Opinion
Ça que la... çaquelà!
Diluns passat, coma de costuma, Domergue Sumien nos ofrissiá un article suls cent ans de las nòrmas ortograficas del catalan. L’article servissiá per comparar la situacion de l’occitan e del catalan, en tot remarcant que lo fait que lo catalan aguèsse pogut consolidar lor normativa fòrça mai lèu que l’occitan a permés qu’a l’ora d’ara la normalizacion sociala del catalan siá mai prigonda, e, donc, que la recuperacion de la lenga catalana non aja res a veire amb la situacion sociolingüistica de la lenga occitana.
Solide, Sumien a rason: “La comparason entre lo catalan e l’occitan es frapanta. Lo catalan bastiguèt l’essencial de sa nòrma ortografica e orala en un vintenat d’ans, de 1913 a 1932, gràcias a l’empencha de Pompeu Fabra e de l’IÈC e amb un sosten social important. L’occitan a bastit l’essencial de sa nòrma a un ritme pus lent, en avent començat en 1935... e sens aver acabat aquel procès, uèi, en 2013.”
Ça que la, l’autor exprimís cèrtas imprecisions que caldriá clarificar. Sumien afirma que “Entre los usatgièrs de l’occitan, encara i de gents que se demandan se cal escriure ça que la o çaquelà, pròche o pròishe, Niça o Nissa... Encara i de gents que discutisson per saber se cal dire existir o existar, dialòg o dialògue, maquina o machina... Entre los usatgièrs del catalan, las questions d’aquela mena se pausan pas pus. Fa cent ans exactament, en 1913, l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) comencèt d’ordenar la lenga catalana en publicant lo tèxt celèbre de las Normes ortogràfiques (Nòrmas ortograficas), concebudas per lo lingüista Pompeu Fabra.”
Aquò non es completament aital. Malgrat qu’es vertat que los usatgièrs de l’occitan se demandan tròp de còps cossí cal escriure las causas, non es vertat que los catalans non se pausen de questions. Urosament, i a de lingüistas, d’escriptors, de filològs, d’artistas... catalans que sovent son contraris a las nòrmas establidas. Disi urosament perque es aquò –lo debat– çò que permet qu’una societat –e una lenga– avance. Son pro conegudas las batalhas del grand lingüista catalan Joan Solà per defendre la creacion adverbiala de formas coma esclar –en occitan, “solide”–, que la nòrma catalana, encara uèi, ditz que cal escriure “és clar” –es a dire “verb + adjectiu”–. Un autre dels exemples es la forma defenduda per Solà deunidó, que normativament se deu escriure Déu n’hi do. Del meteis biais, Joan Solà defendiá tanben la forma aglutinada sisplau en lòc de la forma classica “si us plau”. L’argument de Solà per defendre las formas esclar, deunidó e sisplau èra que totas tres formas avián completament perdut lo sens original e literal: èran de formas fossilizadas qu’èran devengudas una nòva nocion. A l’epòca, solide, i aviá los seguidors de Solà e los contraris. Çò mai interessant èra de veire quines jornals seguissián los conselhs de Solà, e quines jornals s’estimavan mai de demorar dins la nòrma; quines autors escrivissián esclar e quines és clar, car en tot espiant aquò se podiá plan saber a aquina ideologia lingüistica apartenián.
Per astre, la lenga es viva: la lenga es vida. Soi d’acòrd amb Domergue Sumien que cal fixar d’un còp las nòrmas ortograficas de l’occitan. Soi plan d’acòrd amb Sumien que nos manca un Diccionari General de la Lenga Occitana, normatiu e complet. Aquò es mai urgent que totes los lexics e vocabularis del mond entièr. Mas aquò non vòl dire que non i pòsca aver d’autors que sosquen s’en occitan seriá melhor d’escriure ça que la o çaquelà, per amor que, en tot seguissent lo rasonament de Joan Solà pel catalan, çò qu’èra una expression de tres mots ara es devenguda una nocion adverbiala indivisibla. Per qué seriá un problèma aqueste debat? Se i aguèsse jamai cèrtes autors que se pausèssen la question e o rasonèssen coma cal, aquò non seriá pas cap de mòstra d’individualisme, d’amatorisme, o d’irresponsabilitat, coma ditz Sumien. Seriá, simplament, la pròva que la lenga es viva. Aquò e que n’i a que volèm que l’occitan siá una lenga normalizada del sègle XXI per totes los ciutadans, mentre que a d’autres benlèu lor conven pro que contunhe d’èsser un monopòli dels militants. Solà o Ruaix. Es l’ora de triar, çaquelà.
Solide, Sumien a rason: “La comparason entre lo catalan e l’occitan es frapanta. Lo catalan bastiguèt l’essencial de sa nòrma ortografica e orala en un vintenat d’ans, de 1913 a 1932, gràcias a l’empencha de Pompeu Fabra e de l’IÈC e amb un sosten social important. L’occitan a bastit l’essencial de sa nòrma a un ritme pus lent, en avent començat en 1935... e sens aver acabat aquel procès, uèi, en 2013.”
Ça que la, l’autor exprimís cèrtas imprecisions que caldriá clarificar. Sumien afirma que “Entre los usatgièrs de l’occitan, encara i de gents que se demandan se cal escriure ça que la o çaquelà, pròche o pròishe, Niça o Nissa... Encara i de gents que discutisson per saber se cal dire existir o existar, dialòg o dialògue, maquina o machina... Entre los usatgièrs del catalan, las questions d’aquela mena se pausan pas pus. Fa cent ans exactament, en 1913, l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) comencèt d’ordenar la lenga catalana en publicant lo tèxt celèbre de las Normes ortogràfiques (Nòrmas ortograficas), concebudas per lo lingüista Pompeu Fabra.”
Aquò non es completament aital. Malgrat qu’es vertat que los usatgièrs de l’occitan se demandan tròp de còps cossí cal escriure las causas, non es vertat que los catalans non se pausen de questions. Urosament, i a de lingüistas, d’escriptors, de filològs, d’artistas... catalans que sovent son contraris a las nòrmas establidas. Disi urosament perque es aquò –lo debat– çò que permet qu’una societat –e una lenga– avance. Son pro conegudas las batalhas del grand lingüista catalan Joan Solà per defendre la creacion adverbiala de formas coma esclar –en occitan, “solide”–, que la nòrma catalana, encara uèi, ditz que cal escriure “és clar” –es a dire “verb + adjectiu”–. Un autre dels exemples es la forma defenduda per Solà deunidó, que normativament se deu escriure Déu n’hi do. Del meteis biais, Joan Solà defendiá tanben la forma aglutinada sisplau en lòc de la forma classica “si us plau”. L’argument de Solà per defendre las formas esclar, deunidó e sisplau èra que totas tres formas avián completament perdut lo sens original e literal: èran de formas fossilizadas qu’èran devengudas una nòva nocion. A l’epòca, solide, i aviá los seguidors de Solà e los contraris. Çò mai interessant èra de veire quines jornals seguissián los conselhs de Solà, e quines jornals s’estimavan mai de demorar dins la nòrma; quines autors escrivissián esclar e quines és clar, car en tot espiant aquò se podiá plan saber a aquina ideologia lingüistica apartenián.
Per astre, la lenga es viva: la lenga es vida. Soi d’acòrd amb Domergue Sumien que cal fixar d’un còp las nòrmas ortograficas de l’occitan. Soi plan d’acòrd amb Sumien que nos manca un Diccionari General de la Lenga Occitana, normatiu e complet. Aquò es mai urgent que totes los lexics e vocabularis del mond entièr. Mas aquò non vòl dire que non i pòsca aver d’autors que sosquen s’en occitan seriá melhor d’escriure ça que la o çaquelà, per amor que, en tot seguissent lo rasonament de Joan Solà pel catalan, çò qu’èra una expression de tres mots ara es devenguda una nocion adverbiala indivisibla. Per qué seriá un problèma aqueste debat? Se i aguèsse jamai cèrtes autors que se pausèssen la question e o rasonèssen coma cal, aquò non seriá pas cap de mòstra d’individualisme, d’amatorisme, o d’irresponsabilitat, coma ditz Sumien. Seriá, simplament, la pròva que la lenga es viva. Aquò e que n’i a que volèm que l’occitan siá una lenga normalizada del sègle XXI per totes los ciutadans, mentre que a d’autres benlèu lor conven pro que contunhe d’èsser un monopòli dels militants. Solà o Ruaix. Es l’ora de triar, çaquelà.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#4 Primièr me pensèri: Saique es pas seriós de pausar aquela question!
E puèi me diguèri: Çaquelà benlèu es verai que sap pas la diferència...
En legissent qualque comentari, de còps me disi: Saique descona! ... E puèi: Çaquelà benlèu i a un fons de vertat...
#8 Qué dises ? Ajudar ? Mes d'ajudar, Girbau que se'n trufa ! Qu'ei viengut en Occitania non pas entà predicar, mes entà har carrièra, atau ! Dejà que'ns dirigeish de cap a l'Occitania segon las soas concepcions (getar los "pòbles deu Nòrd" per bòrd, convertir los gascons e los provençaus a un estandard estandardizat e arreestandardizat), ua Occitania qui sàpia díser "non" a l'Estat Providéncia per'mor que com cadun ac sap, l'Estat qu'ei lo mau, ua Occitania qui, dab Catalonha, e constituirà ua fòrça economica màger en Euròpa e lhèu mei luenh. E perqué non ua aventura coloniau occitanocatalana ? Dab l'escaloriment climatic, que podem dejà saunejar deu dia qui l'Antartic e serà abitable, e préner avança suus autes ! Que seram los mei potents de la Tèrra, deu Sistèma solar e de la Galaxia, dab Girbau entà capdau e mercés ad eth ! Qué crida aqueth viahòra pujat deu pregond de la tèrra d'Occitania, se n'ei pas "Girbau, Girbau, que volem a Girbau !"
#6 As plan rason, e Sumien a plan rason. Sèm maites los catalans que nos pausam de questions a prepaus de la grafia. Perqué "Pixar" e "Fixar" s'escrivon parièr en catalan? Ça que la, aquelas questions van pas mai enlà de nòstras discutidas de tavèrna pr'amor que totes sèm plan conscients que metre en question la nòrma. e la normalizacion, d'una lenga minorizada es un grèu dangièr per la siá subrevivença.
E s'o es pel catalan, o es encara mai per l'occitan. Per aquò demandi a Girbau d'arrestar de questionar los sabents occitans, mas lor ajudar bastir lo país. Se que non, pensariái qu'aquel tipe vòl far mal a la subrevivença de la nòstra lenga sòrre e maire a l'encòp.
Sumien!! Perdon, ai escrich Somien!!
Soi pas d'acòrdi. Somien a plan rason quand ditz: "Entre los usatgièrs del catalan, las questions d’aquela mena se pausan pas pus".
En catalan, qualques usatgièrs nos pausam de questions de còps que i a (que òc, e amb plan rason!). Totun, quales sèm?, quina sòrta de questions nos pausam? Mai que mai, de monde que pensam de tròp a la lenga, a la gramatica, qu'i trabalham, eca. Pas pus. E mai encara: sabèm totjorn qu'avèm una nòrma, donc aquelas questions son pas vertadièirament necessàrias: las nos pausam volontàriament.
Los qu'escrivèm "sisplau", "esclar", etc., sabèm plan de qué fasèm e per de qué o fasèm. Lo monde, se dobitan entre "sisplau" o "si us plau", sabon ben quina es la forma normativa que se deu seguir. Quand qualqu'un esita sus l'una o l'autra, pòt totjorn dire: "Cercarai sul diccionari çò qu'es permés", o tot simplament trobar joslinhat lo mòt incorrecte pr'amor del corrector gramatical.
Mas aquò es "peccata minuta": son de pichòtas causas; degun esita pas pus se cal escriure "Barcelona" o "Barselona", "almenys" o "al menys", "llavors" o "allavòrens", eca. En occitan, de questions aital, n'avèm a borde! Aquò es pas brica parièr!
Es a dire: la sola question aicí es, la nòrma, se la volèm obesir o pas. I a pas cap besonh de ne dobtar. En occitan la question seriá puslèu: puta, quina es la nòrma?, i a cap de nòrma?, ont vau cercar cossí me cal faire aquò? E malaürosament degun ne pòt pas demorar a despart.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari