Dens la bòta, entretumà’s a duas equipas dab un balon a la man n’ei pas quauquarren de hèra navèth. Los Romans qu’avèvan dejà, bèth temps a, un jòc aperat harpastum, eretat deus Etruscs e hèra popular dens l’Antiquitat. Ne’n demòra pas gran causa d’aqueth espòrt e las règlas, mavedissas, benlèu que depenèvan de l’endret on se jogava la partida. Se pòt imaginar aisidament los Gallés amusats qui espian uns legionaris romans alasà’s en tot tumà’s d’un biaish masclut mès corrècte a l’entorn d’ua petita pelòta de corregetas de cuer. Mès lo temps que passa…
 
A la Renaishença, vaquí qu’arriba un aute jòc de la vila de Floréncia devath lo nom de Calcio Fiorentino o “còp de pè florentin”. Duas equipas de 27 jogadors que s’opausan sus plaças publicas, màgerment sus la Piazza Santa Croce de Floréncia, mès qu’èm benlèu en preséncia de l’ajòu de la butabala, pr’amor que calcio (còp de pè) ei adara lo mot qui designa lo fotbòl. E lo temps que contunha de passar…
 
Com sovent, lo rugbi va arribar dens las valisas de despatriats. A la debuta deu sègle XX, la vila de Gènoa qu’arcuelhèva ua brava comunautat d’Anglés qui hascoren conéisher aus estatjants locaus l’art mei beròi deu monde. Mès aqueste còp lo jòc ne s’enrasiguèc pas. Los clubs qui organizèn los purmèrs encontres ne subervivon pas a la partença deus precursors.
 
Que calerà aténguer lo retorn, a çò qui sembla, de tribalhadors d’Occitània entà véser formà’s ua basa de paisans e d’obrèrs qui constituiren la màger part de las tropas de jogadors. E com de costuma, lo rugbi ne va pas desenvolopà’s de pertot, mès sonque dens un encastre geografic particular, lo de la vath deu Pò qui trauca Pèmont, Lombardia e Venecia. Qu’ei aquiu que lo nòste art trobère lo son brèuç e lo terrador frutèc on anava pravar.
 
En 1910, un encontre de promocion qu’estoc organizat entre lo Racing Club de França e lo Servette de Genèva. Deu lor costat, los estudiants francés qu’apitan ua equipa a l’universitat de Milan. En 1911, lo purmèr encontre internacionau qu’opausa l’US Milanese aus Arpitans deu club de Voiron. La medisha annada, lo “Comitat de propaganda” ei creat, que vasore en 1928 la Federazione Italiana Rugby. Mès l’istòria que’s descabestra…
 
La peninsula coneish un periòde agitat. En 1921 arriba au poder un Benito Mussolini qui va emplaçar un regime fascista costejat per la soas Camisas Negras, qui n’an pas arren de véser dab los All Blacks lhevat la color de la camisa. L’equipa nacionau d’Italia jòga lo son purmèr encontre contra Espanha a Barcelona en 1929. Que serà ua des·hèita 9-0.
 
Los ideològues fascistas que creèn un jòc navèth, la volata, basat sus l’harpastum, tengut per representar la cultura italiana mélher que non pas los espòrts venguts d’Anglatèrra, país enemic. Shens nat espandiment a l’estrangèr, aqueste temptativa estoc ua cabussada.
 
Lo partit au poder, lo Partito Nazionale Fascista, qu’avoc un secretari nacionau qui se sonava Achille Starace. Catalisant sovent las trufadas de cap tau regime, aqueste qui vasore president deu Comitat Olimpic Italian a representat lo costat tragicomic deu fascisme. Personatge drin excentric, que practica eth medish la gimnastica qui conselha aus sons compatriòtas, en tot sautar, per exemple, capvath un aròu de huec a l’estadi dei Marmi en 1938.
 
Totun, qu’ei eth qui estore a l’origina d’ua campanha de propaganda de cap a la practica deu rugbi, dab aficas e l’eslogan: “… lo jòc de rugbi, espòrt de combat, deu estar practicat e difusit largament dens la joentut fascista…” (véser afica). Be podètz imaginar ausidament l’efèit pervèrs e contraproductiu d’ua tau campanha suus gojats italians de l’epòca, sustot a l’endeman de la guèrra perduda deu maishant costat. Achille Starace qu’acabèc fesilhat au costat deu Duce en 1945 e penut peus pès, benlèu pr’amor d’aquesta marrida idèia d’impausar un jòc qui s’amerita mei plan.
 
Dens un país fotbalassèr e traumatizat per la guèrra e lo fascisme, la dusau mieitat deu sègle XX ne sembrava pas presagiar de quauqu’arren de bon enta l’art mei beròi deu monde. E totun, totun … dens la Venecia lo rugbi que tornèc néisher de las brasas un còp de mei com un fènix vertadièr a maugrat deus trabucs. Baptiada “La Republica italiana deu Rugbi”, la província a balhat la màger part deus grans clubs transalpins, deus quaus podèm citar Rovigo, Padua e Treviso. E chic a chic, la palla ovale va tornar conquesir las palmas academicas e trobà’s ua plaça dens lo concèrte internacionau. Lo rugbi occitan qu’a un deute deus beròis de cap a l’italian s’òm considèra tots los jogadors de qualitat venguts l’ahortir, jogadors qui ne podèm pas nomejar aquí pr’amor deu manca de plaça. Mès l’istòria tanben ei capborruda.
 
La reconquista que s’entinoa. En 1988 Italia que’s pòt pagerar a las home nations peu purmèr còp. En 1991, un encontre dab Navèra-Zelanda s’acaba sus un 31-21 hautament aunorific, en 1994 que hascon cap a Australia dab un 23-20 deus beròis. En 1995 lo Benetton Treviso arriba en Copa d’Euròpa e l’equipa nacionau qu’obteng la purmèra victòria contra un país britanic (Irlanda a Treviso). En 2000, la Squadra Azzura qu’ei convidada a participar au purmèr Tornèi de la Sheis Nacions, deu quau ganharà la soa purmèra culhera de husta.
 
Escalon après escalon, lo rugbi italian a boishat la maishanta impression de las annadas negras e s’i ei escadut de ganhà’s las mèrcas de nobletat au còr deu continent. Un avenidor clarejant que’s perhila au davant d’aquesta equipa de la quau l’estrambòrd hè gai de véser, tanvau lo lor imne lifret hè gai d’ausir. Forza, Italia!!