d'Estadística de Catalunya decidís de far un estudi estatistic en Aran, caldrà que s'adrece, a l'oral e a l'escrit, en aranés, perqué non i a besonh de s'adreçar a d'autras comunitats. S'agís d'estudiar qualques elements de la societat aranesa, e, doncas, l'occitan aranés es pro util.

Per contra, tota la documentacion e declaracions oficialas –informacion, sit web, dossièrs, etc.– de l'Euroregion Pirenèus–Mediterranèa seriá plan recomandable que foguèsse tostemps en varietat estandard. Perqué? Perque la Lei ten en compte l'unitat de la lenga occitana, los dreits de totes les occitanofòns en Catalonha e l'importància de las relacions occitano-catalanas. L'Euroregion es un territòri –e una administracion– que concernís de manièra parièra los occitans araneses e d'autres occitans que non son pas forçadament araneses –los occitans de Lengadòc e de Miègjorn-Pirenèus, concrètament. Dins aqueste contèxt, la sola varietat lingüistica d'encontre neutral e que garantís 100% la comunicacion entre totes aquestes occitans es la varietat estandard. En mai, insistissi que la lei garantís los dreits de totes los occitanofòns –araneses o non araneses– quand son dins lo territòri administrativament catalan o dins una administracion catalana, del meteis biais que la Generalitat de Catalonha garantís los dreits de totes los catalanofòns dins lo Principat de Catalonha, independentament de s'an la ciutadania espanhòla, francesa, andorrana o italiana. Los dreits son tanben garantits independentament de se parlan malhorquin, nòrd-catalan, valencian, o catalan de la "franja". Imaginatz l'escandal que i auriá se jamai qualque foncionari catalan non respectèsse los dreits lingüistics d'un andorran "per amor que non s'agís d'un ciutadan de Catalonha" e li balhèsse las informacions en castelhan o francés? Doncas, per l'occitan, es çò meteis: cal garantir los dreits dels occitanofòns en Catalonha, araneses o non.

E las informacions del mètro de Barcelona –que uèi se tròban tanben en anglés e castelhan, e n'i a fòrça que tanben i son en francés, japonés, chinés, alemand..., car son concebudas per s'adreçar als toristas–? Çò mai logic seriá que foguèssen exprimidas en occitan referencial. D'un costat, perqué çò que s’i ditz interèssa egal un occitan de l’Aran e un occitan d'endacòm mai. Non son d'informacions qu'intren dins l'ais ciutadan-administracion, mas son d'informacions practicas e utilitàrias per l'utilizacion del mètro. D'un autre costat, es una comunicacion que se vòl globala, e per aquò s'utiliza tanben l'anglés e lo castelhan –e lo chinés!–. Dins aqueste contèxt, çò mai logic semblariá d'utilizar la varietat mai internacionala, aquò's, l'estandard. Finalament, seriá interessant de far un estudi estatistic perque es gaireben segur que podriam comprovar que cada jorn, al mètro de Barcelona, i trobam mai d'occitans non araneses que non pas d'occitans d'Aran. Occitània es pertot, Occitània es per tu! A dijòus, que parlarem del Congrès Permanent de la Lenga Occitana.