Opinion
Amb, emb, dab
Dempuèi la fondacion de la nòrma classica per Loís Alibèrt, en 1935, existís una règla clara que totes devon respectar: la preposicion amb a una ortografia fixa, englobanta, que pòt representar de pronóncias localas fòrça divèrsas. L’adaptacion de la nòrma classica als dialèctes a admés doas ortografias suplementàrias: emb (en lemosin e niçard) e dab (en gascon). E pas mai.
Ortografias e pronóncias referencialas
En occitan general o en lengadocian,ambse pronóncia: 1º [amb] davant vocala; 2º [am] davant m, p, b; 3º [an] davant las autras consonantas.
En auvernhat, amb se pronóncia: 1º [aⁿb] davant vocala; 2º [aⁿ] davant consonanta.
En vivaroalpenc, amb se pronóncia: 1º [aⁿb] davant vocala; 2º [aⁿbe] davant consonanta.
En provençal, amb se pronóncia: 1º [am (em)] davant vocala; 2º [ame (eme)] davant consonanta e davant lo mot ieu.
En niçard,embse pronóncia: 1º [em] davant vocala; 2º [eme] davant consonanta e davant lo mot ieu.
En lemosin,emb se pronóncia: 1º [eⁿb] davant vocala; 2º [eⁿ] davant consonanta. En teoria, tanben podèm rescontrar amb en lemosin, mas l’usatge a preferit emb.
En gascon, dab se pronóncia [dap].
D’autras pronóncias son possiblas e acceptablas, mas l’ortografia normala càmbia pas, se limita a amb, emb, dab. Dins l’ensenhament, en particular, ai constatat que los escolans preferisson aver d’amiras establas e seguras. Comprenon ben l’interès d’aver una ortografia fixa per aquel mot tan particular.
Variantas non referencialas
Existisson fòrça variantas non referencialas. Son innombrablas. Se pòdon pas escriure dins un occitan destinat a la comunicacion larga. Mas, eventualament, se pòdon notar de manièra “fonetizanta” quand se vòl representar de faiçon excepcionala e tipica un parlar local, non estandard. Per exemple: ab,abo, am, ambe, ambei, ame, amme, ande, aub, aube, bei, bo, damb, dambe, dame, daube, dembei, em, embe, embei, eme, emei, ende, imbi, m, me, mei, tamb... Ansin, lo gascon aranés utiliza la forma damb.
En mai d’aquò, trobam localament de formas que venon del francés avec e de l’italian con. De segur, las cal evitar.
Un mot sens accent tonic
Lo mot amb/emb/dab pòrta pas realament d’accent tonic car s’apièja sempre sus l’accent tonic del mot que seguís. A causa d’aquò, es impossible d’utilizar amb/emb/dab en fin de frasa o davant una pausa. I a tostemps un mot contenent un accent tonic après amb/emb/dab. Es una diferéncia importanta amb lo francés.
Per exemple, quand lo francés ditz “Tu viens avec”, sosentendut “Tu viens avec elle”, l’occitan corrècte ditz “Venes amb ela (Venes emb ela / Vienes dab era)”. Es impossible de dire “Venes amb*”.
Autre exemple: quand lo francés ditz “Il faut faire avec”, sosentendut “Il faut faire avec ça”, l’occitan corrècte pòt dire “Cal far amb aquò (Cau far amb aquò / Cau far emb aquò / Chal far amb aquò / Chau far emb aquò / Cau har dab aquò)”. Es impossible de dire “Cal far amb*”.
Dins las variantas localas, tanpauc, i a pas d’accent tonic vertadièr. Per tant, i a pas d’accent grafic:
— ambé* e abó* son d’errors ortograficas que cal evitar.
— ambe e abo son de grafias imaginablas dins un usatge localista.
— amb, emb, dab rèstan, en tot cas, las ortografias englobantas que cal preferir.
Antinormisme
Cal ben precisar una causa. Certans autors an recomandat, dins certans obratges pedagogics, de formas non referencialas coma ambe, abo, ambé, abó o embé. Aqueles autors (quinas que sián lors motivacions, e quina que siá la simpatia personala qu’ai per eles) sortisson clarament de la nòrma classica oficiala... Respèctan pas la convencion fixada per Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana. Propagan de preferéncias personalas que destabilizan l’usatge; ansin mantenon l’occitan dins l’instabilitat, lo desòrdre e la subordinacion. Tot usatgièr ambiciós preferís amb, emb, dab. Amb tres formas, n’avèm pro per far una lenga de comunicacion.
Ortografias e pronóncias referencialas
En occitan general o en lengadocian,ambse pronóncia: 1º [amb] davant vocala; 2º [am] davant m, p, b; 3º [an] davant las autras consonantas.
En auvernhat, amb se pronóncia: 1º [aⁿb] davant vocala; 2º [aⁿ] davant consonanta.
En vivaroalpenc, amb se pronóncia: 1º [aⁿb] davant vocala; 2º [aⁿbe] davant consonanta.
En provençal, amb se pronóncia: 1º [am (em)] davant vocala; 2º [ame (eme)] davant consonanta e davant lo mot ieu.
En niçard,embse pronóncia: 1º [em] davant vocala; 2º [eme] davant consonanta e davant lo mot ieu.
En lemosin,emb se pronóncia: 1º [eⁿb] davant vocala; 2º [eⁿ] davant consonanta. En teoria, tanben podèm rescontrar amb en lemosin, mas l’usatge a preferit emb.
En gascon, dab se pronóncia [dap].
D’autras pronóncias son possiblas e acceptablas, mas l’ortografia normala càmbia pas, se limita a amb, emb, dab. Dins l’ensenhament, en particular, ai constatat que los escolans preferisson aver d’amiras establas e seguras. Comprenon ben l’interès d’aver una ortografia fixa per aquel mot tan particular.
Variantas non referencialas
Existisson fòrça variantas non referencialas. Son innombrablas. Se pòdon pas escriure dins un occitan destinat a la comunicacion larga. Mas, eventualament, se pòdon notar de manièra “fonetizanta” quand se vòl representar de faiçon excepcionala e tipica un parlar local, non estandard. Per exemple: ab,abo, am, ambe, ambei, ame, amme, ande, aub, aube, bei, bo, damb, dambe, dame, daube, dembei, em, embe, embei, eme, emei, ende, imbi, m, me, mei, tamb... Ansin, lo gascon aranés utiliza la forma damb.
En mai d’aquò, trobam localament de formas que venon del francés avec e de l’italian con. De segur, las cal evitar.
Un mot sens accent tonic
Lo mot amb/emb/dab pòrta pas realament d’accent tonic car s’apièja sempre sus l’accent tonic del mot que seguís. A causa d’aquò, es impossible d’utilizar amb/emb/dab en fin de frasa o davant una pausa. I a tostemps un mot contenent un accent tonic après amb/emb/dab. Es una diferéncia importanta amb lo francés.
Per exemple, quand lo francés ditz “Tu viens avec”, sosentendut “Tu viens avec elle”, l’occitan corrècte ditz “Venes amb ela (Venes emb ela / Vienes dab era)”. Es impossible de dire “Venes amb*”.
Autre exemple: quand lo francés ditz “Il faut faire avec”, sosentendut “Il faut faire avec ça”, l’occitan corrècte pòt dire “Cal far amb aquò (Cau far amb aquò / Cau far emb aquò / Chal far amb aquò / Chau far emb aquò / Cau har dab aquò)”. Es impossible de dire “Cal far amb*”.
Dins las variantas localas, tanpauc, i a pas d’accent tonic vertadièr. Per tant, i a pas d’accent grafic:
— ambé* e abó* son d’errors ortograficas que cal evitar.
— ambe e abo son de grafias imaginablas dins un usatge localista.
— amb, emb, dab rèstan, en tot cas, las ortografias englobantas que cal preferir.
Antinormisme
Cal ben precisar una causa. Certans autors an recomandat, dins certans obratges pedagogics, de formas non referencialas coma ambe, abo, ambé, abó o embé. Aqueles autors (quinas que sián lors motivacions, e quina que siá la simpatia personala qu’ai per eles) sortisson clarament de la nòrma classica oficiala... Respèctan pas la convencion fixada per Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana. Propagan de preferéncias personalas que destabilizan l’usatge; ansin mantenon l’occitan dins l’instabilitat, lo desòrdre e la subordinacion. Tot usatgièr ambiciós preferís amb, emb, dab. Amb tres formas, n’avèm pro per far una lenga de comunicacion.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Confondes gascon localista e gascon. Confondes tanben gascon estandard e gascon "Per Noste".#19
En niçard, li formas correnti son [me] davant consonanta (e, efectivament, davant "ieu", dont lo "i" es pas vocalic ma semiconsonanta) e [m] davant vocala. Escriure "emb" pòu segurament semblar una contorsion au non iniciat!
Lo tot es de saupre se volèm normalizar la lenga ò la sieu grafia! Anam pas tornar faire aquí lo debat sobre la lenga unica e l'unitat dins la diversitat...
#18 Òc, exactament.
En gascon general e estandard, escrives 'dab'.
En gascon localista, fas çò que vòles.
Adiu Domergue
En nòrd-gascon, la fòrma màger es damb, que se prononcia /dan/ en nasalizant. Perpausas tu de la grafiar coma ? Dab ? Mès i a daus lòcs aon damb e dab coexistissen : perpausas de'us pas distinguir graficament, lavetz ?
#16 La responsa es ja dins l’article... Aqueste article parla solament de l’ortografia englobanta del mot ‘amb/emb/dab’. Aqueste article parla pas del ròtle del bearnés dins la codificacion del gascon. La forma fonetica [dap] es fòrça dominanta en gascon contemporanèu (amb o sens lo bearnés): aquò justifica l'ortografia 'dab'.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari