Se la pèrda tragica de lenga se constata per de francismes lexicaus, fonologics e sintaxics envasissents, se constata tanben per la pèrda dei reflèxes de formacion dau lexic per prefixacion/sufixacion d’un mot de basa. Se sap que l’occitan es lexicalament une lenga mens regda que lo francés: lei locutors an pas besonh d’esperar l’intrada d’un mot dins un diccionari o l’autorizacion d’un linguista, per fargar de derivats novèus, …a condicion que respècten la lei de l’occitan. Malaürosament,  emai aqueste esperit afrancesaire a contaminat lei mentalitats. Que quant de còps legiguèri “Sénher/Dòna X emplega un mot …qu’es pas dins lei diccionaris”, mandat coma una accusacion d’illegimitat de l’usatge. Rapèli donc que lei diccionaris d’occitan, foguèsson istorics, son malastrosament mai qu’incomplèts (e mai lo de Mistral), que de tot biais l’occitan prefixa/sufixa liurament, e qu’es un signe de bòna santat de la lenga se sei locutors contunhan de l’enriquesir en aplicant sei leis basicas de foncionament. Es la pròba que coneisson la lenga e que la fan viure, luòga de l’escagassar per de creacions impossiblas! Curiosament e malastrosament, la reïvindicacion de “libertat de lenga» bramada naut e fòrt per d’unei militants autodecorats de la crotz “Dieu de la lenga”  congrèia solament de formas impossiblas, de barbarismes a bodre, de mostres linguistics o semantics…e jamai d’invencions capitadas e respectuosas de la morfologia de la lenga. Aquestei desviaments alimentèt mon fichier “orrors lexicalas” accessible sus mon site personau. E lei “fargaires es-neologismes” patentats alimentan elei lo corrier dei legeires de la premsa, onte estaloiran son incompeténcia sens la mendra retenguda. Çò pièger encara, es que son publicats, coma s’èran una referéncia!
 
Per cambiar un pauc, parlarai au còntra dei bonaürs lexicaus qu’ai agut trobats encò d’autors ancians o contemporanèus.  E mai me còsta d’o dire que siáu provençala, fòrça es de constatar que lei Provençaus son mens productius lexicalament que lei Lengadocians (per parlar que dei dos dialèctes que coneissi ben). La contaminacion per lo francés produtz de “pichon….” a bodre, luòga de substantius sufixats en -on, -et, -onet, -oneton, de locucions verbalas “faire …” o “levar lo…” luòga de vèrbs sufixats en –ejar o prefixats en des-, dei pluraus sistematics luòga d’un collectiu en –um. Pasmens lei bòns locutors de naissença o leis escriveires qu’an ben integrat lei foncionaments de la lenga nos porgisson cada jorn de paraulas requistas, totalament absentas dei diccionaris e totalament legitimas pasmens.  Un escambi amb un caçaire me permetèt de relevar lo vèrbe gravassejar, bruch que fa lo singlar quora davala un  gravàs. L’escrivan Brunon Peyràs emplega “una carriera emputanada” que descriu ben sa frequentacion. Max Roqueta nos parla d’un òme que s’emmaquisèt: pas besonh d’explica. Trobèri dins un tèxte “un ostal ben amiejornat” (referéncia oblidada). L’escrivana Miquèla Cabayé-Ramos nos explica onte vacancegèt pendent son enfança, que foguèt emmedusada per la votz d’unei de sei professoras, e que dins son vilatge lei desmonedadas demandavan crèdit.  Encò de l’abat Besson, òm padeneja lei bolets, encò de Joan Pau Sibrà, òm botigueja (urós neologisme per “lécher les vitrines” o “faire du shopping”). Mancar son viratge e dintrar dins una platana se remplaça avantatjosament per “s’emplatanar” (o s’enfiguierar, s’enfanabreguierar, etc., se ne vira). La foliá dei paumiers encò de nòstreis elegits mena a de païsatges uniformament empaumierats. Coma culheira d’ensaladas sauvatjas, constati que lei roquetas son particularament “encagarauladas” e qu’avant de lei culhir, preni suenh de lei desencagaraular d’un leugier revèrs de mans sus son folhum. Faguèri regularament faire a meis estudiants en formacion aquelei jòcs de viralenga per assajar de li donar lei reflèxes e li inculcar çò qu’es la bòna e bèla e vertadiera “libertat de la lenga”. M’apercebèri amb desespèr que, e mai sortits de l’universitat, sabián ren de tot aquò e qu’èran tancats dins la creacion.
 
 
Acabarai ambe lo vèrbe despoetizar a la forma pronominala que me tombèt dins l’uelh recentament, a la lectura d’un recuelh de poesias de tria:

“Lo còrs las e l’anma sosmesa,
De segur me despoetizi!” (Ramon Lahondés, in Camin d’Ubac  Marpòc, 2012)

Dins lo genre neologisme, marca melhor que “la toristalha”, neologisme favorit dau jornau provençau Aquò d’Aquí que non coneis qu’aquò per parlar de “lei toristas en generau”. L’ai pasmens fach remarcar sabi pas quant de còps, de bada. Marca encara melhor que “la degunalitat dau Ministre de la Devesa” (A. Cassinhac, in pan-sus-l’occitan.org) en plaça de “la personalitat dau Ministre de la defensa”. Òm aplaudís dei doas mans lo premier neologisme que ven enriquesir l’occitan amb bonaür; òm regrèta lo segond que, e mai correctament format, es racista e reductor; òm s’estrangola ai dos seguents que matrassan vergonhosament la lenga, amb en mai la volontat manifèsta de li nòire essent lo presic costumier de son autor.
 
I a donc libertat de lenga e libertat de lenga, neologisme e neologisme…Totei lei “libertaires practicant de neologismes forçats” son segurament pas competents e encara mens enriqueseires de la lenga nòstra, au còntra de totei leis exemples çai-sus. Donc oblidem pas de prefixar/sufixar luòga d’emplegar de perifrasas…a la francesa.