Quan arribèt a l’escòla, de cap a 3 ans, lo petit Jan s’agradèt de jogar dab los amics e dab la regenta.
 
Lo dessèir i avè Pair e Mair per los i contar las aventuras de la jornada: lo petit Jan aimava l’escòla mairau.
 
Quan passèt a l’escòla deus grans atau d’apréner a legir, lo dròlle sentit que las causas avèvan cambiat: la jornada faliva damorar shèitat una bèra tropa d’oradas a escotar Regenta, lo dessèir faliva legir dab Mair e Pair. E lo petit Jan jà sentiva l’importençia de la causa per eths.
 
Mei qu’aquò: a mesura que passerèn las annadas, acabèt de compréner que sa dignitat de cap a Pair e Mair, èra de mei en mei ligada a l’escasuda a l’escòla…L’amor se meritava.
 
Atau començèt de pujar l’engueish: chic a chic, doçament dens l’espiada deus pairs, dens las remarcas deus grans.
 
Lo dessèir de las nòtas, la familha tota s’amassava: lo pair legiva, los auts escotavan, lo mainatge avè lo còr que pataquejava e sentiva l’espiada de la mair de mei en mei doça, de mei en mei gloriosa a mesura que se debanava la legidura…
 
Rai! Lo Jan èra un bon mainatge e las nòtas èran de las bonas, lo sonríser s’en tornava… dinc au lendoman matin.
 
Lo lendoman faliva véser dab los auts. Lo Jan qu’avèva d’estar lo purmèir o au mens un deus purmèirs, doman los dròlles compararen e charraren…La regenta, brava Dauna, mancarè pas de har resson de tot aquò: lo Jan serè felicitat, en public, davant tots, atau que servii d’exemple…
 
Pui venut lo temps deu colègi, e i avè bèra tropa de jorns que li en parlavan, deu colègi, bèra tropa de jorns que li disèvan que serè mau aisit, que li farrè trabalhar e tornar trabalhar…E atau èra…
 
Cada professor balhava los devers, shens saber çò que balhava lo collèga vesin …duas òras de trabalh lo dessèir a l’ostau dab Pair e Mair e si volèva jogar lo dròlle, èran aquí per li remembrar qu’èra vasut gran: lo temps de jogar èra passat...
 
Era vasut mau aisit de compréner çò que volevan los professors: cadun sas acostumas, cadun sas evaluacions… E evaluacions, n’i avèva hòrt: una cada jorn, a còps dus o tres. A cada còp tornava pujar l’engueish, a cada còp, cada jorn…
 
Èra lo dromir que çò purmèir començèt de s’anar: aquestas nòtas que te virolejavan dens lo cap, e l’esper de Pair, que fau portar, tostemps. Pui arribèt la gripa, dab lo flaquèir e dab la paur de mancar l’escòla…
 
Sovent lo Jan se gahava la plorèra, mes a qui contar? Qui podeva compréner sa hartèra?  Qui podeva enténer que vulhèssi damorar un mainatge, dab sos 12 ans?
 
Los parents egau, èran trabucats: lo boteren dens un cors de sofrologia…
 
Lo Jan èra un intelectuau. Los auts qu’ic disevan. A cada nòta navèra, se trufavan e eth, se carava. Que har de mei?
 
La Clara qu’aveva gahat milhora nòta, perqué? Que se passèt? Uèi, lo professor se trufèt de la maishanta nòta de Dilan, tots risevan: lo petit Jan n’aveva frèit dens l’esquina…e si aquò se passava per eth?
 
Las pensadas negras viravan dens son cap e lo dromir, tornar, s’en anava…
 
Lo Jan es un bon eslhève, un d’aqueths qui hèn la fiertat deu sistèmi educatiu francés.
 
Egau, jo, quan lo vesi plorar d’engueish, li disi tostemps:
 
“Remenbra-te petit! N’auràs pas onze ans sonqu’un còp”
 
Qui sèm per los i raubar la junessa?
 
Per quau Diu acceptam atau de sacrificar nòstes mainatges?


***

Apreni, quan acabi de redigir aquesta cronica, qu’alà, dens un colègi de França, un mainatge ven de morir, tuat dens una peleja per un aut mainatge…
 
Los responsables vertadèirs son los que refusan paraula e ajuda aus nins. Los que tròban tostemps una bona rason per justificar lora paur e non pas res har…