Car Francés:
 
Francament, non sabiái quina èra la manièra de començar una letra coma aquesta. Es vertat que se pòt dire que non nos coneissèm gaire. Nos crosèrem qualque còp los meses d’abans e d’après la votacion de la Lei de l’occitan, aranés en Aran... E aquò es tot. Avèm, çaquelà, qualques coneguts e amics en comun que me dison que nos amassan cèrtas causas: l’amor per Occitània e per un trocet d’Occitània que se ditz Val d’Aran, lo plaser de la musica tradicionala del país e las siás danças, la beutat de la nòstra lenga, las valors democraticas, una vision del mond –diriam– progressista, lo desir d’avançar cap a una societat mai justa, e un bocin de Jornalet dempuèi sa naissença.
 
Francés, me remembri plan del jorn de l’aprobacion de la Lei. Un dels ponents del tèxt que l’aimi plan m’aviá convidat al Parlament per poder assistir a la presentacion e votacion de la Lei. Remembri fòrça plan los divèrses discorses que se faguèron. Totes los ponents de la Lei que la votèron faguèron una partida de lor discors en occitan, quitament lo Vicepresident del Govèrn, Josep Lluís Carod-Rovira. E a tu tanben te remembri plan: a l’epòca èras diputat del Parlament –lo sol diputat occitan!– e lo Síndic d’Aran a l’encòp, e non estancavas de te mostrar mai que content e urós pel succès de la jornada. Aparentament, aquel jorn non i aviá cap de fissura, cap de reticéncia, cap d’element que non te convencèsse. Tot èra perfait.
 
Los qu’aviam seguit los debats de la Lei los meses abans, pasmens, sabiam que i aviá agut de moments de nautatension entre tu –en tant que representant del tieu partit/grop, çò es, UA-PSC-PSOE– e los autres tres ponents de la Lei que la sostenguèron –los representants de CiU, ERC e ICV. Soi obligat de dire que la tiá attitud aqueles meses dels debats estonèt fòrça a divèrses occitanistas –a ieu tanben. Fins al moment, cresiam que Francés Boya –e Unitat d’Aran dins son ensems– representavan una vision puslèu occitanista del fait aranés. Non compreniam ges perqué, un còp arribats al poder del Conselh Generau, aviatz patit una mena de metamorfòsi kafkiana e aviatz cambiat de costat tot d’un còp. Cossí èra possible qu’aquel Francés Boya qu’a la debuta del sègle XXI, dins de documentaris coma El retorn del Joan Petit de TV3, fasiá de declaracions mai qu’occitanistas e criticava lo govèrn aranés del moment per èsser supausadament tròp reduccionista e non defendre l’ensems occitan, ara, en 2010, qu’èra el lo Síndic d’Aran, decidissiá que lo Conselh Generau deviá promòure un manifèst antioccitanista que negava l’existéncia d’una lenga occitana estandard comuna? Cossí se podiá comprene qu’aquel occitanista aranés que se disiá Francés Boya e que jogava amb lo sieu grop de musica occitana per Occitania tota, en 2010 aplaudiguèsse las declaracions dins lo Parlament de Catalonha d’un President de l’Institut d’Estudis Occitans qu’afirmava davant totes los ponents de la Lei que la varietat estandard de l’occitan èra d’occitan ortopedic?
 
Te pòdi plan dire, Francés, que nos sentissiam plan confonduts. Lo poder del Conselh Generau d’Aran embriagava e fasiá pèrdre lo sens, las originas, lo nòrd e lo sud –nos demandàvem–? Urosament per totes los lectors que nos legisson, tot lo mond pòt verificar çò qu’expliqui: n’i a pro de legir los compte renduts de las sessions dels debats parlamentaris, e n’i a pro tanben d’espiar las esmendas que presentava cada partit. Me sembla que quitament se pòdon trobar de vidèos de las sessions parlamentàrias.
 
Aquesta confusion que sentissiam ja en 2010 per amor de las contradiccions del partit que representas non s’es acabada. Al contrari, en tant qu’occitanista e aranesista me dòl de dire qu’a crescut. Ara, per contra, comenci de m’apercebre que la causa d’aquestas contradiccions non es pas d’aver lo poder del Conselh Generau d’Aran. Ara comenci de pensar que la causa de las contradiccions qu’avètz es la mai que prigonda desorientacion ideologica que patís la(s) vòstra(s) formacion(s) politica(s) dempuèi qualques annadas e qu’actualament es cosmica. Compreni qu’es plan dur politicament de far partida d’un partit qu’en set ans a perdut mai de la meitat de las cadièras qu’aviá dins lo Parlament catalan, qu’a perdut lo Govèrn de la Generalitat, qu’a perdut las diputacions, qu’a perdut la consideracion de “partit alternatiu” e de “cap de l’oposicion” per devenir un partit que cada còp es mai residual, qu’a perdut lo govèrn d’un fum de ciutats importantats e tres de las quatre capitalas del Principat, e que los govèrns de las ciutats importantas que non a perdut son coneguts per èsser l’epicentre de grands malhums de corrupcion politica. “Non i a de corrupcion politica dins los socialistas!”, encara disiá l’autre jorn qualque dirigent... E ieu, Francés, d’un punt de vista uman e psicologic, pòdi plan comprene que tot aquò pòsca provocar una notabla desorientacion ideologica.
 
E es aquesta desorientacion ideologica qu’explica que mentre lo Secretari General del vòstre partit referent a l’Estat Espanhòl (PSOE) disiá que l’organizacion d’un referendum es quicòm de “extraordinàriament irresponsable” e que se Catalonha se vòl independizar trobaràn al PSOE “davant”; vosautres (UA) prepausàvetz en Bossòst e al Plen del Conselh Generau d’Aran una mocion que defend lo dreit de decidir del pòble aranés a rapòrt de la siá relacion amb Catalonha dins lo cas d’una futura Catalonha independenta. Me demandi se l’expresident socialista de la Generalitat de Catalonha, José Montilla, que fa qualques jorns comparava lo referendum que vòlon organizar en Catalonha CiU, ERC e ICV amb los referendums que fasiá lo dictator espanhòl Franco, es al corrent de las vòstras proposicions.
 
Es aquesta desorientacion ideologica qu’explica que mentre a la fin del mes de junh tu demandavas dins un article del Jornalet que la Generalitat aguèsse una attitut cooperativa amb la rèsta d’Occitania e sostenguèsse aquelas estructuras ont segon lo tieu punt de vista se trabalha per l’unitat de la lenga, a l’encòp, un mes e qualques jorns mai tard, presentavas una resolucion al Plen del Conselh Generau d’Aran que demandava que lo Conselh Generau exigiguèsse a la Generalitat d’utilizar solament e per totas las comunicacions la varietat aranesa de l’occitan. 
 
Es aquesta desorientacion ideologica qu’explica que lo dissabte de fa doas setmanas escriguèsses dins aqueste jornal un article ont te presentavas coma lo grand paire defensor de la Lei e te planhiás de la manca de desvolopament. Mas, qualques linhas après, disiás tanben: “En tot cas, çò que mès a preocupat as ponents, dempús de diuèrsi contactes damb es sectors implicadi en hèr a possar era lengua, ei era persistenta indefinicion des politiques lingüistiques e, ath cap dauant de totes eres, er imprecís  futur der IEA. Ad açò i cau somar era pretension dera Generalitat de crear un nau ens academic en Aran, en tot generar un mès qu’evident conflicte lingüistic damb era rèsta d’Occitania, per’mor de hè’c sense es consensi de besonh qu’aué ja an entitats com eth CPLOC.”. Desencusa, Francés, mas tu as legit la Lei que tu e los tieus votèretz en setembre de 2010? Es la Leide l’occitan, aranés en Aran –que tu personalament redigiguères e votères– qu’obliga la Generalitat a crear l’Acadèmia de l’occitan en Aran, e es la Lei qu’especifica que l’Acadèmia deu èsser l’IEA. Non es pas una “pretension” de la Generalitat de “generar un mès qu’evident conflicte lingüistic”. Non: tot aquò fa partida de las teorias de la conspiracion. Es, tot simplament, un mandat del Parlament. Alavetz, cossí se pòt dire que la Generalitat no fan res pel desvolopament de la Lei e a l’encòp la criticar perque es a preparar la nòva Acadèmia, aital coma o ditz la Lei? Mas, se solament foguèsse aquò, encara se podriá pensar qu’aviás oblidat çò que votères fa dos ans. Lo problèma es que dins ton article de fa dos dissabtes non explicas que quitament la meteissa resolucion que presentèretz vosautres –UA– l’agost passat (2012!) al Plen del Conselh Generau d’Aran ont demandàvetz que la Generalitat solament utilitzèsse la varietat aranesa, tanben demandàvetz que lo Conselh Generau reconeguèsse la seccion lingüística de l’Institut d’Estudis Aranesi en tant qu’Acadèmia e, donc, l’autoritat lingüistica de l’occitan, en Aran e en Catalonha. A prepaus –tant que i sèm...–, non pensas que çò qu’es vertadièrament pretensiós es de creire que qualqu’un pòt parlar en nom d’Occitania tota? Quand dises “un mès qu’evident conflicte lingüistic damb era rèsta d’Occitania”, en nom de quina Occitania parlas? Los tieus collègas politics catalans critican de contunh lo President de la Generalitat de Catalonha perque, dison, parla tostemps en nom de totes los catalans. Mas, e tu? Tu, que non ès quitament president de cap país, pòdes parlar en nom d’una nacion sencera?
 
Fin finala, Francés, imagini qu’es aquesta desorientacion ideologica qu’explica que lo vòstre referent politc en Catalonha siá lo PSC-PSOE, e que, totun, quand volètz aver de relacions politicas mai enlà de las frontièras administrativas, enlòc d’aver lo sosten del Partit Socialista Francés, vos calga tustar la pòrta d’un partit qu’es aliat europèu d’ERC –lo Partit Occitan– e que fa partida d’una coalicion electorala –EELV– politicament sòrre d’ICV qu’abans las eleccions de dimenge passat envièt una letra a la direccion nacionala d’aqueste partit ecologista per los sosténer e encoratjar per çò qu’es de l’organizacion del referendum independentista en Catalonha.
 
Desorientats e confonduts. Aital es coma nos sentissiam nosautres abans. Desorientats e confonduts. Aital es coma vos vesèm a vosautres a l’ora d’ara.
 
Plan coralament,
 
Marçal Girbau