Opinion
Per començar d’aquerir una bona sintaxi
Daus legeires m’an demandat de parlar pus sovent de la sintaxi dins aquesta cronica. De consent: quò quí, o me chau far, e o farai emb plaser (totparier, ja ai parlat de sintaxi, per exemple lo 23.4.2012, tochant la plaça de l’adjectiu).
La sintaxi es la partida de la gramatica qu’estúdia l’òrdre daus mots (pus precisament: las foncions, las combinasons e las relacions daus mots dins la frasa). Lo tèrme occitan sintaxi ven dau grèc sýntaxis (σύνταξις) que significa “disposicion, òrdre, arrenjament, sintaxi”. De segur, una bona sintaxi es fondamentala per arribar a una expression qualitosa en occitan. E que nos chau utilizar de las frasas ben fachas.
D’en primier, chau ben ramentar qu’entre las diferentas lengas romanicas, la sintaxi es pus sovent semblabla que divergenta. En tot cas, quand se tracta de construir nonmàs de las petitas frasas simplas e basicas, las règlas son plan similaras entre l’occitan, lo catalan, lo francés, l’italian o l’espanhòu...
Donc la prioritat, dins la promocion d’una bona sintaxi occitana, quò es d’insistir sus las diferéncias pauc nombrosas, mas frequentas e repetitivas, que i a entre las frasas simplas de l’occitan e aquelas de las tres lengas dominantas (francés, italian, espanhòu).
Vejam tres tipes de contrasts frequents entre l’occitan e lo francés.
Lo pronom e los dos vèrbs liats
En occitan autentic, botam lo pronom personau conjonch abans dos vèrbs estrechament liats (en occitan gascon: abans o après los dos vèrbs). Lo francés, per contra, bota lo pronom entre los dos vèrbs.
(1)
— Occitan:Lo pòdes trobar.
(occitan gascon: Lo pòdes trobar. = Que’u pòdes trobar. =Pòdes trobà’u. = Que pòdes trobà’u.)
— Francés: Tu peux le trouver.
(2)
— Occitan: Se deu enganar.
(occitan gascon: Se deu enganar. = Que’s deu enganar. =Deu enganà’s. = Que deu enganà’s.)
— Francés: Il doit se tromper.
(3)
— Occitan: Las chau presentar. / Las cal presentar. / Las chal presentar.
(occitan provençau: Lei cau presentar.)
(occitan niçard: Li cau presentar.)
(occitan gascon: Las cau presentar. = Que las cau presentar. = Cau presentar-las. = Que cau presentar-las.)
— Francés: Il faut les présenter.
Remarquem que l’advèrbi de negacion pas, eu, se plaça sens problèma entre los dos vèrbs liats.
(4)
— Occitan:O vòlon PAS dire.
(occitan gascon: Non ac vòlen PAS díser. =Non vòlen PAS díser-ac.)
— Francés: Elles ne veulent PAS le dire.
L’article davant lo superlatiu relatiu
En occitan autentic, repetissèm pas l’article davant un superlatiu relatiu. Lo francés, per contra, lo repetís.
(5)
— Occitan: lo dròlle pus simpatic
— Francés: le garçon le plus sympathique
(6)
— Occitan: la solucion melhora
— Francés: la solution la meilleure
(7)
— Occitan: los immòbles mens grands
(occitan provençau: leis immòbles mens grands)
(occitan niçard: lu immòbles mens gran[d]s)
(occitan gascon: los immòbles mens grans)
— Francés: les immeubles les moins grands
L’interrogacion de basa
En occitan autentic, una interrogacion simpla se fai emb lo mesme òrdre daus mots que per una afirmacion, mas en apondre una entonacion montanta que l’escrivèm emb un ponch d’interrogacion. Lo francés corrent utiliza tanben la simpla entonacion montanta, mas sovent pòt apondre est-ce que au començament; e lo francés academic, eu, invèrsa l’òrdre dau pronom subjècte e dau vèrb.
(8)
— Occitan: Sap ont es la clau?
— Francés: Il sait où est la clé? = Est-ce qu’il sait où est la clé? = Sait-il où est la clé?
(9)
— Occitan: La directritz parlarà deman?
— Francés: La directrice parlera demain? = Est-ce que la directrice parlera demain? = La directrice parlera-t-elle demain?
(10)
— Occitan: Plòu?
— Francés: Il pleut? = Est-ce qu’il pleut? = Pleut-il?
I a ben d’autras diferéncias sintacticas entre l’occitan e las lengas dominantas, i a ben de las subtilitats qu’ai pas evocadas aicí. E las chau ensenhar a las personas qu’aquerisson un nivèu de mai en mai avançat en occitan. D’aquilhs detalhs apassionants ne parlarem, de temps en temps, dins daus articles futurs.
La sintaxi es la partida de la gramatica qu’estúdia l’òrdre daus mots (pus precisament: las foncions, las combinasons e las relacions daus mots dins la frasa). Lo tèrme occitan sintaxi ven dau grèc sýntaxis (σύνταξις) que significa “disposicion, òrdre, arrenjament, sintaxi”. De segur, una bona sintaxi es fondamentala per arribar a una expression qualitosa en occitan. E que nos chau utilizar de las frasas ben fachas.
D’en primier, chau ben ramentar qu’entre las diferentas lengas romanicas, la sintaxi es pus sovent semblabla que divergenta. En tot cas, quand se tracta de construir nonmàs de las petitas frasas simplas e basicas, las règlas son plan similaras entre l’occitan, lo catalan, lo francés, l’italian o l’espanhòu...
Donc la prioritat, dins la promocion d’una bona sintaxi occitana, quò es d’insistir sus las diferéncias pauc nombrosas, mas frequentas e repetitivas, que i a entre las frasas simplas de l’occitan e aquelas de las tres lengas dominantas (francés, italian, espanhòu).
Vejam tres tipes de contrasts frequents entre l’occitan e lo francés.
Lo pronom e los dos vèrbs liats
En occitan autentic, botam lo pronom personau conjonch abans dos vèrbs estrechament liats (en occitan gascon: abans o après los dos vèrbs). Lo francés, per contra, bota lo pronom entre los dos vèrbs.
(1)
— Occitan:Lo pòdes trobar.
(occitan gascon: Lo pòdes trobar. = Que’u pòdes trobar. =Pòdes trobà’u. = Que pòdes trobà’u.)
— Francés: Tu peux le trouver.
(2)
— Occitan: Se deu enganar.
(occitan gascon: Se deu enganar. = Que’s deu enganar. =Deu enganà’s. = Que deu enganà’s.)
— Francés: Il doit se tromper.
(3)
— Occitan: Las chau presentar. / Las cal presentar. / Las chal presentar.
(occitan provençau: Lei cau presentar.)
(occitan niçard: Li cau presentar.)
(occitan gascon: Las cau presentar. = Que las cau presentar. = Cau presentar-las. = Que cau presentar-las.)
— Francés: Il faut les présenter.
Remarquem que l’advèrbi de negacion pas, eu, se plaça sens problèma entre los dos vèrbs liats.
(4)
— Occitan:O vòlon PAS dire.
(occitan gascon: Non ac vòlen PAS díser. =Non vòlen PAS díser-ac.)
— Francés: Elles ne veulent PAS le dire.
L’article davant lo superlatiu relatiu
En occitan autentic, repetissèm pas l’article davant un superlatiu relatiu. Lo francés, per contra, lo repetís.
(5)
— Occitan: lo dròlle pus simpatic
— Francés: le garçon le plus sympathique
(6)
— Occitan: la solucion melhora
— Francés: la solution la meilleure
(7)
— Occitan: los immòbles mens grands
(occitan provençau: leis immòbles mens grands)
(occitan niçard: lu immòbles mens gran[d]s)
(occitan gascon: los immòbles mens grans)
— Francés: les immeubles les moins grands
L’interrogacion de basa
En occitan autentic, una interrogacion simpla se fai emb lo mesme òrdre daus mots que per una afirmacion, mas en apondre una entonacion montanta que l’escrivèm emb un ponch d’interrogacion. Lo francés corrent utiliza tanben la simpla entonacion montanta, mas sovent pòt apondre est-ce que au començament; e lo francés academic, eu, invèrsa l’òrdre dau pronom subjècte e dau vèrb.
(8)
— Occitan: Sap ont es la clau?
— Francés: Il sait où est la clé? = Est-ce qu’il sait où est la clé? = Sait-il où est la clé?
(9)
— Occitan: La directritz parlarà deman?
— Francés: La directrice parlera demain? = Est-ce que la directrice parlera demain? = La directrice parlera-t-elle demain?
(10)
— Occitan: Plòu?
— Francés: Il pleut? = Est-ce qu’il pleut? = Pleut-il?
I a ben d’autras diferéncias sintacticas entre l’occitan e las lengas dominantas, i a ben de las subtilitats qu’ai pas evocadas aicí. E las chau ensenhar a las personas qu’aquerisson un nivèu de mai en mai avançat en occitan. D’aquilhs detalhs apassionants ne parlarem, de temps en temps, dins daus articles futurs.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#11 En auvernhat "ribat" e "ribats" se pòdon destriar màs embé l'aurelha, que se pòt ausir 'na leugèira difarença entre la doas prononciacions de la «a», au plurau la prononcem un petit mai badada. Mas sabe pas si 'quò se fai pertot en Auvèrnha...
(un petit mai = un petit pauc mai)
#15 Qu'ei interessanta era question deth enonciatiu (de qui totun pas un pronom) en pormor eth sistèma que coneish un hèish de variacion en gasconha ("ja" que veng afirmatiu en Lavedan e en haut Comenge, "se" qu'arremplaça "e" coma" particula enonciativa en País Tòi e en Coseran...).
Senon, que sòi hèra content de véger un article didactic de Domergue Sumine sus era sintaxi. En esperar que quan compile tot açò, que'n hàcie ua gamartica generau tà tota era lenga d'òc, çò qu'ei tostemps de manca, ce'm pensi, e qu'ei tant de besonh tà véger'i mes clar.
#4
Com lo pronom enonciatiu interrogatiu "E" en gascon (deu Sud, au mensh)
#11 Òc, es verai, e pas solament en nòrd-occitan. Tanben en occitan dau sud, s'utiliza lo pronom quand es necessari de precisar la persona, en cas de risc d'ambigüitat: "demandan que ieu parle" / "demandan qu'el parle".
#12 La logica d'aquelas formas medievalas (ben autenticas, segur), s'explica facilament, per exemple, dins la gramatica de Ronjat, §787γ, §781.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari