La gestion intelligenta dels dialèctes
 
I a un consens dins l’occitanisme per respectar la diversitat dialectala. Es normal que cada occitanista pòsca cultivar lo vivaroalpenc, lo provençal, lo provençal niçard, l’auvernhat, lo lemosin, lo gascon (amb l’aranés) o lo lengadocian.
 
Per gerir eficaçament aquela cultura dels dialèctes, cal evitar doas posicions extrèmas que son esterilas e inaplicablas:
 
1.    D’un caire, cal condemnar l’ultralocalisme intransigent, qu’es contrari a la necessitat de comunicacion larga. Es tecnicament impossible d’imprimir, d’ensenhar e de difusar una lenga en cent varietats localas.
 
2.    D’autre caire, cal evitar l’uniformizacion rigida, que tusta l’amor legitim dels usatgièrs per lors dialèctes.
 
Per gerir la diversitat dialectala de manièra practica e realista, ai desvolopat una posicion qu’es en acòrdi amb las recèrcas de grands lingüistas coma Loís Alibèrt, Pèire Bèc, Robèrt Lafont e Patric Sauzet. En seguida d’aqueles especialistas, prepausi d’assemblar los dialèctes dins un grand occitan estandard (o occitan larg, occitan referencial), de tipe pluricentric, que compren:
 
1.    Un occitan estandard general. Un tèrme pus brèu pòt èsser occitan general. Se basa sus lo lengadocian car es lo pus intermediari dels dialèctes.
 
2.    De modalitats regionalas dintre l’occitan estandard, plan convergentas e plan armonizadas entre elas, amb de marcas dialectalas tipicas, mas leugièras e moderadas: occitan estandard auvernhat, occitan estandard gascon, occitan estandard lemosin, occitan estandard provençal, occitan estandard niçard, occitan estandard vivaroalpenc.
 
Al costat d’aquò, sosteni lo drech d’utilizar de varietats pus localas, coma lo gascon aranés o lo roiasc-brigasc, quand i a una fòrta demanda sociala. Mas es necessari de las desvolopar en relacion e en solidaritat amb l’occitan estandard. Cal evitar que se desvolopen en copiant servilament una lenga dominanta. Pensi, per exemple, al laveg d’espanholismes inutils qu’estofan l’aranés.
 
Dins aquel esperit, es necessari de metre en comun una granda quantitat de mots, d’expressions e de règlas gramaticalas que se limitavan abans a certans dialèctes. Ma proposicion es de transformar aqueles recorses dialectals en recorses comuns, acceptables dins la totalitat de l’occitan estandard, comprés dins la totalitat de las modalitats regionalas de l’estandard.
 
 
D’exemples dins lo lexic
 
Dins los mots e las expressions, i a ja de recorses dialectals que son devenguts comuns a una epòca recenta sens que degun se n’avise. La forma pauc a cha pauc, qu’es d’origina vivaroalpenca, s’adoptèt fa longtemps en provençal puèi, a partir del provençal literari del Felibritge, s’es espandida al sègle XX dins totes los dialèctes cultivats per los occitanistas. Soi partisan de metre en comun, de pertot, qualques formas equivalentas: pauc a pauc = pauc a cha pauc = a cha pauc = a cha petit = chic a chic = brin a brin = drin a drin. D’autras grandas lengas estandardizadas tanben accèptan de sinonims d’aquela mena (aital, en catalan estandard dison poc a poc = a poc poquet = xic a xic; en francés estandard dison peu à peu = petit à petit).
 
Un autre exemple: lo meteis animal s’apèla dins los Alps lo camoç (lo chamoç) e dins los Pirenèus lo sarri o l’isard. En occitan estandard, cal acceptar dins totas las regions camoç (o chamoç en nòrd-occitan) = sarri = isard. Son tant de sinonims corrèctes.
 
Parièr, per la scèna miniaturizada que representa la naissença de Jèsus, es corrècte de dire, pertot: lo presep (usatge d’origina gascona) =lo presepi (usatge d’origina niçarda e vivaroalpenca) =lo betlèm (usatge d’origina provençala) =la crecha = la grépia...
 
De sinonims coma lo jorn e lo dia coexistissián en occitan medieval literari, per exemple dins los trobadors. Uèi encara, coexistisson en gascon. L’occitan estandard deu admetre jorn e dia coma sinonims valables, de pertot. Aquò empacha pas d’aver un usatge pus frequent de dia en gascon o de jorn dins d’autras varietats (en catalan estandard, tanben, accèptan dia e jorn, e mai se dia es pus frequent).
 
 
D’exemples dins la gramatica
 
Dins las règlas gramaticalas, parièr, i a d’usatges regionals que se pòdon metre en comun de pertot sens qu’aquò perturbe los caractèrs fondamentals de cada dialècte.
 
Ansin, la manièra d’exprimir lo gerondiu seguís tradicionalament lo tipe en + participi present (en parlant, en finissent, en batent) o ben lo tipe en + infinitiu (en parlar, en finir, en batre / en bàter). L’usatge tradicional es de dire pus sovent lo tipe en parlant en provençal, vivaroalpenc e lengadocian e lo tipe en parlar en gascon, lemosin e auvernhat. Mas es pas un usatge estricte car, en realitat, los dos tipes coexistisson sens dificultat dins la màger part dels dialèctes (levat a l’èst, ont sol lo tipe en parlant es usual). Lo tipe en parlar pòt prene de formas enriquidas coma en tot parlar o en bèth parlar. L’occitan estandard pòt acceptar totas aquelas construccions, de pertot, dins totas las regions, sens lo mendre risc de menaçar l’identitat dels diferents dialèctes: en parlant = en parlar = en tot parlar = en bèl parlar (en bèth parlar / en bèu parlar).
 
La negacion pòt admetre divèrsas construccions que, de fach, ja coexistisson perfièchament dins la majoritat dels dialèctes actuals: pensa pas = non pensa pas = non pensa (lo catalan estandard admet identicament: no pensa = no pensa pas).
 
Çò que prepausi de metre en comun, son sustot de mots sinonims o ben de construccions gramaticalas equivalentas. Gaireben totas las lengas estandards accèptan aquelas mesas en comun. Ne poiriái citar de centenats d’exemples en anglés estandard, coma truck = lorry “camion”, coma I have no car = I don’t have a car = I haven’t got a car “ai pas de veitura”; e es parièr en alemand estandard, en italian estandard, en espanhòl estandard...
 
 
La reduccion de las variacions inutilas
 
Per contra, per un sol mot donat, es necessari de reduire certanas variacions inutilament complicadas. Almens en occitan estandard, entre pintar e pintrar, cal preferir pintar perque es la forma pus generala, pus tradicionala o pus unitària.
 
Per contra, dins un mot donat, i a una variacion de forma que rèsta acceptabla quand respond als trachs emblematics dels grands dialèctes. Mas cal limitar aquelas variacions dins un nombre rasonable de règlas d’equivaléncia dins l’occitan estandard pluricentric: cantar (chantar), fòrt (hòrt), agachar (agaitar), los (lei/lu), del (dau/deu)...
 
De segur, qualques ultralocalistas contunharàn d’èsser intransigents e refusaràn de s’interessar a tota solucion constructiva per far de l’occitan una lenga de comunicacion. A l’autre extrèm, qualques discípols del Doctor Strangelove^[1], sens formacion seriosa en lingüistica, contunharàn de prepausar una uniformizacion rigida, sens comprene cossí foncionan fòrça lengas estandards dins lo mond real. Aquò non me preocupa pas. Car ma posicion, en tot cas, es en acòrdi amb l’immensa majoritat dels lingüistas competents e amb una proporcion creissenta de militants e de defensors de la lenga.
 
 
____
^[1] Lo Doctor Strangelove, dins lo celèbre filme de Stanley Kubrick, a un nom anglés que significa “estranh amor”. A recebut de noms adaptats dins las lengas que son dominantas en Occitània: en italian Dottor Stranamore (“estranh amor”), en francés Docteur Folamour (“fòl amor”) e en espanhòl Doctor Insólito (“insolit”). Dins un occitan estandard e logic, podèm evitar lo francisme inutil Doctor Fòlamor*, que qualque occitanista s’es cregut intelligent de l’utilizar fa gaire dins Jornalet, probable en volent parlar de ieu, quand aviá el una compreneson confusa dels afars d’estandardizacion.