Òu! un numèro de la revista pas que sus lei femnas!* Coma “la jornada de l’enfança, de l’aubre, eca“ … D’un cert biais, es donc reconéisser que de costuma se ne parla pas e se respècta gaire, e qu’òm se refa donc una consciéncia neta de temps en temps?! Que la paritat, coma se ditz d’aquesta passa, estofa gaire lo mitan occitanista, o alara qu’es talament tèuna que me n’èri pas apercebuda fins ara. Tant auriáu poscut pas respondre a la (cordiala) convidacion de participar, que leis acantonaments, la guetoïzacion, la particion, son pas gaire ma tassa de tè.
 
Mai, fin finala, perqué pas n’aprofechar per donar un còp negre sus blanc (l’ai ja exprimit en privat), justament un “vejaire de femna” ...encolerida? D’efiech, au lum de 25 annadas d’experiéncia, pòdi que deplorar e denonciar  l’infernala neuròsi de mòrt dei (mascles) occitanistas, que contamina ailàs tot lo movement en consequéncia. Que lei que son normaus, valent a dire lei constructius que s’exprimisson per dire e faire  la vida, e n’i a evidentament,  son coma la bòna santat, son pas elei lei “contaminaires”. D’efiech, coma explicar autrament aqueste gausiment dins la desfacha, aquela atirança morbida per lei carpinhadas e lei derisòrias luchas de poder entre capèlas (tot bèu just de capelonetas )?  Coma explicar aquesta incapacitat a menar un projècte fins qu’a la madurason (es talament simple de començar quaranta causas mai n’acabar deguna, tot se glorificant de n’aver començar quaranta)? Coma explicar aquela energia consacrada a destrusir tot projècte nòu (e tractar ansin de “raubaire d’argent” (sic!) tota associacion novèla), a suspectar tota capitada, a fòrabandir tota idèa de professionalisme, e per parlar de mon domeni, a pronar e ensenhar una solucion grafica personala (donc autant de grafias que de personas) per comunicar au mai estrech, au mai recantonat? Bastir, avançar, remar dins lo meteis sens (çò qu’ a jamai empachat divergéncias e criticas),  pensar la lenga dins l’avenidor en li donant lei mejans de comunicar larg? Buai! Aquò’s bòn per leis autrei, o leis intellectuaus, o lei traitres, o totei lei que “mespresan lo pòple” (opcions divèrsas).
 
Prenètz la pena (lo drech) de far responsa e d’argumentar, se siatz femna, seretz tractada “d’agressiva”. Que per leis Occitans, femna que respond e argumenta = femna agressiva, tant vau dire isterica, aquò va solet. Empacha pas d’unei de se netejar la consciéncia amb una “femnas, riu de civilizacion” o un pichon gòt de trobadors “prètz, paratge, larguesa”! Qu’avètz remarcat quant l’amor dau vesin en generau e lo respècte de la femna en particular, adobats a la saussa trobadorenca, son very tendéncia d’aquesta passa? Vos tirarián lagremas d’emocion pas que de leis ausir parlar a la ràdio o de legir sa pròsa!  Particularament de gens que seis actes au quotidian mòstran exactament e de lònga lo contrari! Eslogans vuèges per tartufariás risiblas... Pas mai que de se sonar “Republica democratica” a agut per consequéncia la democracia, au contrari, jamai lei paraulas de façada per la galariá, la premsa o la literatura son la pròba de que que siá: enganan pas que lei que vòlon ben èstre enganats.
 
Podriáu esperlongar sens fin la desolanta tiera dei pròbas de l’enveja de crebar e non de viure que rosega lo mitan occitanista, que n’ai tastat fins qu’au vòmit despuèi 25 ans, tant dins la premsa coma dins d’acamps divers. A! lei pichons Robespierre e Sant Just qu’avèm patits e que devèm patir encara (n’i a meme que se meton de drech per bramar mai fòrt...). A! leis incrediblas letras de legeires, articles o divèrsas NDLR pareguts dins La Setmana, Occitans!, Lo Lugarn, Aquò d’Aquí, lei letras recebudas au Gidilòc (eventualament anonimas! òm a lo coratge qu’òm pòt!), lo corrier intèrne dau CLO! Tot va dins lo meteis sens de la malautiá de la contèsta per contestar, dau plaser de la garrolha, de l’escòrna e de l’escomenge (investiments libidinaus se ditz), de la destruccion a priori de çò que podriá far avançar, de procès d’intencion de tota mena. La dimension granda dau territòri es benlèu la soleta causa que nos a aparat fins ara de la deriva encara mai mortifèra que vesèm dins d’autrei minoritats linguisticas (que mancan pas de pivelar encò nòstre leis amorós de la mòrt, e qu’aquí tanben son lei femnas que fan passacarriera per dire son plen gonfle). Mai mèfi! Lo mitan occitanista a fach e fa fugir encara mai de monde que non ne’n recampa, qu’es eu son principau enemic: en aparant sei destruseires patentats totjorn lèsts a l’injúria,  en li prestant complasentament colonas e aurelhas dubèrtas d’en pertot, mai sens rendre compte en parallèl dei trabalhs constructius que se fan, se per còp d’astre, son pas “correctament estampilhats ”. Parlem pas de lei que nos servan regularament sa sansonha “siáu a man de morir, donc tot va/deu morir” que pudís a mòrt tant coma la litania “ieu, vòli aprene e comprene solament la lenga de mon papet e ren d’autre”. Tot aquò alimenta en mai per lo defòra, lo desastrós imatge de “l’occitanista” ventabolòfas,  contestaire per contestar, gemicaire per gemicar, mai incapable d’avançar e de bastir, prèp de gens que serián pasmens lèsts a sosténer.  A legir, veire e ausir manobrar aquestei gens, me sentissi ieu de ges de biais “occitanista”… Sabi pas s’un jorn l’istòria li demandarà de comptes, mai n’aurián pasmens a rendre. E coma militanta qu’a degut engolir tant de bramaires dins quant d’acamps, qu’a degut legir tant d’agressivitat, de violéncia, d’escomenges divèrsas dins quant de revistas,  mai qu’a totjorn pas a sa disposicion d’obratges complets e seriós per aprene la lenga (exemple limitat!), ieu ne’n demandi de comptes…
 
Podriáu parlar tanben dau Gidilòc, que se lei gens nos coneisson per demandar un servici d’expertesa linguistica (de còps d’oras e d’oras de trabalh gratuit), siam pas gaire vesedors que miraculosament d’unei  “oblidan” de nos citar per s’espompir solet, e que constati qu’avèm pas sovent agut l’escasença d’explicar en public e en detalhs nòstre trabalh. Sabi pas se devi tot aquò tanben  a “femna, gorg de civilizacion”, mai es causa estranha de tot biais, que manca pas de far soscar sus lo comportament fòrça especiau dau mitan... o sus la paritat.
Un autre exemple concret pertocant la lenga. Per Gidilòc, se pausa ara la question d’un Diccionari Ortografic, qu’ai mes sus taulier despuèi tres ans, espantada qu’èri de la tiera dei divergéncias, contradiccions e incoeréncias que rescontravi dins lei diccionaris e lexics divèrs en circulacion, tant coma de la quantitat de decas e cauquilhas de l’Alibert (800 recensadas a l’ora d’ara, que levan pas l’utilitat de l’obratge ça que la). Essent la tòca de l’obratge, solament l’ortografia, una certa exaustivitat èra necita dins la tiera deis intradas (a la diferéncia d’un diccionari francés-occitan  o occitan-occitan vertadiers que demandarián largament mens d’entradas, dins un primier temps). Tendrà donc 85 000 entradas (Alibert + Mistral + lexic contemporanèu), amb per caduna la grammatica, lei feminins (regularament absents de mantuneis obratges, per azard segurament) e lei plurals irregulars.
 
Çò qu’esperavi pas, es que la bastison de la tiera generariá un fichier dei gròs, que ten totei lei contradiccions /anomalias qu’ai relevadas, fichier que vira ara entre ieu, Patric Sauzet e Domergue Sumien per analisis. Per causir una solucion grafica, tant auriam poscut “decidir solets”, coma sembla l’usatge fins ara. Au contrari, nos a semblat indispensable la creacion d’una instança consultativa de la lenga que recampariá mai de mond possible. Abreugi lei circonstàncias, mai foguèt ansin creat lo CLO, en seguida d’un acamp IEO/GIDILOC/participants privats, que recampava linguistas coma ensenhaires, lexicografs coma usanciers,  non desplaga encara un còp ai criticaires de mestier.  Avèm donc portat davant lo CLO tota una tiera de problèmas generaus, per que sián discutits en collectiu. D’unei an ja agut una solucion consensuala, d’autrei son totjorn en discutida. Que lo foncionament dau CLO siá perfiech? Tant se’n manca! Qu’aja mau comunicat? Es evident. Mai èra (e demòra, quin que siá son endevenir) pasmens la soleta solucion per ensajar de reglar d’unei problèmas de lenga, en sofracha despuèi 30 ans. E de qu’avèm vist tornar mai espelir? De gens que sens ren conéisser de la realitat deis  exemples concrets d’anomalias, sens aver comparar leis obratges (e sens aver dubert lo diccionari de F. Mistral un còp de sa vida), an encara un còp “bramar per bramar”. Pièger, de quites membres se son glorificats urbi et orbi de far partida dau CLO, per lo matrassar puèi dins l’esquina fins qu’a desirar sa disparicion e tot faire per que foncione pas, tot diguent “vesètz que pòt pas foncionar”, e tot refusant lei preconizacions pasmens votadas a la majoritat larga! De qu’avèm legit? D’atacas recurrentas pudissent a pojadisme, còntra lei gens que fan son mestièr de la lenga (se fa dins tota lenga!), coma s’èra causa vergonhosa. De qu’a espelit? Tota una literatura rabiosa, trufarèla, richonejanta... e mai una peticion! Zo mai! Destrusir, amb bècs, onglas e arpas... Zo mai lei doas règlas de foncionaments occitanistas de “maudigatz, maudigatz, ne’n demorarà totjorn quicòm” e “destrusissètz, destrusissètz, demorarà ren”, aquò’s segur! Paura victòria dau non-ren, dau niilisme/gauchisme, paura victòria dei fòrças de mòrt!
 
La resisténcia a l’usatge d’una nòrma que tòrna mai espelir, en pronant de grafias quasi trocejadas en autant de vilatges que de barris, fa paur per quant a l’espandiment de la lenga: despuèi quauquei temps, assistissèm a una reculada dramatica de l’escrich, ara de mai en mai reïvendicat coma jòc solitari, que me fa pensar a una publicitat. Parier que s’es agut ausit a la ràdio “le PMU?... On joue comme on aime!”, l’ideologia lampanta es ara “l’occitan? ... S’escriu coma òm vòu! ”.  S’apondèm l’isolacionisme de tot un corrent de “la lenga provençala” de l’autra man de Ròse, leis enemics dei lengas regionalas se pòdon fretar lei mans de plaser per encara quauqueis annadas, e non es pas deman que l’occitan participarà a d’acamps de terminologia entre lei lengas romanicas!! Quora se sap que lo creòl, lenga de l’oralitat per excellença, s’es donat tanben una nòrma escricha per necessitat de transmission, que lei Catalans d’Espanha an (evidentament) sa nòrma despuèi de detzenats d’annadas, e que tota lenga es de tot biais passada per aquò, fa soscar quant a l’etèrna “especificitat occitana” e sa concepcion de la lenga, subjècte eternament sensible, ont la mendra règla es viscuda coma “una constrencha inadmissibla sortida de la cervèla d’una acadèmia autoproclamada que mespresa lo pòble” (resumissi una cèrta ideologia very tendéncia tanben d’aquesta passa, amb dos mots fòrça importants de pas oblidar, “autoproclamada” e “lo pòple”...).
 
Militants de l’emborígol personau e dau pati generalizat, sabètz qu’es la lei que libèra e qu’es l’anarquia qu’aliena? Que la nòrma a jamai pretendut escafar leis especificitats, coma d’unei se complason d’o dire, mai portar un otís de mai per ajudar a una compreneson mai globala, e ajudar subretot a un ensenhament armonizat. De quin drech un avaironés (gardés, audenc, provençau marselhés, eca....) impausariá sa grafia e son parlar a de pichòts montpelhierencs, nimesencs, arlatencs, de residéncia segur,  mai de còps pas manco occitans d’origina? Lei movements permanents de populacion  mòstran l’inanitat de l’ideologia dau replegament e de “l’autenticitat”. Empacha pas d’un autre latz de s’atencionar mai especialament a la lenga d’un luòc per lo plaser, la curiositat o l’eiretatge familhau (lo pauc que ne’n demòra!), o quand s’agís de faire un musèu etnografic: demandatz ai gens qu’an consultat Gidilòc se siáu pas tras qu’atentiva a la restituir mai prèp possible!
 
En mai que cresètz? Que lei òrres gens que s’entrevan de nòrma (e s’ameritan lo lenhier, aquò’s segur, mai lo bèc, leis arpas e lo supplici de la ròda),  parlan pas elei tanben a partir d’un luòc, de son luòc, e que se congostan pas elei tanben de menar d’enquèstas sus lo terren per un apròchi mai locau? Personalament, fau pas qu’aquò per la botanica, e despuèi d’annadas, mai m’empacha pas d’èstre regularament confrontada a la necessitat absoluda d’una nòrma mai globala, tant per la realizacion de camins botanics coma per l’escritura d’articles (nòrma grafica tant coma nòrma lexicala). Mai a rebors, ne’n coneissi de gens recauquilhats sus son parlar! Pièger,  vos afortisson fòrt e mòrt que “se ditz e s’escriu coma aquò”, solament perqu’elei dison coma aquò: espandisson donc “sa” nòrma, diferenta evidentament de la dau vesin que fa parier de son costat, mai non es pas viscut coma “una decision academica intolerabla”. Anatz comprene...  Que fau jamai oblidar qu’es justament pas lo recensament de l’escrich occitan que permet de desgatjar un usatge majoritari donc una nòrma,  qu’un diccionari “s’acontentariá” de registrar: quatre libres o quatre diccionaris, de còps quatre ortografias diferentas! Especificitat occitana, que ne regaudís d’unei!
 
Encara un còp, leis Occitans agachan lo trin de la normalitat/normalizacion/normativizacion li passar sota lo nas, en se cubrant de ridicul, trobant totei lei bònas rasons de “resistir”: “l’occitan es diferent”, “l’occitan s’escriu pas”, “l’occitan son lei tripas”, “l’occitan s’estúdia pas”, “l’occitan es per la galejada e la taulejada”, “lo vertadier occitan es aquèu parlat per lei vertadiers occitanofòns dei vertadiers vilatges de la vertadiera Occitània pregonda”, e tot badant lei Catalans e la potença de sa lenga!
 
Lo discors sus la lenga es donc a l’imatge de l’èime occitan (o lo contrari), pivelat per l’a-normalitat, l’esbudelament, lo recantonament d’un costat, e de l’autre costat lo solet plaser de l’estrifament entre personas, per marcar la lenga de son arpa (qu’encara un còp, son pas lei gens positius que son “contaminaires”, levar a despensar d’energia fòla e i perdre la santat). La question de la lenga avançarà pas tant que leis Occitans se despegaràn pas d’aqueu gost morbid de la desfacha, de la marginalizacion (que siam ja estofats per la marginalizacion dei mejans mai qu’es pas causa de tot, tant se’n manca), d’un activisme-podra-ais-uelhs revertant un cèrt felibritge dau sègle dètz-e-nòu,  de la conivéncia amb un
populisme grossier foguèsse vestit d’ironia (a! richonejar sus l’esquina dei linguistas a còps de repepiatges ortografics obsessionaus de la mena “generaliz/sar”, a s’estraçar la faquina, coma se ditz a Marselha! Tè! Resisti pas talament me fa rire,  o tòrni far: “concretiz/sar”... Encara es pas çò pièger), d’un refús de professionalizar d’unei domenis au nom de la glòria dau militantisme pur (siam totei militants! mai la puretat, encara una vision de mòrt), e tanben d’un refús dei tecnologias modèrnas (a! la resisténcia eroïca a l’informatica! Gidilòc a vendut quasi mai de diccionaris d’Alibert informatizats  a l’estrangier que non pas en territòri occitan! Suspausi qu’es la pròba d’una tara indefectibla deis estrangiers, que l’informatica es perfiechament inutila a “l’occitan vertadier”, per pas dire atentatòria a sa dignitat?)
 
Femnas d’Occitània, “font-riu-flume-gorg de civilizacion”, unissèm-nos, que la dança a l’entorn dau poder non es pas vertadierament nòstra preocupacion primiera?? Que i a pron dei cercagarrolha, reborsiers e destruseires de tot, trobant sa sola rason de viure sempre dins lo “ còntra” e jamai dins  lo “per”,  pasmens mèstres dins l’art de s’espompir e de repepiar a longor de colonnas lei meteissas causas (es uman segur,  mai particularament desenvolopat encò nòstre, tot actor de la vida economica vos o dirà). Vejaire de femna encolerida?  Ailàs cresi que non! Quant d’amics (au masculin) se pensan parier,  mai coma inversar lei donadas? E mai la sociolinguistica explique per part tot aquò, e mai servisca pas a ren d’o dire que sembla que jamai cambiarà, mai o escrivi clarament per un  còp: “l’especificitat” n’ai mon gonfle e la neuròsi de mòrt, n’ai mon pron! Visca la vida e l’avenidor!




_____
* Article paregut dins la revista Occitans ! d'octòbre de 2000 qu'èra consacrat ai femnas.