Al costat del catalan, doas autras lengas possedisson d’afinitats intensas amb l’occitan: lo peitavin-santongés, qu’expausi aicí, e l’aragonés, que ja ai presentat.
 
 
Un idiòma tan pròche
 
Lo peitavin-santongés ^[1] es un idiòma romanic, amb d’elements d’oïl e d’òc, qu’emergís uèi coma lenga. Se parla immediatament al nòrd-oèst d’Occitània: en Peitau, Aunís, Santonge e Engolmés. Son espaci lingüistic correspond aperaquí al departament de Vendèa e a la region administrativa de Peitau-Charantas (sens la Charanta Occitana, de segur). Compren las illas d’Olairon, Rè e Nermostèr e las vilas de Peitieus, Niòrt, La Rochèla, Ròchafòrt, Santas e Engoleime; e mai inclutz l’extrèm nòrd de Gironda, vèrs Blaia e Cotràs.
 
La practica de la lenga a reculat fòrça davant lo francés. Mas fòrça gents ne gardan una coneissença passiva e de parlants actius demòran dins los mitans populars. La region de Peitau-Charantas subvenciona las associacions que promòvon lo peitavin-santongés e l’occitan e a creat per elas un portal web. Trobam d’editors e de revistas de qualitat en peitavin-santongés. Per contra, òm a pas encara obtengut son ensenhament public ni sa preséncia a la television. La revendicacion demòra exclusivament culturala e genèra pas de movement politic...
 
Lo peitavin-santongés coneis una literatura activa dempuèi de sègles. Uèi la creacion peitavina-santongesa explòra d’estils musicals e literaris fòrça modèrnes. L’erudit Éric Nowak nos explica qu’a la fin del sègle XIX, los promotors de la lenga creèron un efemèr “Felibritge peitavin” e que, dempuèi, an pas cessat de valorizar las afinitats culturalas amb Occitània.
 
Lo territòri del peitavin-santongés s’apèla en occitan Aguiaina ^[2]: aquel nom, a l’Edat Mejana, èra una simpla varianta per Aquitània o Guiana. Ramentem que la granda Aquitània istorica s’espandissiá de Peitau fins als Pirenèus. En 1976, lo lingüista Jacques Duguet reviudèt la forma Aguiaina per designar lo sol domeni del peitavin-santongés. En parallèl, prepausèt aguiainés ^[3] coma nom alternatiu de la lenga, mas s’utiliza pauc. Tanben lo peitavin-santongés se pòt apelar popularament lo parlange ^[4]: aquel mot, que maitot es un mot occitan, significa a l’origina “lenga” o “idiòma”.
 
 
Una zòna de revolucions lingüisticas
 
L’actual país d’Aguiaina èra de lenga occitana fins al sègle XII. De lingüistas an supausat que l’anciana rara nòrd de l’occitan passava vèrs Ròchafòrt, Niòrt e Peitieus. Mas d’autres an suggerit un ancian limit pus septentrional, plaçant la totalitat de l’actual domeni peitavin-santongés dins l’Occitània primitiva.
 
Los ducs d’Aquitània residissián a Peitieus e i cultivavan l’occitan: entre eles, cal mençonar lo primièr trobador, Guilhèm de Peitieus o Guilhèm IX (1071-1126), sa felena Alienòr d’Aquitània (1122-1204) e lo filh d’aquela, Ricard Còr de Leon (1157-1999). E coneissèm de trobadors occitans dins d’autras partidas de l’espaci peitavin-santongés actual, coma Jaufré Rudèl de Blaia, Rigaud de Barbesiu, Savaric de Mauleon...
 
A la fin del sègle XII, e probable pendent lo sègle XIII, l’occitan reculèt dins aquelas regions e laissèt la plaça al francés o lenga d’oïl. Lo retrocès de l’occitan s’explica pas facilament: se supausa que las relacions economicas devenguèron de mai en mai fòrtas amb lo País d’Oïl e, a l’encòp, que de migrants del País d’Oïl s’installèron en massa dins de tèrras agricòlas novèlas e dins de zònas despobladas per las guèrras...
 
D’aquel cambiament de lenga, n’es sortit lo peitavin-santongés, que ten los traches tipics del francés dialectal de l’oèst mas que sèrva encara tot plen de formas d’origina occitana, de tipe lemosin. Per exemple: quoure? “quora?”, mijhour “miègjorn”, cagoulle “cagolha/escargòl”, aghusàe “agusar”, jhàu “jau/gal”, bouéràe “boirar/mesclar”, alenàe “alenar/respirar”, de sufixes coma ‑ous ‑ouse “-ós -osa”, de vèrbs amb l’element ‑g‑ coma deghu “degut” o vénghi “venguèri”, etc.
 
 
Una lenga romanica en cèrca d’afirmacion
 
Alara, lo peitavin-santongés, es una lenga o es un dialècte francés? Es complicat... Tradicionalament, los lingüistas lo considèran coma un dialècte francés mas reconeisson sas afinitats occitanas. Ça que la, dempuèi los ans 1970-80, los defensors del peitavin-santongés e certans lingüistas afortisson qu’es una lenga distinta. La meton dins la categoria novèla de las “lengas d’oïl”, al plural, mas es un concèpte non consensual dins la lingüistica romanica. Los sabents rèstan dividits. La miá opinion, qu’es luènh d’èsser generala, es la seguenta:
 
(I) I a basicament una sola lenga francesa o una sola lenga d’oïl, amb de dialèctes fòrça divèrses.
 
(II) Ça que la, lo peitavin-santongés pòt emergir coma lenga nòva. Son foncionament actual li permetriá de se separar del francés e de devenir una “lenga per elaboracion” (o “lenga Ausbau”) car benefícia de dos atots: (1) a un substrat occitan que lo rend original, (2) a una ortografia relativament foncionala que facilitariá son autonomizacion culturala. Pasmens, rèsta d’òbra per far acceptar lo peitavin-santongés coma “lenga”: cal donar mai de prestigi al parlange dins l’opinion, cal refortir son accessibilitat, cal aver l’ambicion de conquerir per lo parlange de foncions de comunicacion contra lo francés, e donc cal perfeccionar l’estandardizacion...
 
(III) D’autres dialèctes franceses, e mai se son revendicats coma de “lengas d’oïl” (galò, normand, picard, valon, champanhòl, morvandiòt...), an d’elaboracions non foncionalas que lor permeton pas —o pas encara— de devenir de “lengas per elaboracion”. Sol lo peitavin-santongés i poiriá arribar rapidament.
 
Donc sèm arribats a una situacion critica. Los promotors del peitavin-santongés defendon amb coratge lor lenga menaçada e cèrcan de l’afirmar. L’espaci cultural del peitavin-santongés es l’eiretièr d’una Occitània submergida, passada a la lenga d’oïl, mas que reïnventa sas relacions amb l’Occitània contemporanèa.
 
Fa dètz ans, l’Eurocongrès 2000 catalan e occitan, presidit per Robèrt Lafont e Joan Triadú, prepausèt de desvolopar un grand “Espaci Latin Central”, s’articulant a l’entorn d’Occitània, dels Païses Catalans e de regions vesinas coma Aragon. L’emergéncia d’una lenga peitavina-santongesa e lo concèpte d’Aguiaina van perfièchament dins aquel sens. Imaginem un grand pòl cultural e geopolitic amb Aguiaina, Occitània, Catalonha e Aragon: seriá la reconstruccion de nòstre espaci lingüistic immediat de l’Edat Mejana. Los occitans conscients devon sosténer lo fascinant parlange peitavin-santongés d’Aguiaina.
 
Ligams:
—   Mapa d’Aguiaina
—   Entrevista de la lingüista Liliane Jagueneau
—   Sit del lingüista Jean-Léo Léonard (descargatz lo dorsièr “poitevin”)
—   Exposicion concebuda per l’erudit Éric Nowak
—   Sit de Vianney Pivetea
—   Sit de l’UPCP-Métive
—   Sit de la SÈFCO
—   Jornal Bernancio





_____ 
^[1] Nativament: poetevin-séntunjhaes; en francés: poitevin-saintongeais.
^[2] Nativament: Aguiéne; en francés: Aguiaine.
^[3] En francés: aguiain o aguiainais.
^[4] Nativament: parlanjhe.