Tostemps, lo totalitarisme a utilizat lo vocabulari causit per manejar los braves subjèctes. Lo totalitarisme? Solide mès pas sonque, jo dirí quitament que l’oligarquia electiva (lo sistèma dens lo quau vivèm) n’estauvia pas aqueste biaish de fabricar consentiments com ac ditz lo nòste car Noam Chomsky. Se lo govèrn de Vichy a creat lo mot meilèu neutre “estatut judiu” qui hè referéncia a d’autes estatuts com lo de foncionari per har passar dens l’opinion çò qui èra discriminacion, lo govèrn de De Gaulle parlèc “d’operacions de pacificacion” en Argeria pr’amor que “pacificacion” tinda coma lo contrari de “guèrra”, e lo govèrn deus Estats-Units evocava “trucadas cirurgicaus” entà non pas díser “bombardaments dens un parçan poblat de civius”. Lo poder sovietic, qui tornava tostemps peras au sac en mestior de mots hargasejats, qu’enchafrèc de “colac” (pagés, paisan ric) los opausants a la politica de collectivizacion de la tèrra, quitament s’èran partisans de la socializacion. Mei pròisha de nosautes, lo govèrn a autorizat los caçaires de “prelhevar “ lops qui terrorizan los tropèths d’oelhas. Lo “prelhevament” ne’s hè pas dab ua espinceta, mès dab fesilhs vertadèrs. Dens l’Istòria, los exemples ne mancan pas. Dens l’aviéner tanpauc, qu’ei un biaish de governar: causir los mots. Totis sabon lo vocabulari qu’ei lo rebat de la cultura d’un pòble, au revèrs òm pòt benlèu cambiar un estat d’esperit en tot cambiar lo vocabulari.
 
 
Aquò que pertoca tanben activitats mensh politicas mès qui volon totun exercir un cèrt poder suu bon pòble. Un tribalhaire ne serà pas mei un triblahaire, qu’ei vasut un “collaborator”, quitament s’aquò ne cambia pas brica la soa paga e se va estar lèu licenciat. Un apraticaire de fotbòl serà d’ara enlà un “coach”, los sindicats serà un “còs intermediari” e un director deu personau un director “de las ressorças umanas”, e ben, mon car amic…!
 
 
Per çò qui pertoca lo mitan deus defensors de la lenga occitana e mei generaument deus qui patisson deu centralisme francés, que podèm véser un beròi ramelet d’expressions qui vengon impausar au cervèth de cadun l’imatge d’ua França … drin saunejada.
 
 
Per començar, a la debuta de la lista de la vergonha, lo mot “patois” qui n’ei pas mei d’estar presentat, un vocable qui pega a ua lenga prestigiosa e rica, portaira d’ua civilizacion evoluada l’etiqueta de parlar praube e limitat utilizat per monde pauc culturat. Lo quite mot “dialècte” tanben a estat desaviat per balhar l’imatge de “soslenga” au punt que lo monde pensa sovent qu’i a d’un costat “lengas” e qu’i a de l’aute costat “dialèctes” qui representan nivèus diferents de qualitat. La solucion mei bona ei de non pas mei utilizar aqueste mot pervertit e lo cambiar per “varianta”.
 
 
 
Mès la geografia de França tanben possedís ua especialitat unica au monde: qu’am un sud-oèst, un sus-èst, mès n’am pas de nòrd-oèst ni tampauc de nòrd-èst. Pramor? Tot simplament pr’amor París qu’ei … au centre. Aquò qu’ei un lengatge de jornalistas parisencs, mès aqueste biaish de parlar a fòrça destintat dens la vita vitanta. S’encontratz un francés qui’vs ditz: “Jo, soi de l’èst”, aquò que vòu díser lo tipe qu’ei d’Alsàcia o de Lorena. E totun, totun, la region de França mei orientau qu’ei Corsega. Doncas, que’u poderatz respóner: “Ètz còrse?”.
 
 
La Revolucion Francesa a eradicat los noms originaus de la províncias peus remplaçar per noms de rius o d’elements geografics de tots. Los sol mot qui aja suberviscut ad aqueste holocauste lexicologic ei lo Morbihan, qui vòu díser “petita mar” en breton (Mor bihan). Dens las annadas 70, uns noms naturaus an tornat dab la creacion de las regions. Aquò n’a pas empachat l’utilizacion deus punts cardinaus entà brembar de plan que cada entitat geografica francesa ne pòt pas aver de vita en dehòra de sa posicion dens l’exagòne. Atau qu’am lo concèpte de “Sud-Oèst”, colonia on se hesteja, se minja plan e se joga au rugbi, qui torna plan sovent dens publicitats. Lo sistèma fonologic occitan ei vasut “l’accent du Sud”, lo qui hè díser “Vous nous apportez le soleil” o qui balha au discors ua punta d’umor “à la Pagnol”.
 
 
Mès lo sordeish de l’istòria, ei que la perversion deu vocabulari n’ei pas sonque l’òbra de “maishants colons parisencs”, mès veng plan sovent d’occitans eths medish. Atau lo concèpte de “Grand Sud”, qui servís de remplaçar lo mot “Occitània” ei utilizat largament a tot viracodet per la hèra tolosenca Sud Radio e per nòsta cara Despacha deu Mieijorn. Ne m’estancarèi pas suu “Mieijorn”, nocion unica reservada generaument a Provença quan lo “Miejanueit” n’existís pas. Victòria suus esperits? Solide, quan lo monde comença d’adoptar lo biaish de pensar que lo poder a volgut l’inculcar. E doncas tot naturaument, los mot “los Occitans” ei utilizat per nostes decididors per qualificar los occitanistas e non pas lo pòble.
 
 
 
La batèsta deus mots ei primordiau. Jo cresi sincèrament qu’ei un biaish de har cambiar las causas e non pas dens l’aute sens. Lo purmèr objectiu deu movement occitanista que deu estar lo seguent: har prononciar lo mot “Occitània” o “occitan” au presentator deu jornau televisat de ueit oras deu vrèspe. Com? Vaquí solide lo bronc e la dificultat, mès los mejans ne mancan pas a qui sosca plan.