La cultura deu rugbi qu’ei hèita d’esfòrç, d’esplèits, de jòias, de cansons e de tresau miei-temps. Pas arren de tragic ni tanpòc de dramatic lhevat las lagremas deus qui an perdut ua finala. E totun, lo camin torçut de l’istòria de l’umanitat a crotzat a còps lo d’aqueste art mei beròi deu monde. Las guèrras ditas “deus Boers” estón uns d’aqueths cairehorcs.

Las guèrras deus Boers estón tanben uas de las mei tragicas guèrras modèrnas, poscóssem establir ua escala dens la violéncia qui gaha los òmis aus moments de crisi. Los Boers (prononciar: borrs) èran un pòble calvinista de soca neerlandesa, alemanda e francesa qui vivèva dens duas republicas independentas: la Republica Sud-africana (Zuid-Afrikaansche Republiek) o Transvaal (au delà de l’arriu Vaal) e l’Estat Liure d’Orange (Oranje-Vrystaat), au bèth miei de la part mei austrau deu continent néguer, cerclat per territòris sòcis de l’empèri britanic. Los Boers s’èran amassats au nòrd-èst de l’Africa deu Sud après ua migracion istorica e legendària aperada lo Gran Trek. Tot aurè podut debanà’s tranquillament se quauqu’un n’avèva pas descobèrt dens lo perhons çò qui anore causar lo malastre e lo desastre entà las populacions: los diamants. Atau los Britannics decidèn d’invadir legaument lo país boer entà’u restacar umanitàriament a la corona. Las guèrras que perdurèn de 1880 a 1881, puish de 1899 a 1902 e estón de las inumanas au punt que, peu purmèr còp, eston creats camps de concentracion, deus quaus estoc tirada la fòto famosa de Lizzie van Zyl, petita presoèra renduda a l’estat d’esquelèt vivent e mòrta deu tifus a l’edat de sèt ans. Ua guèrra modèrna, se volètz.

E totun, totun, ei au bèth miei d’aquesta tuadera herotja qu’estoc escrivuda ua de las mei incrediblas lètras en temps de conflicte que’s pòt léger au musèu deu rugbi de Newlands au Cap. N’estosse pas l’astre de la poder véser, pensi pas degun n’auré l’idèia de créser que sia vertadèra. Vaquí lo tèxte:

Concordia, lo 28 d’abriu de 1902

O’Kiep

A l’aunorable Major Edwards

Dear Sir, que’vs volerí informar de çò qu’accepti un encontre de rugbi entre vosautes e nosautes. Jo, deu men costat, balhi mon acòrd per un cessatz-lo-huec deman de 12 oras enlà dinc a sococ, lo temps suficient entad aprestir l’encontre per vosautes e Sénhers Roberts e Van Rooyen qui’vs envii. Qu’èi l’aunor …

 
L’istòria n’a pas cap detalh de mei sus aqueste ahar de non pas créser, mès que’s  pòt pensar shens crànher de s’enganar que l’encontre se debanèc. Cau saber tanben qu’aquò se passèc a uas diadas de la signada deu tractat de patz qui estoc negociat e ratificat lo 31 de mai, sia haut o baish un mes mei tard.

Totun, imaginatz doncas aqueths soldats cansats, deus amics nafrats o tuats au combat, qui pausan los fesilhs e las bandolièras de balas entà prénguer ua brava veishiga e remplaçar las règlas de la guèrra per las deu hòrajòc o de l’endavant. Suberrealistic, non pas? Ua batèsta de gentlemen, au miei d’un camp roeinat peus traucs d’obús, lavetz que la mòrt rondaleja a l’entorn, un estanc deu temps, ua estona de gràcia au demiei la holia deus òmis. E tot aquò mercés ad un jòc qui aplega lo monde autorn de valors de solidaritat, de coratge, d’engatjament e de collectiu.

Que dequerò, sabèm pas qui a ganhat.

Mès benlèu aquò rai.