Parlàvam la setmana passada dau besunh de manténer las tradicions populàrias. Deishatz- me contar çò que descubririm  en Turquia. Atau de seguir de soscar…
 
Lo 16 de julhet de 2011, Gric de Prat deisha Bordèu per anar tocar a Samsun, una ciutat turca en bòrd de la Mar Negra. Lo concèrt se debana dus jorns après, lo 18 de julhet, e me quitrèi pas de sentir en aqueth moment l’interés daus espectators per lo bohausac… Mes aquò se tròba tanben en Gasconha… de còps.
 
Lo 20 de julhet dens la vrespada, un carri nos pausa dens un barri populari: un trentenat de mainatges son a jogar dens un casau public, gojatas, mes tanben gojats que pareishen bravament s’enujar.
 
Lo pifre comença de tocar. Las gojatinas arriban e s’i gahan aus jòcs musicaus que prepausam, los gojats per darrèir se trufan…Me gahi lo bohausac: suspresa daus dròlles que s’apròchan en tot díser “tulum” (atau se sona lo bohausac turc). Balhi l’instrument a un daus mainats que s’escapa apaurut. Un aute passa per darrèir e gaha lo bohausac. S’ensaja de tocar, shens ic poder arribar, solide. Tot lo monde es a ríser, eth tanben, e tots los gojats vòlen assajar... Son eths que mian la dança que va seguir, las espiadas maishantas son acabadas e deishan la plaça aus arridèirs.
 
Quan partim, un daus gojats se vira de cap a jo per me héser un poton. Nosauts damoram esmauvuts e estonats dau poder dau “tulum”.
 
La descuberta de l’instrument turc se passarà dus jorns après, dens una cramba estudianta on ajuri  léser de rencontrar un “tulumaire”.
 
Temeruc, entrèri dens la crambeta. Vesuri un gojat daus vints ans alà qu’espièt, curiós, lo bohausac qu’avèvi dens las mans. De tira s’ic gahèt e toquèt! Esbaudit, l’espii tocar lo bohausac, tipicament gascon e casí desapareishut en Gasconha!
 
Au cap d’un moment, lo gojat me ten lo son “tulum”, quauquas paraulas en turc, compreni que me prepausa de tocar. Tòqui atau com pòdi, mes aquò fonciona: lo “tulum” e lo bohausac se pareishan tant que pòden tocar amassa.
 
Lo gojat entemna una melodia e me hèi signe de seguir. Jo, me l’ensenhi e eth comença de héser una tropa de variacions mei o mens ritmicas davant de tornar gahar la melodia. A un senhau que me hèi, soi jo adara qu’ensaji de compausar.
 
E atau l’un après l’aut, tocam un brave moment. N’èi pas jamei podut parlar au gojat, sonque dab la musica.
 
Lo jòc dau “tulum” es hòrt ritmic (véser sus internet lo siti de Gric de Prat) e ornamentat. Las melodias son de las cortetas mes lo musicaire passa de l’una a l’auta dab variacions. Aqueste tipe de jòc ne se hèi pas mei  briga dab un bohausac, medish se me remembri daus vielhs que contavan qu’atau se passavan los rondèus.
 
Leçon d’istòria o leçon de musica? Los dus, davant los ulhs, vesi emplegar una tecnica desapareishuda dempui pausa en çò nòste: un viatge dens lo temps que n’aurèi pas jamei pensat possible.
 
Lo “tulum” hèi dançar, las camas bolegan soletas,  e tots de se deishar anar… Dens los maridatges, es eth que mia la farandòla…
 
La Turquia sabut guardar a las tradicions populàrias una plaça vertadèira dens la societat de l’ora d’ara: los Turcs nos pareishuren tant plan dens lor biais de víver. Incluida dens la modernitat,  la tradicion provesís a cadun una plaça possibla dens lo monde daus umans.
 
Lo contrari dau “sindròme dau parpalhòu” que nos rosiga…