Opinion
Las regions occitanas. Gavotina, concèpt geografic de la realitat lingüistica occitana vivaroalpina (III)
L’occitanisme dins sa revendicacion es basat sus la lenga e non sus l’istòria. Volem la reconoishença de la lenga e, de l’unitat occitana dins sa diversitat. E donca chal necessariament destriar istòria e lenga. La confusion entre istòria e lingüistica, per exemple entre Provença istorica e Provença lingüistica ò entre Lendagòc istoric e Lengadòc lingüistic, es la mema quora d’unos occitanistas vòlon que la bandiera que represente l’ensèm occitan siòie aquela de Tolosa, de Venasca e de Forcalquier sensa l’estèla. Aquela estèla als set rais dal Felibritge se ditz que representa las set regions occitanas, 7 estent totun una cifra simbolica. De segur, la crotz occitana se pòt tornar trobar istoricament en defòra de Lengadòc dins d’endreches dal Marquesat de Provença e lo Comtat de Forcalquier. Trobarem alora lo blason de las Autas Alps combinant la crotz occitana provenenta dal blason de Forcalquier e lo dalfin dal Dalfinat. Se poirà trobar parier dins lo blason de familhas, coma la familha alvernhata de La Tor d’Alvèrnhe. Tant melhor, mas aicí mai, es question d’istòria e ges de lenga. Totas las regions occitanas conóishon ren aquel liam simbolic amb aquela crotz sus lor bandiera e dins lor simbolisme regional. Mesclar las doas causas es acceptar un mesclum entre Lengadòc istoric e Occitània lingüistica. Aquí los ronhaires an alora rason quora díson que lengadocian e occitan son alora la mema causa. De mai, seriá se blocar de per nos en dire que perqué existèt jamai una Occitània istorica existe ren una Occitània lingüistica.
Al revenge, d’autre monde ronha que voirián far creire a l’opinion publica qu’exíston las maishas e las lengas d’Oc. Mas coma o vegueriam, per aquelos promotors aiçò es valable solament per d’unos airals lingüistics e per d’autres non. En metent totes los airals lingüistics a egalitat se deuriá parlar tantben d’una lenga gavòta, ce que fan jamai. Lo gavòt es un dialeite occitan, una part de l’occitan, coma lo provençal, l’alvernhat, ecc.. De mai, chal saber qu’entre d’ensèms dialeitals d’una mema lenga los espacis lingüistics son jamai trenchats. Dins lo parlar vivaroalpin de Vorona, dal nòrd dinhés e ò de l’auta valaa de Verdon, i aurà de traches comuns ambé lo provençal, ambé l’alvernhat tant coma ambé los autres dialeites. Aquelos airals alpins pòion far part d’un dialeite occitan que sembla tant al provençal coma a l’alvernhat sensa èstre de provençal ni d’alvernhat (es lo meme principi per lo lengadocian oriental que perteja de traches comuns mas minoritaris ambé lo provençal rodanenc, ecc.). De mai, se i a de principis lingüistics dins los dialeites, jamai ren es tancat. Concretament prenem l’exemple de las palatisacions de -ca en –cha en nòrd occitan. Dins aquelos endreches avem una situacion de transicion progressiva entre sud e nòrd occitan. Trobam lo mòt “cauva” mòt sabent en pòst de “chausa” que trobarem mai al nòrd, “castanha” mòt dal comerci per “chastanha” que trobarem mai al nòrd, “cadiera” mòt sabent e religiós per “chièra” que trobarem dins l’ambrunés. Lo passatge dal provençaloniçard (sud occitan) al gavòt (nòrd occitan) se fa sus un airal d’aisiòt d’aisiòt entre lo nòrd d’Aups a Comps (departiment de Var), lo Plan de Valensòla (aquelos airals proporcionalament mai provençals) e lo nòrd castelanenc (proporcionalament mai gavòts).
En dialeite lemosin per exemple, trobam de formas en “ca” fòrça mai al nòrd que ce qu’indica normalament la meiana isoglossica de passatge de CA a CHA (que passa en mitan de Peiregòrd). Fins a Lemòtges avem d’unos mòts en ca. En nòrd occitan se palatalisa ren totes los mòts C+A > CHA. E vice versa per lo sud-occitan ont trobam “bachàs, chauchavièlha, mainau (practica grafica alibertina per lo niçard, qu’escriuriam pulèu “mainaa”), sampechier, pauc a cha(a) pauc, chausir” ecc. en provençaloniçard. Aquò, sensa parlar dals manlèus, dals francismes en sud occitan coma “chivau, chin, machina, riche, chambra” e dals neologismes que direm “calcular” pertot en nòrd occitan e jamai “chalcular”. Aquò dich, belèu lo monde serà susprès qu’estachèsso lo parlar dal Gavaudan a Alvèrnhe mas que restachèsso lo “vivaroalpin en ca” (entre lo país mentonasc, la valaia de Vesubiá e aquela de l’Esteron) al rèsta de Gavotina. Aquel estachament (e aquela apelacion) nos sembla –a io coma a d’autres autors e scientifics locals- justificaia vist qu’aquel airal conten totas las caracteristicas dal vivaroalpin e ben mai ancara -un concentrat de las caracteristicas dialeitalas melhor mantenguás de tot l’espaci vivaroalpin- levat la palatalisacion de C+A. Enfin, se parlam dal fenomène mobile e subjeitiu qu’es l’identitat, aicí se recopa ambé lo fach lingüistic perqué lo monde d’aquelos airals se sente gavòt (eventualament niçard mas ren provençal).
Anam observar rapidament d’estudis lingüistics sus d’unos ensèms a la broa entre nòrd e sud occitan.
Nòta: chal saber que dins lo nòrd de Peiregòrd (Terrasson, Montinhac), lo lemosin parteja de traches comuns ambé lo nòrd lengadocian (ò guienés) coma la –L finala conservaia: chastèl, chastèr (coma dins lo país seinard: chastèr, cotèr, martèr...) al revenge avem jamai relevaia d’expression de “lengadocian en cha”.
Per lo sud de Droma (entre Monteleimar, Vauriàs e Sent Paul de Tricastin) qu’es un airal que palatalisa C+A > CHA, avem jamai relevaia d’expression de “provençal en cha”.
La lenga confrontaia a l’istòria fa qu’avem d’entitats non lingüisticas (airals d’identitat istorica) que demòran ancara ancuei a caval sus mai d’un dialeite.
Coma territòris de Gavotina a identitat istorica da caval entra nòrd e sud occitan avem Contea de Niça, Comtat de Provença, Principat d’Aurenja, Estat pontifical dal Comtat Venaicin, Comtat de Lengadòc. Aquelos tipes d’identitats istoricas (coma d’autres tipes d’identitats) dins Occitània son transdialeitals. An mai ò mens de fòrça segon las regions, lor estenduá geografica e lors istòrias. Mas vaicí las identitats principalas e marcantas dins una tiera que pòt èstre lònga.
Consideram qu’a l’interior d’Occitània existe pauc d’autres territòris a se reclamar ancuei d’ancianas entitats istoricas. Per exemple per lo Marquesat de Saluç, dins las valaas occitanas entre val Estura e val Pò, lo monde se pòt considerar coma “de val Varacha, nòsta mòda, pemontés...” mas degun se ditz “dal Marquesat”. Ò per los territòris occitans qu’an dependut de Savòia (Ubaia, Contea de Niça, Pemont occitan...) lo monde se pòt considerar “d’Ubaia, de Contea...” mas degun d’aquelos airals se reclama aüra de l’identitat “savoiarda”. Après per d’identitats coma la Republica dals Escartons sabem ren se lo remembre istoric basta per que pron de monde de l’endrech s’en reclame ancara ancuei.
Après aquel desvelopar entre lenga e istòria, veièm ben que per parlar propriament de l’espaci linguistic vivaroalpin, ni Dalfinat, ni Provença, ecc. son los termes adaptats per parlar de la globalitat vivaroalpina. Aquò dich, empacho degun de se sentir de Forés, de Dalfinat, de Provença, de Pemont, ecc.. (ò de se sentir provençal en Gasconha, provençal en Alvèrnhe, ecc.).
La semantica istorica relèva sovent de la retorica anti-lingüistica e quitament anti-occitana. Fa lo juec de la “lenga provençala” discors que s’acompanha sovent dals 4 parlars provençals “incrustats dins lo santíssimo màrmol”: rodanenc, maritime, niçard e gavòt. Aquel pichin monde auriá ren de veire -ò seriá original- en rapòrt de las autras lengas d’Òc.
Aquel fenomène d’identitat transdialeitalas se tròba en d’autras parts d’Occitània. Coma territòris a identitat istorica da caval entra nòrd e sud occitan avem Lengadòc (per Losera-Gavaudan), Alvèrnhe (per Cantal-Chantal) e Peirigòrd.
En defòra dal rapòrt nòrd occitan e sud occitan, precedentament parlèriam dal lengadocian ambé de traches minoritaris pertejats ambé lo gascon a Foish. Poiem parlar aicí dal periòde istoric dal sègle IXen al sègle XIen periòde que lo Ducat de Gasconha integrava fins al nòrd d’Agen. Jacme Boèr dich Jansemin disiá quitament “Gascou toujour francimand jamai”. Pasmens Agen es d’occitan nòrd lengadocian (ambé de traches minoritaris de transicion ambé lo gascon).
Avem tantben lo cas de territòris qu’a de relacions frequentas ambé d’autras regions. Dins los bacins torristics, coma los espòrts de sason, trobarem de segur ben de monde de Marselha e Niça dins las estacions d’esqui de las Alps coma trobarem ben de monde de Bordèu e Tolosa dins las estacions d’esqui de las Pirenèus. Mas non es perqué avem una bòna part d’esquiaires tolosans que vènon en val d’Aran, que devem dire qu’aquelos liams ancians fan de la val d’Aran un país occitan lengadocian mai qu’occitan gascon. Poiriam dire la mema causa per los pastres e lors espacis de transumança (amontanhatge ò ivernatge).
De mai, dins l’identitat geografica e economica, los rapòrts entre de monde de la montanha e de monde de las planas a sempre existit. Es ren limitat a un rapòrt privilegiat Gavotina-Provença:
Aquò dich, exíston d’autras visions de la realitat ambé d’entitats e d’identitat que siòien culturalas (entitat alpina, mediterranèa, agricòla, urbana...), gastronomicas (país de l’òli de nòse, país de l’òli (d’oliva), país dal fetge gras...), religiosas (de las valaias valdesas, de las Baroniás protestantas, de Leberon de las Cevènas “País Uganaud”...) ò quitament geograficas (monde montanhòl, dals causses, monde d’en amont, monde planés, maritime...).
A l’opausat, l’absença de limites istorics significa ren que n’i a degunament al nivèl dialeital. Avem tantben d’entitats dialeitalas sensa entitat istorica, es ce que promovem coma occitanistas.
E avem tantben lo cas de territòris a identitat istorica que son da caval sus mai d’una lenga:
Al revenge, d’autre monde ronha que voirián far creire a l’opinion publica qu’exíston las maishas e las lengas d’Oc. Mas coma o vegueriam, per aquelos promotors aiçò es valable solament per d’unos airals lingüistics e per d’autres non. En metent totes los airals lingüistics a egalitat se deuriá parlar tantben d’una lenga gavòta, ce que fan jamai. Lo gavòt es un dialeite occitan, una part de l’occitan, coma lo provençal, l’alvernhat, ecc.. De mai, chal saber qu’entre d’ensèms dialeitals d’una mema lenga los espacis lingüistics son jamai trenchats. Dins lo parlar vivaroalpin de Vorona, dal nòrd dinhés e ò de l’auta valaa de Verdon, i aurà de traches comuns ambé lo provençal, ambé l’alvernhat tant coma ambé los autres dialeites. Aquelos airals alpins pòion far part d’un dialeite occitan que sembla tant al provençal coma a l’alvernhat sensa èstre de provençal ni d’alvernhat (es lo meme principi per lo lengadocian oriental que perteja de traches comuns mas minoritaris ambé lo provençal rodanenc, ecc.). De mai, se i a de principis lingüistics dins los dialeites, jamai ren es tancat. Concretament prenem l’exemple de las palatisacions de -ca en –cha en nòrd occitan. Dins aquelos endreches avem una situacion de transicion progressiva entre sud e nòrd occitan. Trobam lo mòt “cauva” mòt sabent en pòst de “chausa” que trobarem mai al nòrd, “castanha” mòt dal comerci per “chastanha” que trobarem mai al nòrd, “cadiera” mòt sabent e religiós per “chièra” que trobarem dins l’ambrunés. Lo passatge dal provençaloniçard (sud occitan) al gavòt (nòrd occitan) se fa sus un airal d’aisiòt d’aisiòt entre lo nòrd d’Aups a Comps (departiment de Var), lo Plan de Valensòla (aquelos airals proporcionalament mai provençals) e lo nòrd castelanenc (proporcionalament mai gavòts).
En dialeite lemosin per exemple, trobam de formas en “ca” fòrça mai al nòrd que ce qu’indica normalament la meiana isoglossica de passatge de CA a CHA (que passa en mitan de Peiregòrd). Fins a Lemòtges avem d’unos mòts en ca. En nòrd occitan se palatalisa ren totes los mòts C+A > CHA. E vice versa per lo sud-occitan ont trobam “bachàs, chauchavièlha, mainau (practica grafica alibertina per lo niçard, qu’escriuriam pulèu “mainaa”), sampechier, pauc a cha(a) pauc, chausir” ecc. en provençaloniçard. Aquò, sensa parlar dals manlèus, dals francismes en sud occitan coma “chivau, chin, machina, riche, chambra” e dals neologismes que direm “calcular” pertot en nòrd occitan e jamai “chalcular”. Aquò dich, belèu lo monde serà susprès qu’estachèsso lo parlar dal Gavaudan a Alvèrnhe mas que restachèsso lo “vivaroalpin en ca” (entre lo país mentonasc, la valaia de Vesubiá e aquela de l’Esteron) al rèsta de Gavotina. Aquel estachament (e aquela apelacion) nos sembla –a io coma a d’autres autors e scientifics locals- justificaia vist qu’aquel airal conten totas las caracteristicas dal vivaroalpin e ben mai ancara -un concentrat de las caracteristicas dialeitalas melhor mantenguás de tot l’espaci vivaroalpin- levat la palatalisacion de C+A. Enfin, se parlam dal fenomène mobile e subjeitiu qu’es l’identitat, aicí se recopa ambé lo fach lingüistic perqué lo monde d’aquelos airals se sente gavòt (eventualament niçard mas ren provençal).
Anam observar rapidament d’estudis lingüistics sus d’unos ensèms a la broa entre nòrd e sud occitan.
– La situacion lingüistica a prepaus dal vivaroalpin parlat de la valaia de l’Esteron a Vesubiá (Alps marinas) faguèt dire a FUNEL Loís (1898) sus sa mapa figurant dins son trabalh Les parlers populaires du département des Alpes-Maritimes: qu’es un “sos-dialeite bas-alpin, ressemblant pron al lengadocian”. Se lo lengadocian tòca quasi totes los dialeites occitans, e que sas basas permèton de servir de referença per un occitan estandard, lo vivaroalpin parlat dins las Alps marinas es la forma locala de l’occitan parlat per de monde d’aquel país (e per los provençalistas qu’an un dobte: i aguèt jamai de “lengadocianisacion” de la populacion). Me fa pensar al fach que dins d’unas analisis lingüisticas sus un parlar vivaroalpin, arriba sovent qu’en regard de la forma vivaroalpina siòie notaia la forma sud occitana. Coma se la forma sud occitana èra sos-entenduá coma la forma normala, de referença e la forma vivaroalpina coma una variacion d’ela. La plena identitat de la forma vivaroalpina dèu èstre vista coma normala e non excepcionala.
– Dal ponch de vist lingüistic, es rare qu’una mapa occitanista indique qu’Ardècha (sinonime Vivarés) e Léger naut (Velai) siòien dins lo Lengadòc linguistic, quitament se Bernard Moulin Bernard MOULIN (2006) Grammaire occitane: le parler bas-vivarois de la région d’Aubenas dona la formula de “lengadocian en cha” per caracterisar ce qu’es parlat en sud vivarés. Lo nòrd de vivarés relèva dal vivaroalpin. Pasmens tot aquò èra istoricament dins lo Lengadòc de l’Ancian regime.
– Per Losèra (Gavaudan) la situacion es pariera, Juli Ronjat parla d’un “lengadocian en cha” e, sus la mapa de la Gramatica de Gramatica occitana segon los parlars lengadocians” d’Alibert Loís (1935) restacha lo gavaudanés al lengadocian, amb una leugiera esitacion perqué nòta pasmens la palatalisacion de ca en cha (notarem tantben qu’en tota modestia lo parlar lengadocian de lauragués d’Alibert es denomenat lengadocian “central”).
– Per Losèra (Gavaudan) la situacion es pariera, Juli Ronjat parla d’un “lengadocian en cha” e, sus la mapa de la Gramatica de Gramatica occitana segon los parlars lengadocians” d’Alibert Loís (1935) restacha lo gavaudanés al lengadocian, amb una leugiera esitacion perqué nòta pasmens la palatalisacion de ca en cha (notarem tantben qu’en tota modestia lo parlar lengadocian de lauragués d’Alibert es denomenat lengadocian “central”).
Nòta: chal saber que dins lo nòrd de Peiregòrd (Terrasson, Montinhac), lo lemosin parteja de traches comuns ambé lo nòrd lengadocian (ò guienés) coma la –L finala conservaia: chastèl, chastèr (coma dins lo país seinard: chastèr, cotèr, martèr...) al revenge avem jamai relevaia d’expression de “lengadocian en cha”.
Per lo sud de Droma (entre Monteleimar, Vauriàs e Sent Paul de Tricastin) qu’es un airal que palatalisa C+A > CHA, avem jamai relevaia d’expression de “provençal en cha”.
La lenga confrontaia a l’istòria fa qu’avem d’entitats non lingüisticas (airals d’identitat istorica) que demòran ancara ancuei a caval sus mai d’un dialeite.
Coma territòris de Gavotina a identitat istorica da caval entra nòrd e sud occitan avem Contea de Niça, Comtat de Provença, Principat d’Aurenja, Estat pontifical dal Comtat Venaicin, Comtat de Lengadòc. Aquelos tipes d’identitats istoricas (coma d’autres tipes d’identitats) dins Occitània son transdialeitals. An mai ò mens de fòrça segon las regions, lor estenduá geografica e lors istòrias. Mas vaicí las identitats principalas e marcantas dins una tiera que pòt èstre lònga.
– En Contea de Niça se parla occitan gavòt dins la màger part de l’espaci (Comtat de Buelh inclaus) e se parla occitan niçard (variacion urbana pròpria dal provençal dins la vila de Niça e son entorn imediat ambé de traches minoritaris gavòts). E mai trobam sota l’apelacion de Contea de Niça, per integracion istorica d’autras entitats, de parçans d’una autra lenga, la lenga liguriana (ò genovés) lains la valaia de Ròia (ambé de traches minoritaris occitans).
– En Comtat de Provença, se parla occitan provençal dins la màger part e se parla occitan gavòt de l’ubac de Ventor e de l’ubac de Lura, al nòrd de Montfòrt, de Dinha, de Castelana, de Sant Auban e de Gatiera. De còups per Provença se parla d’una estructuracion intèrna entre “Provença auta” e “Provença bassa” sempre restachat a la semantica istorica de Provença. “Auta” per l’interior de las tèrras (quasi equivament de l’actual departiment de las Alps de Provença auta) e “bassa” per la còsta ò la Provença maritima. Dins la mapa “Le Comté et gouvernement de Provence avec les terres adjacentes” de 1707 (http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40760853q) avem quitament una triparticion ambé “Provença bassa”, “Campanha de Provença” e “Provença auta”. Ancuei aquela semantica es tantben utilisaia par parlar de l’ensèm que –supauso dins la tèsta d’aquelos qu’en pàrlan- regropa los ancians territòris dals Comtat de Provença, Comtat de Forcalquier e Marquesat de Provença ò alora qu’es constituït per l’actuala region Provença-Alps-Còsta d’Azur dins sa concepcion expansiva (PACA e marchas). Las definicions actualas dals ensèms de Provença ”auta e bassa” son foscas, jamai sensa seguir lo decopatge d’un d’aquelos 3 ensèms istorics citats subre, sèmblan correspònder a ren de precís. Lo pauc de mapas qu’en pàrlan, dònan caduna lors definicions. Per d’uns l’auta Provença es solament lo departiment de las Alps-d’Auta Provença, ambé ò sensa la part alpenca dal departiment (Grand Valon, Seinard, nòrd dinhés, Ubaia, val d’Aròs e Verdon aut). Per d’autres va cobrir fins a la mitat nòrd dal departiment Var (tot ce qu’es al nòrd de Draguinhan e de Brinhòla) e per d’autres ancara pòt anar fins al sud de Droma (parleriam ja dal tèrme fosc de “Droma provençala”).
– En lo Principat d’Aurenja (un temps part dal Dalfinat), se parla occitan provençal e se parla occitan gavòt per l’espaci istoricament restachat de las Baroniás situat entre Aurpèira (sud-oèst de l’actual departiment de las Autas Alps) e Nions (sud-est de l’actual departiment de Droma). Notarem qu’après aver relevat que lo terme de Provença èra istoricament discutible dins l’airal concernit, un Parc natural regional adoptèt pasmens lo nom de “Baroniás provençalas” per rason que las Baroniás faguèron part dal Marquesat de Provença. Vist que lo territòri fuguèt un temps dals Comtes de Tolosa auriá alora poscut se justificar sensa problèma lo nom mai larg de “Baroniás occitanas”, domatge que siòie ren estach seleccionat.
– La situacion es quasi la mema per l’Estat pontifical dal Comtat Venaicin ont se parla provençal mas ont se parla gavòt dins l’enclava papala de Vaureàs (ambé de traches de transicion ambé lo provençal). Aquela identitat es valorisaia per lo mitan dal vin e per la festenal d’Avinhon que permete un recòrd d’aquela entitat istorica. Quora se parla ren de las entitats istoricas dal Comtat Venaicin ò dal Principat d’Aurenja, son integraias dins lo concèpte de la Provença d’aüra.
– En Comtat de Lengadòc, lo centre e lo nòrd de Vivarés (centre e nòrd d’Ardècha), de Privàs a la region d’Anonai, es vivaroalpin e lo demai es de nòrd occitan -diriam alvernhat sud vivarés- ò segon Bernard MOULIN (2006) de lengadocian nòrd occitan. L’est de Velai (Monistròu de Lèir, Sinjau) es vivaroalpin e l’oèst (Lo Puèi de Velai) es alvernhat. Sabem que d’unas associacions utilísan los termes de vivarés (Autobusses dal Vivarés) e de vellau (Club vellau de cabussa), pròva que l’identitat istorica d’aquelos dos parçans es presenta fins a ancuei.
– En Comtat de Provença, se parla occitan provençal dins la màger part e se parla occitan gavòt de l’ubac de Ventor e de l’ubac de Lura, al nòrd de Montfòrt, de Dinha, de Castelana, de Sant Auban e de Gatiera. De còups per Provença se parla d’una estructuracion intèrna entre “Provença auta” e “Provença bassa” sempre restachat a la semantica istorica de Provença. “Auta” per l’interior de las tèrras (quasi equivament de l’actual departiment de las Alps de Provença auta) e “bassa” per la còsta ò la Provença maritima. Dins la mapa “Le Comté et gouvernement de Provence avec les terres adjacentes” de 1707 (http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb40760853q) avem quitament una triparticion ambé “Provença bassa”, “Campanha de Provença” e “Provença auta”. Ancuei aquela semantica es tantben utilisaia par parlar de l’ensèm que –supauso dins la tèsta d’aquelos qu’en pàrlan- regropa los ancians territòris dals Comtat de Provença, Comtat de Forcalquier e Marquesat de Provença ò alora qu’es constituït per l’actuala region Provença-Alps-Còsta d’Azur dins sa concepcion expansiva (PACA e marchas). Las definicions actualas dals ensèms de Provença ”auta e bassa” son foscas, jamai sensa seguir lo decopatge d’un d’aquelos 3 ensèms istorics citats subre, sèmblan correspònder a ren de precís. Lo pauc de mapas qu’en pàrlan, dònan caduna lors definicions. Per d’uns l’auta Provença es solament lo departiment de las Alps-d’Auta Provença, ambé ò sensa la part alpenca dal departiment (Grand Valon, Seinard, nòrd dinhés, Ubaia, val d’Aròs e Verdon aut). Per d’autres va cobrir fins a la mitat nòrd dal departiment Var (tot ce qu’es al nòrd de Draguinhan e de Brinhòla) e per d’autres ancara pòt anar fins al sud de Droma (parleriam ja dal tèrme fosc de “Droma provençala”).
– En lo Principat d’Aurenja (un temps part dal Dalfinat), se parla occitan provençal e se parla occitan gavòt per l’espaci istoricament restachat de las Baroniás situat entre Aurpèira (sud-oèst de l’actual departiment de las Autas Alps) e Nions (sud-est de l’actual departiment de Droma). Notarem qu’après aver relevat que lo terme de Provença èra istoricament discutible dins l’airal concernit, un Parc natural regional adoptèt pasmens lo nom de “Baroniás provençalas” per rason que las Baroniás faguèron part dal Marquesat de Provença. Vist que lo territòri fuguèt un temps dals Comtes de Tolosa auriá alora poscut se justificar sensa problèma lo nom mai larg de “Baroniás occitanas”, domatge que siòie ren estach seleccionat.
– La situacion es quasi la mema per l’Estat pontifical dal Comtat Venaicin ont se parla provençal mas ont se parla gavòt dins l’enclava papala de Vaureàs (ambé de traches de transicion ambé lo provençal). Aquela identitat es valorisaia per lo mitan dal vin e per la festenal d’Avinhon que permete un recòrd d’aquela entitat istorica. Quora se parla ren de las entitats istoricas dal Comtat Venaicin ò dal Principat d’Aurenja, son integraias dins lo concèpte de la Provença d’aüra.
– En Comtat de Lengadòc, lo centre e lo nòrd de Vivarés (centre e nòrd d’Ardècha), de Privàs a la region d’Anonai, es vivaroalpin e lo demai es de nòrd occitan -diriam alvernhat sud vivarés- ò segon Bernard MOULIN (2006) de lengadocian nòrd occitan. L’est de Velai (Monistròu de Lèir, Sinjau) es vivaroalpin e l’oèst (Lo Puèi de Velai) es alvernhat. Sabem que d’unas associacions utilísan los termes de vivarés (Autobusses dal Vivarés) e de vellau (Club vellau de cabussa), pròva que l’identitat istorica d’aquelos dos parçans es presenta fins a ancuei.
Coma territòris de Gavotina a identitat istorica da caval entre doas lengas avem lo Principat de Mónego, lo Marquesat de Saluç, lo Dalfinat, lo Comtat de Forés.
– Lo Principat de Mónego avant la particion de 1848, recubriá un espaci occitan gavòt (Mentan e Rocabruna) e un espaci ligurian (Mónego). Lo país mentonasc e Mónego son las doas faças d’un meme bacin economic.
– En Dalfinat, existe –coma per Provença- una estructuracion intèrna entre “Aut Dalfinat” al nòrd-est e “Bas Dalfinat” (ò “Dalfinat dal Mieijorn” al sud-oèst). La reparticion sembla ancianament establiá per cada parçan. Mas correspònde degunament a la reparticion lingüistica entre d’un costat la part arpitana e de l’autre costat la part occitana gavòta (veire http://www.ieo-droma.org/articles.php?lng=oc&pg=61). Los tres Escartons d’Ols, de Pratjalat e de Chasteldelfin ne’n faguèron part, aüra son dins l’actuala region Pemont. Lo Dalfinat a integrat d’entitats istoricas coma lo Comtat de Valentinés, lo Comtat de Diés, lo Tricastin e segon los periòdes lo Principat d’Aurenja. Lo jornal sonat “Le Dauphiné” es difusit sus un airal ancara diferent (cf. http://www.ledauphine.com/a-propos/tout-sur-le-dauphine).
– En Comtat de Forés (Léger, part de Léger naut e Puèi de Doma), la màger part es de lenga arpitana e un pichon tròç es occitan (alvernhat: una benda entre Neitrable e La Chambaa e, vivaroalpin: lo planastèl de Sant Bonet dau Chastèl e de Sant Genest al Borg d’Argentau dins lo Pilat). Trobam lo nom de Forés dins la denominacion dal “Parc natural regional Liuradés-Forés”. Lo mai sovent, lo monde que se sente foresian relèva de l’espaci de lenga arpitana.
– En Dalfinat, existe –coma per Provença- una estructuracion intèrna entre “Aut Dalfinat” al nòrd-est e “Bas Dalfinat” (ò “Dalfinat dal Mieijorn” al sud-oèst). La reparticion sembla ancianament establiá per cada parçan. Mas correspònde degunament a la reparticion lingüistica entre d’un costat la part arpitana e de l’autre costat la part occitana gavòta (veire http://www.ieo-droma.org/articles.php?lng=oc&pg=61). Los tres Escartons d’Ols, de Pratjalat e de Chasteldelfin ne’n faguèron part, aüra son dins l’actuala region Pemont. Lo Dalfinat a integrat d’entitats istoricas coma lo Comtat de Valentinés, lo Comtat de Diés, lo Tricastin e segon los periòdes lo Principat d’Aurenja. Lo jornal sonat “Le Dauphiné” es difusit sus un airal ancara diferent (cf. http://www.ledauphine.com/a-propos/tout-sur-le-dauphine).
– En Comtat de Forés (Léger, part de Léger naut e Puèi de Doma), la màger part es de lenga arpitana e un pichon tròç es occitan (alvernhat: una benda entre Neitrable e La Chambaa e, vivaroalpin: lo planastèl de Sant Bonet dau Chastèl e de Sant Genest al Borg d’Argentau dins lo Pilat). Trobam lo nom de Forés dins la denominacion dal “Parc natural regional Liuradés-Forés”. Lo mai sovent, lo monde que se sente foresian relèva de l’espaci de lenga arpitana.
Consideram qu’a l’interior d’Occitània existe pauc d’autres territòris a se reclamar ancuei d’ancianas entitats istoricas. Per exemple per lo Marquesat de Saluç, dins las valaas occitanas entre val Estura e val Pò, lo monde se pòt considerar coma “de val Varacha, nòsta mòda, pemontés...” mas degun se ditz “dal Marquesat”. Ò per los territòris occitans qu’an dependut de Savòia (Ubaia, Contea de Niça, Pemont occitan...) lo monde se pòt considerar “d’Ubaia, de Contea...” mas degun d’aquelos airals se reclama aüra de l’identitat “savoiarda”. Après per d’identitats coma la Republica dals Escartons sabem ren se lo remembre istoric basta per que pron de monde de l’endrech s’en reclame ancara ancuei.
Après aquel desvelopar entre lenga e istòria, veièm ben que per parlar propriament de l’espaci linguistic vivaroalpin, ni Dalfinat, ni Provença, ecc. son los termes adaptats per parlar de la globalitat vivaroalpina. Aquò dich, empacho degun de se sentir de Forés, de Dalfinat, de Provença, de Pemont, ecc.. (ò de se sentir provençal en Gasconha, provençal en Alvèrnhe, ecc.).
La semantica istorica relèva sovent de la retorica anti-lingüistica e quitament anti-occitana. Fa lo juec de la “lenga provençala” discors que s’acompanha sovent dals 4 parlars provençals “incrustats dins lo santíssimo màrmol”: rodanenc, maritime, niçard e gavòt. Aquel pichin monde auriá ren de veire -ò seriá original- en rapòrt de las autras lengas d’Òc.
Aquel fenomène d’identitat transdialeitalas se tròba en d’autras parts d’Occitània. Coma territòris a identitat istorica da caval entra nòrd e sud occitan avem Lengadòc (per Losera-Gavaudan), Alvèrnhe (per Cantal-Chantal) e Peirigòrd.
- Lo monde nòrd lengadocian d’Orlhac se ditz ocasionalament alvernhat, mentre qu’es lingüisticament nòrd lengadocian (ò guienés). Per exemple Arsèni Vermenosa, de dialeite nòrd lengadocian, publiquèt lo manifesta felibrenc que fondèt l’Escolo “oubergnato”.
- En Peirigòrd la mitat sud es de guienés (nòrd lengadocian) e la mitat nòrd es de lemosin. Avem lo Cantal-Chantal (istoricament l’Alvèrnhe aut) que la part sud es de guienés (entorn d’Orlhac) e lo nòrd qu’es d’alvernhat. De notar que dins l’Alvèrnhe istoric existe los tèrmes “d’Alvèrnhe aut” e “d’Alvèrnhe bas” (actual departiment de Puèi de Doma e brivadés), coma per Provença. Mas istòria e lingüstica aicí mai son de causas diferentas.
- En Peirigòrd la mitat sud es de guienés (nòrd lengadocian) e la mitat nòrd es de lemosin. Avem lo Cantal-Chantal (istoricament l’Alvèrnhe aut) que la part sud es de guienés (entorn d’Orlhac) e lo nòrd qu’es d’alvernhat. De notar que dins l’Alvèrnhe istoric existe los tèrmes “d’Alvèrnhe aut” e “d’Alvèrnhe bas” (actual departiment de Puèi de Doma e brivadés), coma per Provença. Mas istòria e lingüstica aicí mai son de causas diferentas.
En defòra dal rapòrt nòrd occitan e sud occitan, precedentament parlèriam dal lengadocian ambé de traches minoritaris pertejats ambé lo gascon a Foish. Poiem parlar aicí dal periòde istoric dal sègle IXen al sègle XIen periòde que lo Ducat de Gasconha integrava fins al nòrd d’Agen. Jacme Boèr dich Jansemin disiá quitament “Gascou toujour francimand jamai”. Pasmens Agen es d’occitan nòrd lengadocian (ambé de traches minoritaris de transicion ambé lo gascon).
Avem tantben lo cas de territòris qu’a de relacions frequentas ambé d’autras regions. Dins los bacins torristics, coma los espòrts de sason, trobarem de segur ben de monde de Marselha e Niça dins las estacions d’esqui de las Alps coma trobarem ben de monde de Bordèu e Tolosa dins las estacions d’esqui de las Pirenèus. Mas non es perqué avem una bòna part d’esquiaires tolosans que vènon en val d’Aran, que devem dire qu’aquelos liams ancians fan de la val d’Aran un país occitan lengadocian mai qu’occitan gascon. Poiriam dire la mema causa per los pastres e lors espacis de transumança (amontanhatge ò ivernatge).
De mai, dins l’identitat geografica e economica, los rapòrts entre de monde de la montanha e de monde de las planas a sempre existit. Es ren limitat a un rapòrt privilegiat Gavotina-Provença:
– Avem lo monde de las valaias occitanas dal Pemont que cala en las planas de Pemont. Lo monde de Champsaur que cala sus Granòble, Lion.
– Lo rapòrt nòrd-sud existe tantben entre monde de Roergue (Lengadòc naut, Guièna) que càlan a Montpelhier (ò Tolosa). Lo monde de las Pirenèus que cala a Tolosa ò Bordèu.
– Lo rapòrt est-oèst existe tantben dins los rapòrts entre Provença e Lengadòc, entre Montpelhier, Nimes, Avinhon e Marselha. Lo rapòrt est-oèst existe parier entre la Gasconha tolosana e lo Lengadòc tolosan.
– Lo rapòrt nòrd-sud existe tantben entre monde de Roergue (Lengadòc naut, Guièna) que càlan a Montpelhier (ò Tolosa). Lo monde de las Pirenèus que cala a Tolosa ò Bordèu.
– Lo rapòrt est-oèst existe tantben dins los rapòrts entre Provença e Lengadòc, entre Montpelhier, Nimes, Avinhon e Marselha. Lo rapòrt est-oèst existe parier entre la Gasconha tolosana e lo Lengadòc tolosan.
Aquò dich, exíston d’autras visions de la realitat ambé d’entitats e d’identitat que siòien culturalas (entitat alpina, mediterranèa, agricòla, urbana...), gastronomicas (país de l’òli de nòse, país de l’òli (d’oliva), país dal fetge gras...), religiosas (de las valaias valdesas, de las Baroniás protestantas, de Leberon de las Cevènas “País Uganaud”...) ò quitament geograficas (monde montanhòl, dals causses, monde d’en amont, monde planés, maritime...).
A l’opausat, l’absença de limites istorics significa ren que n’i a degunament al nivèl dialeital. Avem tantben d’entitats dialeitalas sensa entitat istorica, es ce que promovem coma occitanistas.
– Citam dos exemples urbans, Tolosa, granda vila d’Occitània (la segonda après Marselha) qu’es degunament lo luèc d’una frontiera istorica, es dialeitalament a mitat lengadociana e a mitat gascona. Mai precisament dins lo detalh, lains Tolosa, los quartiers de Sent Martin de Toish e Sent Simon -dos ancians vilatges aüra restachats a la comuna tolosana- son gascons. E es parier per Dinha, onte deguna frontiera istorica conoishua i passa, mas qu’es dialeitalament a mitat provençala e a mitat gavòta. Mai precisament, los quartiers de Corbons e de Les Dorbas -dos ancians vilatges aüra restachats a la comuna dinhencha- son clarament gavòts.
– Malgrat l’istòria, l’onestetat lingüistica fa que reconoishem coma de la Provença lingüistica lo Gardon rodanenc. Quitament se Nimes aparten al Lengadòc istoric e quitament s’emplègan qualques mòts de lexic comun ambé lo lengadocian coma “quicòm”. Istoricament lo flume Ròse es conoishut per la retornèla pron alienanta e divisora de la “Frontiera” entre “riba Empèri (Provença) e riba Reialme (Lengadòc)”. Aquela semantica es sovent utilisaia per lo monde provençalista. Pasmens entre Avinhon (departiment Vauclusa) e Vilanòva d’Avinhon (departiment Gardon), se parla lo meme provençal. E parierament al nivèl de Gavotina, se parla lo meme vivaroalpin entre Valença (departiment Droma) e Guilherand- Las Granjas (departiment Ardecha). Los provençalistas son ren los solets a parlar dals costats d’un flume.
– Avem un parallèle per lo monde niçardista quora utilísan l’expression “de l’autre costat de Var”. De segur es una frontiera istorica, avem colleitat quitament un provèrbi gavòt de Sant Blai que ditz “quora lo solèlh pica sus lo bauç d’en França (bauç de Sant Joanet), sabem qu’es miegjorn”. Mas quora lo monde a una accepcion reductora en parlar unicament de Contea de Niça es una negacion de la realitat lingüistica. Que parierament, se parla niçard a Sant Laurenç de Var, al Cròs de Canha, comunas que fan part ja de l’aglomeracion de Niça. Relaissar aquel discors es escónder la realitat lingüistica, exclure los autres e continuar coma a l’escòla nacionala ambé las teorias de las “frontieras naturalas e istoricas”. Es una faussa division d’Occitània qu’es facha e que sembla domatge d’esperlongar.
– Malgrat l’istòria, l’onestetat lingüistica fa que reconoishem coma de la Provença lingüistica lo Gardon rodanenc. Quitament se Nimes aparten al Lengadòc istoric e quitament s’emplègan qualques mòts de lexic comun ambé lo lengadocian coma “quicòm”. Istoricament lo flume Ròse es conoishut per la retornèla pron alienanta e divisora de la “Frontiera” entre “riba Empèri (Provença) e riba Reialme (Lengadòc)”. Aquela semantica es sovent utilisaia per lo monde provençalista. Pasmens entre Avinhon (departiment Vauclusa) e Vilanòva d’Avinhon (departiment Gardon), se parla lo meme provençal. E parierament al nivèl de Gavotina, se parla lo meme vivaroalpin entre Valença (departiment Droma) e Guilherand- Las Granjas (departiment Ardecha). Los provençalistas son ren los solets a parlar dals costats d’un flume.
– Avem un parallèle per lo monde niçardista quora utilísan l’expression “de l’autre costat de Var”. De segur es una frontiera istorica, avem colleitat quitament un provèrbi gavòt de Sant Blai que ditz “quora lo solèlh pica sus lo bauç d’en França (bauç de Sant Joanet), sabem qu’es miegjorn”. Mas quora lo monde a una accepcion reductora en parlar unicament de Contea de Niça es una negacion de la realitat lingüistica. Que parierament, se parla niçard a Sant Laurenç de Var, al Cròs de Canha, comunas que fan part ja de l’aglomeracion de Niça. Relaissar aquel discors es escónder la realitat lingüistica, exclure los autres e continuar coma a l’escòla nacionala ambé las teorias de las “frontieras naturalas e istoricas”. Es una faussa division d’Occitània qu’es facha e que sembla domatge d’esperlongar.
E avem tantben lo cas de territòris a identitat istorica que son da caval sus mai d’una lenga:
– Lo Duchat de Borbon (Borbonés): la màger part d’Oil e de parçans occitans al sud.
– Lo Comtat de la Marcha: la màger part occitana e al nòrd d’Oil.
– Lo Comtat d’Engoleime: la màger part d’Oil peitavin-santonjés e una part occitana lemosina (a l’oèst de l’actuala region Lemosin).
Dins una discussion amb un amic originari dal Borbonés (costat “francés” ò costat “Oil”) diguèro que se parlava occitan dins lo sud Borbonés. Mas èra convençut que l’identitat istorica despassava la lenga. Coma per la semantica de la Republica francesa que ditz que la volentat istorica (volentat de viure ensèm dins l’istòria) despassa los conceptes de realitat lingüistica (entitats umanas qu’en vivent ensèm e parlar la mema lenga, fan un bacin uman). Per l’anecdòta se chal enavisar qu’en prevision de la constitucion de las regions administrativas francesas dins las annaias 1960, los ensèms regionals foguèron notadament determinats a partir de las estatisticas sus los bacins preferencials de comunicacions telefonicas. Coma que, las basas de las regions se poián ja veire per lo lengatge via los eschambis telefonics.
– Lo Comtat de la Marcha: la màger part occitana e al nòrd d’Oil.
– Lo Comtat d’Engoleime: la màger part d’Oil peitavin-santonjés e una part occitana lemosina (a l’oèst de l’actuala region Lemosin).
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
M'interèssa fòrt, tanben, de descobrir aqueths aspèctes deu Pais Gavòt que, segur, es bien alunhat deu men ! Aci èi la mèma problematica : es mauaisit per nosauts (Bordalés, Libornés, ...) de nos sentir gascon lingüisticament (çò que som pertant) quòra hèsem partida tradicionalament de Guièna.
Adiu Laurenç,
es un gran bèl article vist que fai sortir un baron de ponch per reflechir sus la question gavotina. Personalmente n'ai ja auvia de totas las manieras sus aquesta question: ai d'amis que se senton occitan, d'autri que se refan derant de tot a la Republica de li Escartons e après tanben a lo Piemont; d'autri que sabon pas, acha... N'ai ja auvia de tuchi li biais.
Segurament lo centre de la problematica aicí es: veire derant l'istòria o derant la lenga (e la lengüistica)? Segurament l'istòria es febla en aquest cas, vist que la majorança d'aqueli das valadas se sovenon pus sus li lor liam eme l'autre cant de l'embòina, ex: quanti de ma valada me diun qu'un viatge anavon dins l'Ubaia per question de trabalh (taxi, vender o crompar lo bòsc, acha), mas degun li sent coma monde de lo meteis pòble (son francés, pas d'autre), quora fin au 1713 sien istat ensem, ren solament coma territòri, mas tanben dessot l'administracíon (vau eira acabar un article pròpi sus aquò per una revista d'un amis e après lo mando tanben aicí dessus, en esperant de dir ren tanta messonjas e conaria ;) ). Aquest es segurament un problema gròs! En aquest cas que t'ai dich la lengüistica pòl ganhar sus l'istòria (quanti m'an dich: "delai parlon coma nos"; "aven fach la chastanhada e iero decò quarqu'uns que parlavo encara coma nos", acha).
De l'autre cant i a la problematica: dins las valadas la majorança des personas se ve encara ren coma occitan (qu'es aquò? Se mangia?)! Alora se se veun encara ren coma occitan pòl la question gavotina aver d'efect o es solament un quarquaren que sierv pas derant de l' "occitanitat"?
Aquesta son de domandas que me suerton naturala e es just se las far eira que sien encara en temp derant que tot vai a morir (ja encui sien en dangíer nos que mai o mens aven jamai agut tanta problematica sus la lenga, figurte alora vosautres!).
Òsca a tu!
Amistat
Òsca per aqueste article - articlàs!
Fas òbra d'enciclopedista.
Cada mes, sortissi mens pèc de la lectura dels tius articles.
Me fas decobrir amb passion la situacion del tiu ròdol e de mai luènh.
Mila mercés!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari