E jaquí que vivem tornar dins un monde de lutas manifèstas, assumidas. Los afrontaments (pas nonmàs las manifestacions) se multiplican dins las charreiras, las accions de defensa daus dreits sociaus e individuaus prolifèran, au long d’infinits debats e assembladas se debaton fervorosament de nòvas estrategias e possibilitats, la telaranha “batega” de prepausas e de criticas, l’art espontani, anonime e engatjat ocupa (e okupa) los murs d’en pertot... La globalizacion es en se trasvirar contra son paire, lo capitalisme, atau coma faguèt lo monstre de Frankenstein contra lo doctor que lo creèt.
 
Un panorama encoratjador, dau mens fàcia a la repression totjorn pus descarada, desvergonjada e dictatoriala daus estats (“estat” ‘quo-es anueit una formula quimica compausada per aqueus elements: govèrn + corporacions economicas [coma la banca] + mediàs + policía/armada).
 
Entre totas aquelas lutas, v-una de las pus angoissosas, espinosas e urgentas ‘quo-es la daus pòbles indigènas americans. Mas dins aqueu article nos limitarem au cas dau Brasil. Dau 27 au 29 d’agost se debanèt a l’Universidade de São Paulo lo seminari “Preséncia indigèna a l’Universitat”. La tòca era “discutir d’experiéncias en marcha d’inclusion daus indians dins l’universitat publica [brasiliana]”, reflexionar sobre “lo luec de la diferéncia e dau ‘diferenciat’ dins l’universitat publica”. A la diferéncia de çò que se passa dins d’autres país de l’America dau Sud, coma Bolívia v-o lo Peró, au Brasil los indigènas son sistematicament ignorats e persecutats: emai se la(s) cultura(s) brasiliana(s) es/son formada(s) sus la miscigenacion de culturas d’originas dreit diversas (africanas, japonesa, portuguesa, italiana, araba, alemanda, coreana, armeniana, etc.), lo ròtle de l’indian se vei anueit relegat a lo de simbòl d’un passat lonhdan. Narma, degun se soven que, en efeit, los indigènas anueit contunhan d’existir. E z-an ben lo dreit de contunhar d’existir. Mas perdam pas lo fiau e tornem au seminari. Coma resultat de quauques lutas socialas, certanas universitats publicas brasilianas an comencat d’implantar de “còtas” que garantan de luecs per çò que los indigènas pueschan estudiar a l’universitat, independentament de lhors nòtas. Maudespieit de la completa ignorància de la societat brasiliana per çò qu’es daus pòbles indigènas, de çai en quauque temps daus uns z-an comencat d’i arribar, mai que mai dempuèi que quauques universitats an instituït de cors d’educacion interculturala, corse que segon los professors indigènas. N-òm comenca de veire, adonc, coma aquelas lutas per los dreits daus pòbles indigènas, maugrat tot, z-an comencat de balhar lhors fruits: existan ja d’escòlas indigènas, daus cors qu’includisson dins lhors programas daus saveirs indigènas, de professors indigènas formats a l’universitat...
 
Mas la tòca dau seminari ‘quo-era de reflexionar sobre la preséncia indigèna a l’universitat, car, emai se petiòta, ela exista. Son pertinentas, positivas, a long tèrme, las actualas “accions afirmativas” brasilianas (‘ações afirmativas’, mena de politicas de discriminacion positiva per las minoritats negra, indigèna e per los escolans de l’escòla publica, tras que deficitària au Brasil)? Que pensan los pròpris indigènas qu’an estudiat? E lhors comunautats? Cossí recep un indigèna los “saveirs universaus”? E cossí recep l’universitat, en tant qu’institucion (e v-una institucion es, per definicion, conservatritz), l’estudiant indigèna e sa cultura, sa maneira de comprene e se relacionar bei lo monde? La question pòt èstre resumida bei aquela citacion: “[los indigènas] sèm pas los sols a nos deure preparar per entrar a l’universitat; z-ela tanben deu se preparar per nos recebre e comprene” (Azelene Kaingang). Jaqui lo chuc de tota la question.
 
Fin finala, ‘quò s’agís tornamai d’un “tust”, d’un conflicte culturau a las originas colonialistas. Lo monde occidentau-capitalista, actualizacion daus empèris colonizaires, contunha d’envasir tots los recantons de las Americas (e dau monde enteir), penetrant dereng, de contunh, dins los territòris indigènas mejançant l’explotacion de las ressorsas, coma las minas, construccion de restancas, centralas idroelectricas, deforestacion, expropriacion de tèrras… ‘Quò-qui a costat de la violéncia pus directa, fàcia a fàcia, de quauques blancs vèrs los indigènas (dins quauque estat brasilian, coma Mato Grosso do Sul, los chaples d’indigènas, mai que mai per en causa de la tèrra, contunhan d’èstre abitualas, normals). Culturalament, a mesura que los indigènas veson lhors tèrras totjorn pus redusidas, devastadas e poluidas, lhors biais de vida, dau tot au tot ligats a la natura, devenon impossibles, çò que los fai chaire dins las periferias dau monde occidentau. Fàcia a ‘queu triste estat daus pòbles indigènas, daus uns z-an decidit, après de lutas eroïcas comparablas a aquelas daus prumeirs negres que lutèron per l’egalitat aus Estats Units, de fugir d’aquela marginalitat estudiant a l’universitat, generalament bei l’intencion de contribuir bei aquelas coneissenças a la defensa de lhors pòbles. Mas benleu ‘quo-es tròp tard. Expliquem-nos mielhs.
 
L’universitat, emai se s’es “universalizada”, ‘quo-es una institucion formada per blancs per los blancs sobre los problemas daus blancs segon l’epistemologia daus blancs; ‘quo-es a dire, ‘quo-es l’espaci dau saveir occidentau; blanc. Emai se se bada (druebe/dobrís) a d’autras culturas, z-o fai totjorn a travèrs daus uèlhs occidentaus, car lo racionalisme empirique, que n’es la sola metodologia, es lo fruit milenari d’aquela cultura occidentala. Çò disiá lo filosòfe Ortega y Gasset: “Tres sègles d’experiéncia ‘racionalista’ nos oblijan a reflexionar sus l’esplendor e los limits d’aquela prodigiosa ‘raison’ cartesiana. Aquesta ‘raison’ es màs que matematica, fisica, biologica. Sos trionfes fabulós sus la natura, superiors a çò qu’òm poguèsse imaginar, soslinhan pus encara son fracàs fàcia aus afaires pròpriament umans e convidan a l’integrar dins una autra rason pus radicala, qu’es la ‘rason’ istorica”. Surat, mas benleu tròp tard. Emai los surrealistas poguèron pas. Lo racionalisme positivista imprègna tots los cantons de las universitats, çò que provòca, inevitablament, un chòc bei l’estudiant indigèna, portaire d’una cultura dau tot au tot estrangeira a aqueus pressupausats. Aqueu chòc s’exprèssa de mantuna maneira: interdiccion de fumar (‘quò s’agís per elos d’una activitat espirituala, non pas d’un vici); incompatibilitat d’oraris (elos se levan e coijan bien pus tòst) e de calendari (lo calendari d’examens sovent coincida bei lhors celebracions religiosas, au mèsme temps que se veson forçats a segre lo calendari crestian). Las epistemologias, l’idèia, la concepcion sobre lo monde e lo saveir, difèron tant qu’a l’irreconciliabilitat. Tot belament a pas de sens per elos.
 
Las criticas a la pròpria institucion comencan d’èstre totjorn pus abitualas e fòrtas: n-òm deu l’obrir e renovar, n-òm deu l-èstre capables de, mejançant lo dialògue interculturau, la badar a de nòus saveirs. Coma aquò, los saveirs indigènas entrarián a l’universitat, en se preservant, au mèsme temps que los occidentaus nos enrichissem bei d’autras perspectivas que nos ajudarán a sortir dau pertús ente nos trobem a l’ora d’ara. Tras que biau, e convenceire: interculturalitat, eschambi d’idèias, saveirs e sistèmas... Mas veiquí qu’arriban las dreit polemicas contribucions daus indigènas au seminari: “nòstres saveirs pòdon pas l-èstre sistematizats segon vòstres paramètres: ‘quò-qui seriá los desnaturar”, “la subrevivença de nòstras civilizacions pòt pas dependre de vòstre sistèma d’educacion”, “nosautres z-avèm pas lo dreit de chamnhar (cambiar) vòstra universitat, au maximum ‘quò seriá a nosautres de construir nòstra pròpria universitat, segon nòstres pròpris parametres”. Los biais de veire, comprene e se relacionar bei lo monde indigènas e occidentaus son irreconciliables. Quand nosautres, los blancs, estudiem lhors civilizacions mejançant nòstras metodologias e assagem de las categorizar, classificar e preservar, tot simplament las tuem: cessan d’èstre saveirs epistemologicament indigènas e devenon saveirs occidentaus sus los indigènas. Mèsma question per los indigènas qu’estúdian a l’universitat: tot bien pesat, ‘quò s’agís (tornamai) d’un procès de colonizacion mejançant lo saveir, atau coma se passèt dins lo temps bei la religion (“branqueamento”, en portugués). Podèm considerar l’indigèna urban coma indigèna, per çò qu’es de sa cultura? Après tot, los indigènas qu’estúdian a l’universitat devon “abdicar” de lhor maneira de percebre e construir lo monde e se veson forçats d’aprene la metodologia racionalista empirica occidentala.
 
I aguèt pas de conclusions definitivas. N’i aguèron maitas, sovent opausadas, contradictòrias. Après lo seminari i aviá pus de demandas que non responsas. Mas i aviá enveja de butar lo trabalh, maugrat tot. Jaqui v-una de las conclusions qu’io ne tirère: ‘quo-es a chasque pòble de lutar per se, sens de paternalismes estrangeirs desnaturants. E sustot ‘quò-es a chasque individu de s’engatjar bei sa realitat socio-culturala. Après tot, las culturas, tot coma las lingas, chamnhan a mesura que z-o fan los individus que las crean.
 
Mai d’informacions [en portugués]