Planhe’s deu centralisme francés dens las colomnas deu Jornalet n’ei pas un exercici deus perilhós, botèm. Cada legedor be sap plan que l’informacion dens lo nòste Estat veng deu capdulh parisenc e deu son petit microcòsme. Qu’èm acostumats aus “Notamment à Paris”, a “La Province”, a “la mei bèra avenguda deu monde” o “Beau temps sur l’Est et le Sud-Est”…
 
Un simbèu hòrt d’aquesta parcialitat assumida o inconscienta qu’ei shens de contèsta la beròia tor Eiffel (prononciar: àifel) qui decòra lo platèu deu jornau televisat de França 2 cada ser au bèth miei d’ua vista, quin astre, de la vila-lutz de nueit. A mieidia, sonque l’entrevista deu convidat per la fin que’s hè davant ua veirina qui dubrís sus un cai de la Sèna. Doncas, pas cap de dobte: los jornalistas, los analistas, los especialistas qui vesèm au finestron demòran e tribalhan a París. Las informacions passan obligatòriament peu prisme deu punt de vista d’un parisenc o d’un provinciau desarrigat. Ne son pas monde qui, lo dimenge, se van passejar sus un petit mercat de Bretanha, véser un encontre de rugbi de Nacionau 3 o assistir a l’arribada deus batèus de pescaires suu pòrt de Hendàia. Nani, n’an pas nada idèia, o lavetz benlèu un soviénguer de mainat, de çò qui pòt estar la vita deu monde a qui parlan cada ser. Dens las annadas setanta, lo monde d’aicí que’s trufavan deus qui ne sabèvan pas se l’èrba e creish de l’aute costat deu périf’. E bé, vaquí que’us as a la television, pichon.
 
Lavetz, com aqueth bèth monde pòt analizar, soscar, comentar, avalorar, tà tot dise’c, hèr lo lor mestièr de jornalista se’s tracta d’un subjècte qui ne pertòca pas lo lor univèrs? La responsa qu’ei simple: que s’enganan.
 
Vaquí que, a l’encòp, tres eveniments be’s debanan en Euròpa e qui muishan, ac calosse sonque, com lo microcòsme parisenc n’a pas la cultura necessària entà discernir fenomèns estrangèrs aus lors uelhs. Ua manifestacion de non pas créser a Barcelona dab un mot d’òrdi clar e shens d’ambiguïtat: independéncia. Lo govèrn britanic e lo d’Edimburg que s’entenon entad organizar un referéndum sus l’independéncia d’Escòcia. Los independentistas flamencs ganhan netament las eleccions municipaus en Belgica. Lo messatge qu’ei deus clars: un movement de cap a l’independéncia que s’apotja dens tres país de l’Union Europèa.
 
Quan èri joen, a l’escòla, lo professor parlava de l’annada 1848 com de la “Prima deus Pòbles”, lo moment quan l’empèri austrio-ongrés èra amiaçat per la deishudada de las nacions qui reïvindicavan la libertat. S’èi plan comprés, èra quauquarren de positiu, ça’m par. Au jorn d’uei, au finestron, qu’ausissèm ua auta limonada. Aquò que s’apèra populisme e lo populisme qu’ei un dangèr, los independentistas, marrit monde, ne volon pas pagar enta’us autes, pr’amor que son egoïstas, e pr’amor qu’ei la crisi, ne sabi pas se l’an pro tornat repicar. Totis sabon que sonque un estat centralizat pòt assegurar la libertat e la democracia. Ite missa est.
 
E los especialistas que’s descabestran entà díser qu’ei pr’amor deu deute, de la situacion economica, deu caumatge, etc ... La volontat d’emancipacion de las “regions” que s’estima en corbas e que s’explicava per estatisticas. Lo jornau televisat de França 2 deu diluns 15 d’octobre estoc un cap d’òbra de l’estile. Per astre, lo darrèr imatge estoc lo du bagpiper municipau d’Edimburg (lo qui jòga la boha-au-sac au centre de la vila, pagat per la comuna), e lo jornalista-especialista-analista qu’acabèc en tot díser que, benlèu, i avèva tanben un especifitat culturau dens tot aqueste problèma. Un eslambrec de vertat dens ua mar grana de faderias.
 
Los Catalans volon estar independents pr’amor n’an pas jamei acceptat d’estar espanhòus. Punt. E lo biaish melhor de n’estar segur qu’ei d’organizar un referéndum dens la logica deu dret deus pòbles de dispausar d’eths medish, un dret qui n’ei pas valeder sonque peu Timòr orientau o l’Eritèa.
 
E la burla mei beròia dens tot aquò: lo Pujadas qu’ei vadut a Barcelona! (Mès n’i demorèc pas brica).