Opinion
L’aragonés, una autra lenga sòrre
Recentament, Jornalet a parlat de l’actualitat lingüistica en Aragon . I cal defendre l’aragonés e lo catalan contra la politica centralista del Partit Popular. Es frequent de dire que la lenga pus pròcha de l’occitan es lo catalan. Mas d’autras lengas romanicas an tanben de ligams fòrts amb l’occitan, coma l’aragonés, que presenti aicí, e lo peitavin-santongés, que ne parlarai un autre còp.
Ramentem que la comunautat autonòma d’Aragon coneis tres lengas:
— L’aragonés dins las vals pirenencas del nòrd, près d’Occitània.
— Lo catalan dins una franja orientala (que li dison la Franja de Ponent del ponch de vista catalan).
— L’espanhòl o castelhan, qu’es omnipresent dins la rèsta del territòri, e especialament dins las vilas principalas de Saragossa, Òsca e Teròl. A passat temps, aquela zòna èra de lenga aragonesa. I trobam encara de traças d’aragonés dins l’espanhòl popular local. Uèi, divèrses movements assajan de revitalizar la practica de l’aragonés dins l’ensems d’Aragon.
L’aragonés, tròp longtemps, lo considerèron coma un simple dialècte espanhòl. Ara, e sustot dempuèi los ans 1990, de mai en mai d’especialistas reconeisson que l’aragonés es ben una lenga romanica independenta, que possedís de traches comuns tant amb l’occitanocatalan coma amb l’espanhòl. Qualques aspèctes fonetics e lexicals de l’aragonés que son comuns amb l’occitan gascon e, en particular, amb lo gascon de la Val d’Aspa. E mai podèm mençonar lo dialècte benasqués, parlat en la Val de Benàs (o Val de Benasc), que fa una transicion entre aragonés e catalan, amb dos-tres traches occitans. En parallèl, d’elements de la cultura populara se partejan entre Aragon, Occitània e Catalonha. Ansin existís una version aragonesa de la famosa cançon occitana Se Canta.
Al nivèl istoric, l’aragonés se desvolopèt pendent l’Edat Mejana coma lenga de cultura e d’administracion dins l’encastre de la Corona d’Aragon. Teniá ja de ligams estreches amb l’occitan e lo catalan. De comunautats occitanofònas vivián en Aragon e s’escriguèt de tèxtes occitans dins de vilas aragonesas, per exemple, los Establiments de Jaca al sègle XIII.
Los sègles XX e XXI coneisson un movement dinamic de defensa de l’aragonés que revaloriza los ligams amb l’occitan e lo catalan. Se revendica per l’aragonés un estatut de lenga oficiala, existís en aragonés una creacion musicala e literària qu’es modèrna e de nauta qualitat. Los corses d’aragonés an de succès e de grops de parlants de l’aragonés son actius dins la vida publica. Los mèdias assajan de se desvolopar, coma lo jornal en linha Arredol, qu’es lo fraire de Jornalet. En politica, de movements afortisson una nacion aragonesa e revendican l’independéncia. Totun l’independentisme es encara una idèa vista coma audaciosa, en Aragon coma en Occitània.
Los occitans conscients, nos cal regardar pus sovent çò que se passa dins lo país fraire d’Aragon e es fòrça important que sostengam la revitalizacion de la lenga sòrre aragonesa.
Ligams:
— Lo jornal Arredol
— La Societat de Lingüistica Aragonesa
Ramentem que la comunautat autonòma d’Aragon coneis tres lengas:
— L’aragonés dins las vals pirenencas del nòrd, près d’Occitània.
— Lo catalan dins una franja orientala (que li dison la Franja de Ponent del ponch de vista catalan).
— L’espanhòl o castelhan, qu’es omnipresent dins la rèsta del territòri, e especialament dins las vilas principalas de Saragossa, Òsca e Teròl. A passat temps, aquela zòna èra de lenga aragonesa. I trobam encara de traças d’aragonés dins l’espanhòl popular local. Uèi, divèrses movements assajan de revitalizar la practica de l’aragonés dins l’ensems d’Aragon.
L’aragonés, tròp longtemps, lo considerèron coma un simple dialècte espanhòl. Ara, e sustot dempuèi los ans 1990, de mai en mai d’especialistas reconeisson que l’aragonés es ben una lenga romanica independenta, que possedís de traches comuns tant amb l’occitanocatalan coma amb l’espanhòl. Qualques aspèctes fonetics e lexicals de l’aragonés que son comuns amb l’occitan gascon e, en particular, amb lo gascon de la Val d’Aspa. E mai podèm mençonar lo dialècte benasqués, parlat en la Val de Benàs (o Val de Benasc), que fa una transicion entre aragonés e catalan, amb dos-tres traches occitans. En parallèl, d’elements de la cultura populara se partejan entre Aragon, Occitània e Catalonha. Ansin existís una version aragonesa de la famosa cançon occitana Se Canta.
Al nivèl istoric, l’aragonés se desvolopèt pendent l’Edat Mejana coma lenga de cultura e d’administracion dins l’encastre de la Corona d’Aragon. Teniá ja de ligams estreches amb l’occitan e lo catalan. De comunautats occitanofònas vivián en Aragon e s’escriguèt de tèxtes occitans dins de vilas aragonesas, per exemple, los Establiments de Jaca al sègle XIII.
Los sègles XX e XXI coneisson un movement dinamic de defensa de l’aragonés que revaloriza los ligams amb l’occitan e lo catalan. Se revendica per l’aragonés un estatut de lenga oficiala, existís en aragonés una creacion musicala e literària qu’es modèrna e de nauta qualitat. Los corses d’aragonés an de succès e de grops de parlants de l’aragonés son actius dins la vida publica. Los mèdias assajan de se desvolopar, coma lo jornal en linha Arredol, qu’es lo fraire de Jornalet. En politica, de movements afortisson una nacion aragonesa e revendican l’independéncia. Totun l’independentisme es encara una idèa vista coma audaciosa, en Aragon coma en Occitània.
Los occitans conscients, nos cal regardar pus sovent çò que se passa dins lo país fraire d’Aragon e es fòrça important que sostengam la revitalizacion de la lenga sòrre aragonesa.
Ligams:
— Lo jornal Arredol
— La Societat de Lingüistica Aragonesa
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Muitas gracias por fer present l'aragonés en iste medio! Antiparte de totz os vinclos historicos y lingüisticos que las fan luengas chermanas, l'occitán (en buena parte d'o suyo territorio) y l'aragonés comparten problemas semellants y una situación sociolingüistica parellana. Asinas, hemos de conoixer-nos bien, ya que as ideyas y solucions validas en una vesant d'"aquelas montanhas" pueden fer-nos honra en l'atra vesant. Salut!
Un article interessant, que l'aragonés es tròp pauc conegut ençò nòstre.
E de segur, farem la tria entre los parlaires de la lenga aragonesa e lo govèrn aragonés qu'es vengut pauc a pauc una vertadièra institucion catalanocida en anomenar la lenga catalana "aragonés oriental" e en la privar de tot supòrt oficial.
Coma defenseire del galò, soi content de legir aquò.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari