“Le monde , en chacun de ses états, aspire vers l’infini vivant”.
 
Joan Jaurés es un gigant de la pensada, una pensada qu’encara n’avem pas fach lo plen.. Aquí perqué la Fondacion Occitània, associada a l’IEO-31, decidiguèt de fargar un gigant per lo passa-carrièra del 31 de mars passat en favor de l’occitan.
 
Avem volgut tirar Jaurés del Panteon que l’i an momificat per l’etèrn, çò que deplorèt Joan Bodon dins son poema als Carbonièrs de La Sala. L’avem volgut sortir per carrièra, per l’airejar, d’aitant qu’èra un orator del defòra e pas solament en Cambra. De qué portar la contradiccion dins la vida vidanta, en çò dels òmes politicas, tan d’esquèrra coma de drecha, que l’an instrumentalizat e contunhan d’ò far tot en escampar çò que los embarrassa. A nosaus de far pas çò meteis e de far rodar la dinamica de “l’infini vivant”.
 
Cal primièr rendre omenatge als estudis de Jòrdi Blanc e notadament al “Jaurés e Occitània” paregut en 1985, entièrament redigit en occitan, çò de bravament saludar.
 
L’aspècte evolutiu de la pensada de Jaurès es espectaclós. D’un vejaire plenament juliferrista, nacionalistò-expansionista e colonialista, Jaurés, al cap d’una lenta e potenta madurason, n’arribarà a concebre una vision opausada, tota dialectica, pas pron coneguda.
 
En 1884, Jules Ferry clama lo drech de las “ raças superioras” a civilizar las “raças inferioras” e, dins aquela tria, França representa lo denaut que deu portar “ses moeurs, sa langue, ses armes, son drapeau, son génie” en tot caire. Cal pas doblidar, çaquelà, que Jules Ferry, lausat per aver promolgut l’ensenhament laïc, a gratis e obligatòri, èra tanben lo Ministre en carga de las colonias. Dins un temps d’espandiment de l’Empèri colonial republican, segur que caliá formar un fum de regents capables de francizar la planeta.
 
Joan Jaurés demòra alara convençut d’una tala mission: “Quand nous prenons possession d’un pays, nous devons amener avec nous la gloire de la France, et soyons sûrs qu’on lui fera bon accueil car elle est pure autant que grande, toute pénétrée de justice et de bonté”. Una dicha tota evangelica e d’una candidesa plan desconcertanta. E per el, las escòlas francesas dins las colonias devon ajudar los colons “dans leur œuvre difficile de conquête morale et d’assimilation”. Jaurés demorarà, çaquelà, silenciós sus l’aspècte mai òrre de l’èime colonial de Ferry quora aiceste afortís: “Il faut que les Hovas disparaissent de Madagascar, c’est la politique de l’occupation intégrale qu’il faut inaugurer. Il s’agirait, dans ces conditions, de nous créer une nouvelle Algérie”. Aquí programat, un còp de mai, un crimi contre l’Umanitat!
 
Caldrà doncas una madurason d’una bona vintenada d’annadas per menar Jaurés a una critica de mai en mai radicala. Fàcia la situacion al Marròc, en 1904 al Congrès d’Amsterdam,  s’opausa a tota expedicion coloniala e apara lo pòble arabò-berbèr. Fins a l’annada capitala de 1910 ont farà en occitan una parladissa memorabla als Jacobins de Tolosa, sul quite lòc de l’Inquisicion: i evocarà alencòp la tragèdia catara e lo patiment dels pòbles colonizats.
 
En 1911, tot s’encadena rapiddament: fa un viatge dels país vascon a Lisbona e fins a l’America latina. Los articles redigits del temps d’aqueste viatge per la Despacha, pausan la question de l’ensenhament de l’occitan, de la necessitat del comparatisme e d’una consciència aguda d’una personalitat del “Miègjorn” dobèrta e creaira. E quora l’armada francesa complirà un chaple a Meknès (Marròc), Jaurès prendrà sul pic la defensa dels patriòtas marrocans. Coma se la presa de consciéncia del colonialisme del defòra li aviá permés de considerar un colonialisme del dedins. Tornarem sul sicut.
 
Al moment que Jaurés melhora la dialectica de la particularitat e de l’universalitat, es assessinat per un partisan de Maurras. D’ara enlà e fins a l’actualitat mai recenta, se trapa que tota analisi politica francesa pòt pas mai defugir l’afrontament de doas pensadas vengudas dels países d’òc. D’unes son encara a tuar Jaurés!