Pauc de chausas son nòvas per çò qu’es dau “saveir uman”. L’òme produtz pas de chausas dau tot au tot novelas, “originalas” dins lo sens d’ ”origina”. N-òm poiriá dire que, jos diversas formas, tot es estat ja pensat; coma aquò pòt, surat, mas, desvolopat o non (e doncas non formulat e sistematizat), intuït. Tot pensament uman en relacion a l’esséncia de l’òme (e doncas n’exclausent las sciéncias naturalas) es necessàriament generique, çò es, pròpri au gènere uman dins sa totalitat.
 
Dempeusnimens, anueit z-avèm quasi totjorn l’impression que, coma disiá aqueu tipe, l’istòria es achabada, e que seriám arribats a la cima dau saveir. De la mena! La tradicion, la cultura, nos enròda d’en pertot, fòrça abans nòstra naissença; z-ela nos talha epistemologicament. Mas sus lo ver, vòle parlar de quicòm de diferent: vòle parlar de la valor sociala dau saveir; de la politizacion dau saveir, que. De çai en quauque temps, z-ai comencat de legir tornar que podèm pas permetre que lo saveir siaja politizat. E ben, io, i sei totalament contra: lo saveir es ben una espleita politica (politica dins lo sens de gestion de la vida en societat):’quo-es pas d’asard que los saveirs umans son totjorn estats persecutats, manipulats, controlats, fòrabandits e alunhats de la societat, dau pòble; après tot, saveir es poder. Mas, quana sòrta de poder? Un saveir quan que siá? Non: un saveir quan que siá que siaja necessàriament interconnectat bei totas las autras formas de saveirs umans, en dialògue organique bei la filosofia, l’istòria, la linguistica, l’antropologia, la literatura…  Pueis qu’en efeit, quand òm estúdia la filosofia a costat de l’istòria v-o la literatura a costat de l’antropologia, n-òm i establís de connexions que nos menan obligatòriament a nos bastir una concepcion globala de çò qu’es l’òme, de sa natura e de son istòria, de son esséncia e de sas vivéncias particularas. E quand òm estúdia totas aquelas matèrias ensems, n-òm percep continent una linha de continuitat que s’esriva (s’escola) dins los temps non registrats: las relacions de poder. Car, se i a quicòm qu’a pas ges chamnhat dins l’Istòria,’quo-es lo besuenh de promocion sociala a tot prètz, emai n-òm deva refusar sas originas, sa cultura originala, emai la reprimir. L’auta cultura (la daus privilegiats, l’oficiala, la canonica, e, finalament, la de l’escòla), après tot, a totjorn agut lo ròtle de distincion sociala; aurá, au Classicisme, a l’Edat Mejana, a l’Empèri Roman v-o dins lo Reiaume dau Benin. Mestrejar l’auta cultura vòu dire aveir dau léser, non dependre dau trabalh productiu pròpri; l-èstre privilegiat, que. E çò de mèsme pòt l-èstre dit de la poesia, de la color de la pèu, de la cusina v-o de la mòda. Io, dins mon cas, v-una de las chausas que m’an menat au socialisme (dins lo sens larg dau mot, comunisme e anarquisme; çò es, la luita per la liberacion sociala)’quò fuguèt l’estudi de l’Edat Mejana. Après tot, las dinamicas socialas z-an gaire chamnhat: un elèit minuscule e opressor que domina la granda majoritat de la societat, subjugada d’esperela a son poder, acceptant son govèrn en rason d’una aparenta superioritat morala-culturala. E entremei la basa e la ponta de la piramida sociala, tot un molon de monde desesperat de progredir socialament (economicament), en refusant ansin lhor cultura (ni superiora ni inferiora a la daus elèits [‘quò exista pas ges de superioritat v-o d’inferioritat en matèria de cultura])  e n’adoptant la daus riches, que dempuèi  totjorn s’esperfòrçan de l’alunhar desesperadament de la daus paures. Mai enquera: emai la lhor impausan! De l’istòria, n’aprenem’quò-qui: l’istòria de l’òme es l’istòria de la dominacion de la majoritat. La leçon de l’Istòria? Çò que podèm pas permetre de nòu.
 
Lo saveir es doncas una arma, una espleita politica que dòta l’individu de poder, d’autonomia e de critèri; de libertat enfin. Las sciéncias umanas nos fan reflexionar sus la natura de l’òme solet e en societat, e nos fan veire clarament las dinamicas que se ne derivan. A travèrs l’estudi de la Grècia classica, de l’Edat Mejana v-o dau Romantisme, n-òm capita de capir coma aquò pòt un bocin de l’esséncia umana jos divèrsas manifestacions culturalas, mas la basa contunha d’èstre la mèsma. Se qualqu’un se n’es pas enquera convençut… Vos sètz avisats que totas las dictaduras (e la majoritat de “democracias” neoliberalas) asfixian e tuan las sciéncias umanas (en las desarticulant, en las redusint, en las eliminant, que)? E cresetz qu’aquò es gratuït? Coma disiá Kant, sapere aude; ausa saveir! E, quasi sens vos en mainar, seretz en faire de la politica.
 



_____
 * Chausise de gardar la forma vernaculara auvernhata saveir coma omenatge au vièlh continuum linguistique de la Galloromania de l’Est, format per lo lorenés, franc-comtat, borgonhon, arpitan e nòrd-occitan. L’auvernhat fai la transicion vers l’oïl bei la diftonga’ei’ , coma lo vièlh francés e enquera anueit quauques parlars d’oïl (treis, saveir)

_____
NDLR:L’autor d’aqueste article es a far lo bloquièr uman, en tot defensar los guaranís kaiowás dels fazendeiros en Brasil. A pas de comunicacion per Internet ni per telefòn, e poirà pas legir los vòstres comentaris. Se subreviu, a mitat de genièr tornarà èsser connectat a la telaranha. Vegetz: www.jornalet.com/1210